Heydə r ə LĠyev

407 

 

bir  Ģəhərdən  digərinə  köçürülməsi  onlarda  həmiĢəlik  o laraq  b ir  Ģəhərdə  yaĢamaq 

inamın ı puç etmiĢdi. Odur ki, əhalin in böyük bir qismi  özü üçün qəĢəng və rahat ev 

tikmə kdən  imt ina  edərək,  zirzə milə rdə  yaĢamağı  daha  üstün  tuturdu.  Köhnə 

ġamaxını  ağ  daĢdan tikilmiĢ  gözəl  naxıĢlı  yaĢayıĢ binaları,  məscidlər,  məqbərələr, 

hamamlar və digər b inalar bəzəyird isə,  Yeni  ġamaxıda evlər əsas etibarilə  kiçik və 

yaraĢıqsız olub, əksəriyyəti palçıqdan tikilmiĢ daxmalardan ibarət idi.  

Yeni  ġamaxı  kiçik  Ģəhər  olub,  ətrafına  qala  divarları  çəkilmiĢdi.  Qalanın  

dördkünc və dairəvi bürcləri var idi. 

Azərbaycanın  qədim  Ģəhərlərindən  biri  də  ġəki  id i.  XVIII  əsrin  40 -cı 

illərindən  baĢlayaraq  ġəki  ətrafında  müstəqil  xanlıq  yaradırıld ıqdan  sonra  Ģəhər 

xanlığın, e ləcə də A zərbaycanın siyasi və iqtisadi həyatında mühüm ro l oynamıĢdır. 

ġəki  yalnız  1765-ci  ildə  qala  divarları  ilə  əhatə  olunmuĢdur.  Mərkəz  kimi 

möhkəmləndikdən sonra Ģəhərdə istehsal qüvvələrinin in kiĢafı üçün əlveriĢli Ģərait 

yarandı. 

ġəki  Ģəhərində  gözəl  memarlıq  abidəsi  olan  Xan  sarayı  və  digər  bu  kimi 

binaların  mövcud olmasına baxmayaraq, evlər ü mu miyyətlə kiçik və yaraĢıqsız idi. 

YaĢayıĢ evlərinin əksəriyyəti hasarlarla əhatə olunmuĢdu. Bu hasarlar Ģəhərdə əyri-

üyrü döngələr əmələ gətirirdi. 

Azərbaycanın digər Ģəhərlərində olduğu kimi,  ġəkidə də inĢaat iĢləri aĢağı 

səviyyədə aparılır, evlər çiy kərpiedən tikilir, damlarda meyvə qurudulurdu. 

ġəhər  evləri  əsasən  bir  və  ikimərtəbəli  id i.  Birmərtəbəli  ev lərin  küçəyə 

pəneərəsi  olmazd ı  ki,  evə  baxan  olmasın.  Evlərin  ko mmunal  quruluĢunun 

narahatlığı q ıĢ zaman ı yaĢayıĢı daha da çətinləĢdirirdi.  

BaĢqa  Ģəhərlərdə  olduğu  kimi,  əhalinin  əsas  hissəsi  kiçik  evlərdə  və 

zirzəmilərdə yaĢayırdı. Kasıb ailələrdə bir və ya iki otaq olard ı.  Bunlar həm yataq 

otağını,  həm  də  mətbəxi  əvəz  edərdi.  Otaqların  birində  təndir,  yaxud  da  ocaq 

yandınlar, tüstü baca vasitəsilə evdən kənara çıxarılardı. 

ġəhərin  varlı  təbəqələrinə,  hakim  sin iflərə  məxsus  olan  evlərdə  otaqların 

miqdarı daha çox,  mətbəx ayrı, ev avadanlığı zəngin idi. Təndir əvəzinə demək olar 

ki,  hər  bir  dövlətlinin  evində  bu xarı  vardı;  saxsı  və  u cuz  qablar  yerinə  qızıl  və 

gümüĢ  qab-qacaq  iĢlədilər,  palaz  və  ya  həsir  əvəzinə  yerə  bahalı  xalı-xalçalar 

döĢənər,  cama xatanlarda  böyük  sandıqlar  olardı.  Yorğan-döĢək  həmin  sandıqların 

üstünə  yığılard ı.  Bəzi  varlılar  otaqların ın  divarlarına  milli  naxıĢlarla  bəzək 

vurdurar, pəneərələrə al-əlvan ĢüĢələr saldırardılar. 

XVIII  əsrin  ikinci  yarısmda  digər  Azərbaycan  Ģəhərləri  kimi,  ġəki  də  bir 

neçə  dəfə  daxili  feodal  müharibələrinə  məru z  qalmıĢdı.  Bu  da  Ģəhər  əhalisinin 

sayca azalmasına səbəb olmuĢdu.  Təkcə bunu göstərmək  kifayət edər ki,  XIX əsrin 

---

408 

 

əvvəllərində ġəkidə cəmi 6000 adamın yaĢaması qeydə alın mıĢdır.  Görünür,  feodal 

ara müharibələri zaman ı ġəkidən xeyli adamla baĢqa yerlərə qaçmıĢdı. 

Bakı-Badkubə (bir ço x səyyahlar Bakın ı belə adlandırırd ılar) özünün nadir 

tarixi ab idələri ilə memarlıq sənəti mu zeyin i xatırladırdı. 

XVIII  əsrin  əvvəllərində  Bakın ın  ətrafında  iki  cərgə-xarici  və  daxili  qala 

divarları olduğu halda, əsrin son rübündə xarici hasarın bir hissəsi dəniz ləpələrin in 

təsiri nəticəsində dağılmıĢdı. 

Bakı  qalası  digər  xanlıqların  paytaxtlarına  nisbətən  kiçik  o lub,  cəmi  600 

sajen  sahəni  əhatə  edirdi.  Qala  yarımdairəvi  Ģəkildə  tikilmiĢdi.  ġəhərin  küçələri 

plansız  salındığ ından  nəqliyyata  və  adamların  gediĢ-gəliĢinə  maneçilik  törədirdi. 

Bakı  xanlığın ın  paytaxtı  olan  bu  Ģəhərin  izi  indi  də  ĠçəriĢəhərdə  qalmaqd adır. 

Bakıda da evlər bir və ya ikimərtəbəli  idi.  Ġkimərtəbəli ev lərdə ev sahibi özü ikin ci 

mərtəbədə yaĢayır, birinci  mərtəbədə isə ya dükan açıb alver edir, ya sənətkarlıqla 

məĢğul olur, yaxud da onu kirayəyə verirdi.  

Azərbaycan  Ģəhərlərin in  əksəriyyətində  olduğu  kimi,  Bakıda  da  hər  kəs 

yalnız  öz  tikdiyi  evin,  həyətin  rahat  olması  üçün  çalıĢır,  küçələrin,  eləcə  də  bütün 

Ģəhərin xarici görkəminə əhəmiyyət vermird i. 

ġəkidə və digər paytaxt Ģəhərlərdə olduğu kimi,  Bakı ətrafında da keĢikçi 

qüllələri  tikilmiĢdi.  Bakı  Azərbaycanın  qədim  Ģəhərlərindən  olsa  da,  əhalinin  sayı 

baxımından  bir  o  qədər  fərq lən məmiĢdir.  Çar  Rusiyası  tərəfindən  iĢğal  edildiyi 

zaman Ģəhərin təxminən üç və ya dörd min sakini vardı.  

XVIII  əsrin  ikinci  yarısında  Azərbaycanın  mərkəz  Ģəhərlərindən  biri  də 

Naxçıvan  sayılırd ı.  Naxçıvan  bu  dövrə  öz  keçmiĢ  Ģöhrətini  itirə -itirə  gəlib  çatmıĢ 

Ģəhərlərdən  biri  id i.  XVIII  əsrin  ikinci  yarısında  Azərbaycanda  mövcud  olan 

iqtisadi  və  siyasi  pərakəndəlik  Na xç ıvanın  da  inkiĢafına  öz  mənfı  təsirini 

göstərmiĢdi.  Naxçıvan  müstəqil  xanlığın  paytaxtı  olsa  da,  möhtəĢəm  bina  və 

abidələri  ilə  fərq lən mirdi.  Xan  sarayından  baĢqa,  demək  olar  ki,  Naxçıvandakı 

evlərin  əksəriyyəti  b irmərtəbəli  idi.  Evlərin   damları  yastı  olub,  biri  digərinə 

bənzəyirdi. ġəhər evlərinin əksəriyyəti daĢ və palçıqdan hörülmüĢ hündür hasarlarla 

əhatə edilmiĢdi. 

Azərbaycanın digər Ģəhərləri kimi, Naxçıvan da daxili feodal  müharibələri 

və  yadelli  iĢğalçıların  basqınları  nəticəsində  xeyli  ziyan  çəkmiĢdi.  XVIII  əsrin 

sonlarında  Ġran  hökmdarı  Ağa  Məhəmməd  Ģahın  yürüĢləri  zamanı  Ģəhərə  bö yük 

xətər to xun muĢdu. Naxçıvanlıların düĢmənə ciddi müqavimətindən qəzəblənən Ġran 

dövləti baĢçısının ikinci yürüĢü zamanı  (1797) Naxçıvan Ģəhəri qarət edilmiĢ və bir 

çox binalar dağıdılmıĢdı. ġahın əmri ilə naxçıvanlıların bir  

 

---