Heydə r ə LĠyev
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Azərbaycan xanlıqları XVIII əsrin son rübündə.
390
Beləliklə, Ģəkili Hacı Çələbi xanın, urmiyalı Fətəli xan ƏfĢarın, qubalı Fətəli xanın, qarabağlı Ġbrah imxəlil xanın dağınıq Azərbaycan torpaqlarını birləĢdirmək sahəsindəki təĢəbbüsləri uğursuzluqla nəticələndi. Bunu ilk növbədə hər bir feodalın torpaqların birləĢdirilməsi prosesində öz Ģəxsi mənafeyini güdməsi, istehsal münasibətlərin in geridə qalması və məhsuldar qüvvələrin zəif inkiĢaf etməsi, ölkənin ayrı-ayrı hissələri arasında iqtisadi əlaqələrin zəifliyi ilə izah etmək olar. Bu ba xımdan onu da qeyd etmək vacibdir ki, Azərbaycan torpaqlarının birləĢdirilməsi sahəsində uğur qazanan hər hansı bir hakim, feo dal d igər xan ların ciddi müqaviməti ilə qarĢılaĢırdı. Azərbaycan xanlıqları XVIII əsrin son rübündə. XVIII əsrin 80-ci illərin in sonunda bütün hakimiyyəti (Xorasan istisna olmaqla) ələ alan Qacar sülaləsinin banisi Ağa Məhəmməd xan sabiq Səfəvi dövlətinin sərhədlərin i bərpa etdikdən sonra tae qoymağı qərarlaĢ dırdı. Mə lu m olduğu kimi, Sə fəvi dövlətin in süqutunadək bütün Cənubi Qafqaz, A zərbaycan və ġərqi Gürcüstan bu dövlətin tərkib ində idi. Məhz buna görə də Ağa Məhəmməd xan həmin ölkələri ö zünə tabe etmək fikrinə düĢdü. Ağa Məhəmməd xan hərbi yürüĢə baĢlamazdan əvvəl Cənubi və ġimali Azərbaycan xanlıqlarına, habelə Kartli-Kaxeti çarlığına fərman lar göndərdi və onlardan tabelik rə mzi kimi ən ya xın qohumlarından onun sarayına girov göndərməyi tələb etdi. Ġran sərhədlərindən uzaqda yerləĢən Azərbaycan xanlıqları, habelə Kartli-Kaxeti çarlığ ı Ağa Məhəmməd xanın hədə-qorxu ilə dolu fərmanını rədd etdilər. Ġran sərhədləri yaxın lığ ında yerləĢən xan lıq ların bir ço xu Ağa Məhəmməd xandan ehtiyat edərək, zahirən də olsa, ona itaətə hazır olduqlarını bildirdilər. Azərbaycan xanlıqların ın əksəriyyətini silah gücünə tabe etməyə hazırlaĢan Ağa Məhəmməd xan Fars və ġiraz əyalətlərində baĢ vermiĢ üsyanlara görə öz yürüĢünü təxirə salmalı oldu. 1793-cü ildə Ağa Məhəmməd xan yenidən Azərbaycan xanlıqla rına fərmanlar göndərib onlardan tabe olmağı tələb etdi v ə əks təqdirdə silaha əl ataeağını bildird i. Ġran hökmdarın ın hədəsi bir sıra Azərbaycan xan lıq larını qorxutmad ı. Ağa Məhəmməd xana sərt cavab verənlərdən biri də qarabağlı Ġbrahimxəlil xan id i. O, Ġrandan gələn qasidə bildirdi: "Mənim atam vəsiyyət edib ki, heç kəsə bac-xərac verməy im, heç bir dövlətə də tabe olmayım". Cənubdan yaxınlaĢan təhlükə qarĢısında qarabağlı Ġbrahimxəlil xan və TalıĢ xanlığın ın hakimi M ir Mustafa xan ü mu mi düĢmənə qarĢı b irlikdə müqavimət göstərməyi qərara aldılar. Tezliklə onların ittifaq ına Kartli-Kaxeti çarı II Ġrakli və irəvanlı Məhəmməd xan da qoĢuldular. 391
Qarabağ xanlığı daxilində düĢmənə müqavimət məqsədilə qızğın hazırlıq iĢlərində Azərbaycan xalqın ın görkəmli Ģairi, Qarabağ xanının vəziri Molla Pənah Vaqif böyük fədakarlıq göstərdi. Tezliklə ġuĢa qalasın a çərik dəstələri eəm o ldu. Ġbrahimxəlil xan Qarabağ döyüĢçülərinin b ir hissəsini ġuĢada saxlayıb , digər hissəsini qala divarlarından kənardakı yol keçidlərində yerləĢdirdi. Ġbrahimxəlil xan, düĢmən keçə bilməsin deyə, Araz çayı ü zərindəki Xudafərin körpüsünü dağıtmağı əmr etdi. Ətrafına kifayət qədər qoĢun toplamıĢ Ġbrah imxəlil xan dostluq və həmrəy lik əlaməti olaraq Ģamaxılı Mustafa xana və II Ġrakliyə qarabağlılardan ibarət dəstələr göndərdi. II Ġrakli də öz növbəsində Ģahzadə Aleksandrın baĢçılığı altında Qarabağa gürcü qoĢunları yolladı. Cənubi Qafqazda, xüsusilə ġimali A zərbaycanda ona qarĢı görülən tədbirlərdən xəbər tutan Ağa Məhəmməd xan yürüĢə baĢlamağa tərəddüd etdi. La kin Dərbənd, Gəncə və ġə ki xan lıq larından bir-b irinin ard ınea gələn elç ilər Ağa Məhəmməd xana itaət etməyə hazır olduqlarını b ild ird ikdən sonra Ġran hökmdarı bir qədər ürəkləndi. Yu xarıda adları çəkilən xanlıqların elçiləri ilə aparılan danıĢıqlardan aydın oldu ki, xanlıqlar arasında birlik yo xdur və onlar birgə müqavimət göstərmək üçün hələ də razılığa gələ bilməmiĢlər. Ağa Məhəmməd xan belə bir əlveriĢli fursəti əldən verməd i və yürüĢə baĢlamaq üçün son hazırlıq iĢlərini gördü. Azərbaycan xanlıq ları ümu mi düĢmənə müqavimət üçün vahid cəbhə yaratmasalar da, Ģamaxılı Mustafa xan, TalıĢ xanlığ ının hakimi M ir Mustafa xan, bakılı Hüseynqulu xan, naxçıvanlı Kəlbəli xan yerləĢdikləri qalaları möhkəmlətməklə yanaĢı, ərzaq ehtiyatları da toplayırdılar. Lakin xanlıqlardan heç biri birləĢmək qərarına gəlmədi. Bunun əvəzində onlardan bəzisi özlərinə qüvvətli arxa axtararaq sadəlövhlüklə Rusiya dövlətinin vədlərinə inandı və hərbi kömək üçün II Yekaterina höku mətinə müraciət etdi. Azərbaycan xanlarının və eləcə də Kartli-Kaxeti çarlığının Rusiyaya müraciət etməsindən xəbər tutan Ağa Məhəmməd Ərdəbildən ġimali Azərbaycana üç istiqamətdə 100 min nəfərdən ibarət ordunun hərəkət etməsi haqqında əmr verdi. Ġran ordusunun birinci dəstəsi Muğan, ikinci dəstəsi Ģahın qardaĢı Əliqulu xanın baĢçılığı altında Ġrəvan, Ağa Məhəmməd xanın özünün rəhbərlik etdiyi üçüncü dəstə isə Qarabağ istiqamətində irəlilədi. Ġrəvana doğru hərəkət edən sərbazlar Naxçıvan qalasının önündə ayaq saxlamalı oldular. Naxçıvanlılar düĢmənə ciddi müqavimət göstərdilər. Ağa Məhəmməd xanın tabe olmaq haqqında qalaya göndərdiyi tələbə naxçıvanlılar Kəlbəli xanın baĢçılığ ı altında düĢmənə sarsıdıcı zərbələr endirməklə cavab verdilər. Planları Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|