398
tərəfə baĢ götürüb qaçdı. Səs-küyə yuxudan ayılan Ağa Məhəmməd Ģah nə baĢ
verdiyini birdən-birə baĢa düĢmədi. Səma tamamilə təmiz idi, yağıĢ yağmırdı, lakin
dəhĢətli qüvvə ilə gələn sel düĢərgənin yerləĢdiyi sahədən keçərək qarĢısına gələn
hər Ģeyi özü ilə aparırdı. ġah öz canını bir təhər qurtardı. Sel yalnız hündürlükdə
qurulmuĢ toplara xətər toxundura bilmədi. Səhər seli əmələ gətirən qayıqlardan
yaranmıĢ süni bəndi görən Ģahın əmri ilə toplardan həmin bəndlərə atəĢ açıldı.
Tezliklə çayın suyu yenidən əvvəlki məerasına qayıtdı. Qəflətən axan sel yalnız
sərbazların azuqəsini, geyimini deyil, həmçinin külli miqdarda silahı da aparmıĢdı. ġah
qarabağlıların bu əməlinin əvəzin i yerli əhalidən çıxdı. Sərbazlar çəyirtkə kimi
kəndlərə daraĢıb əhalinin son tikəsini əlindən aldılar. Sənətkarlara, xüsusilə
dəmirçilərə zorla silah hazırlatdırdılar.
Ġran sərbazları Qarabağın kəndlərində qarətlə məĢğul olduqları zaman yerli
silahlı dəstələr bir neçə dəfə düĢmən düĢərgəsinə uğursuz həmlələr etdilər.
Ətraf kəndlərdən lazımi miqdarda ərzaq və silah topladıqdan sonra Ağa
Məhəmməd Ģah ordusunu ġuĢa qalasına doğru apardı.
Ġran qoĢunları Əsgəran qalası ətrafında qarabağlıların güclü müqavimətini
qırıb ġuĢaya yaxınlaĢdılar.
1797-c i ildə Ġbrahimxə lil xan yenə də ġuĢa qalasının müdafıəsinə rəhbərlik
etmiĢ, mərdlik və vətənpərvərlik nü munəsi göstərmiĢdir. Ġbrahimxəlil xan ın bu
xüsusiyyətlərinə bələd olan və ġuĢa qalasının 1795-ci il mühasirəsinin acı
təcrübəsini unutmamıĢ Ağa Məhəmməd Ģah birdən-birə hücuma keçmədi. O, ġuĢa
yaxınlığında mövqeyini möhkəmləndirdiyi zaman Ġrandan oraya əlavə olaraq bir neçə
ədəd top gətirtdi. Qəti hücuma hazırlıq gördükdən sonra Ağa Məhəmməd Ģahın əmri
ilə sərbazlar ġuĢaya basqın etdilər. La kin Ġran qoĢunlarımn hücumu yenə də
uğursuz oldu. Axırda Ağa Məhəmməd Ģah atəĢi qala divarlarının eyni nöqtəsinə
vurmağı əmr etdi ki, bəlkə həmin hissədə yarıq əmələ gəlsin. Həqiqətən də toplardan
açılan yaylım atəĢləri qala divarlarının bir hissəsini zədələyərək düĢmən qoĢunlarının
ġuĢaya soxulması təhlükəsini artırdı. Bunu görən Ġbrahimxəlil xan düĢmənin topxanasını
susdurmağı qərara aldı. Ġbrahimxəlil xanın baĢçılığı altında qalanın qapılarından eyni
vaxtda üç yüngül süvari dəstəsi çıxaraq cəld düĢmən topxanası üzərinə hücum etdi.
Qarabağlıların məqsədini tez duyan Ağa Məhəmməd Ģah təcili surətdə əks tədbir
gördü. O, sərbazları iki hissəyə bölərək, birinə Qarabağ süvarilərinin qarĢısını almağı,
digərinə isə qala divarı istiqamətində irəliləməy i əmr etdi.
ġahın topxanası üzərinə Ģığıyan qarabağlılar sayca üstün olan düĢmənlə üz-
üzə gəldilər. Topxana sıradan çıxanlsa da, döyüĢ meydanında çoxlu qarabağlı həlak
oldu. Lakin düĢmən piyadaları tərəfindən yol bağlandığından qələbə qazanmıĢ
qarabağlılara qalaya qayıtmaq müyəssər olmadı. Ġbrahimxəlil xan özünün azs aylı
399
dəstəsi ilə mühasirəni yarıb keçməyə və Dağıstan tərəfə pənah aparmağa məcbur
oldu.
ġuĢa qalasının müdafiəçiləri baĢsız qaldılar. ġəhərdə çaxnaĢma yarandı.
Ġranpərəst ünsürlər hərəkətə gəld ilər. Belə bir mü lahizə yürütmək mü mkündür ki,
satqınlar tərəfindən qala divarlarının Ġbrahimxəlil xanın üzünə bağlanması onun
Qarabağı tərk etməsinin səbəblərindən biri o lmuĢdur.
Daha bir dəlil sübut edir ki, Ġbrahimxəlil xan ġuĢa qalasını qorxaq bir Ģəxs
kimi tərk etməmiĢdir. Məsələ burasındadır ki, Ġbrahimxəlil xanın Dağıstan tərəfə
hərəkət etdiyini bilən Ağa Məhəmməd Ģah onu yolda haqlamaq üçün cəld 2000
nəfərlik süvari dəstəsi göndərdi. Tərtər çayını keçərkən düĢmən Ġbrahimxəlil xanın
dəstəsi ilə qarĢılaĢmıĢ, lakin baĢ verən döyüĢdə qarabağlılar düĢməni darmadağın
edib dağlara çəkilmiĢlər.
Ağa Məhəmməd Ģah Ġbrahimxəlil xanın ardınea qoĢun göndərməklə bərabər
ġuĢanın müdafiəçilərinə də məktubla müraciət etdi. Məktubda deyilirdi ki,
Ġbrahimxəlil xan qorxaq kimi qaçdı və ĢuĢalıları baĢsız qoydu. Müqavimət göstərmək
mənasızdır. ġuĢalılar könüllü surətdə tabe olsalar, onlar məhv edilməyəcək, mal-
dövlətlərinə və namuslarına toxunulmayacaq. Daha sonra Ģah məktubda bildirird i ki,
əgər müqavimət görsəm, qalanı alan kimi kiĢilərin hamısını qılıncdan keçirəcəyəm,
qadları isə sərbazlara paylayacaq, Ģəhəri Tiflis kimi alt-üst edəcəyəm.
Ağa Məhəmmədin məktubu ilə əlaqədar ġuĢanın ağsaqqalları toplaĢıb
məĢvərətləĢdilər. Məclisə toplaĢanlar arasında ixtilaf baĢ verdi. Hərbçilərdən Ġsmayıl
adlı birisi təklif etdi ki, son damla qanımızadək mübarizə aparmalıyıq. Onsuz da Ģəhəri
aldıqdan sonra Ģah hamımızı köləyə çevirəcəkd ir. Əgər mübarizə davam etdirilərsə,
o vaxta qədər Ġbrahimxəlil xan da topladığı yeni qüvvə ilə gəlib kö məyə çatar.
Ruhanilərin baĢçısı baĢ müetəhid Hacı Babək bu təklifın əleyhinə çıxaraq
bildirdi ki, o, Ağa Məhəmməd Ģahın vədinə o qədər də inanmır və danıĢıqlar
aparmaq üçün Ģahın düĢərgəsinə getmək niyyətindədir. Uzun sürən mübahisədən
sonra Hacı Babək qala divarından enib kəcavə ilə Ağa Məhəmməd Ģahın hüzuruna
yollandı.
Gö rüĢ zamanı Hacı Babək Ağa Məhəmməd Ģaha çatdırdı ki, Tiflis Ģəhərinin
və gürcülərin aqibətindən xəbərdar olan ĢuĢalılar onu qalaya buraxmaqdan ehtiyat
edirlər. Ağa Məhəmməd Ģah Quranı götürüb ona öz möhürünü basdı və and içdi ki,
müqavimətə rast gəl-məsə, ġuĢada bir nəfərə də toxunmayacaqdır. ġah eyni zamanda
Hacı Babəkə tapĢırdı ki, onun gəliĢi münasibətilə ĢuĢalılar 500000 əĢəfı
toplamalıdırlar. Lakin Hacı Babək təzminatı 200000 əĢrəfıyə endirməyə nail o ldu.
DüĢmən düĢərgəsindən qayıdan Hacı Babək bütün ağsaqqalları yığıb
üzərində Ağa Məhəmməd Ģahın möhürü olan Quranı onlara göstərdi. Yalnız bundan