Heydə r ə LĠyev



Yüklə 4,67 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə28/232
tarix30.12.2017
ölçüsü4,67 Mb.
#18653
1   ...   24   25   26   27   28   29   30   31   ...   232

59 

 

1256-c ı  ildə  inĢa  edilmiĢ  Pir  Hüseyn  xanəgahının  (ġa ma xı  bölgəsində, 



Pirsaatçay  sahilində  yerləĢir)  keramik  baxımdan  tərtibatı  Yaxın   və  Orta  ġərq in 

bədii keramika sənətinin incisid ir. 

Ərdəbil  də  dulusçuluq  istehsalının  mərkəzlərindən  biri  idi.  Burada  iri 

dulusçuluq emalatxanaları vardı. 

Azərbaycan  sənətkarlığında  dəri  məmu latı  istehsalı  mühü m  yer  tuturdu. 

Təbriz  və  Marağa  nəinki  Azərbaycanda,  habelə  bütün  Ya xın  və  Orta  ġərqdə  dəri 

məmu latı istehsalının baĢlıca mərkəzləri id i. 

Bu  Ģəhərlərdə  hazırlan mıĢ  dəri  məmu latı  Elxani  hökmdarlarının,  d igər 

feodalların  tələbatın ı  ödəyirdi.  Təbrizdə  dəri  məmulatının  satıld ığı  xüsusi  bazar 

fəaliyyət  göstərirdi.  Marağada  istehsal  olunmuĢ  dəri  məmu latı  nəinki  Ģəhərdaxili 

tələbatı  ödəyirdi,  habelə  baĢqa  Ģəhər  və  vilayətlərə  də  aparılırdı.  Ərdəbil 

yaxınlığında yerləĢmiĢ Xiyav Ģəhərciyi dəri  məmu latının  istehsalında ixtisaslaĢmıĢ 

mərkəz id i. ġəhərcikdə ayaqqabı istehsalı xüsusilə in kiĢaf etmiĢdi.  

XIII-XIV  əsrlə rdə  Azərbaycanın  ağac  emalı  sahəsində  nəccarlıq  (xa rratlıq) 

və  dülgərlik  mühü m  yer  tuturdu.  Dülgərlər  əsasən  inĢaat  iĢi  üçün  zəruri  olan  qapı 

və  pəncərə  çərçivələri  hazırlayırd ılar.  Xarratlar  isə  əsasən  məiĢət  təyinatlı  əĢyalar 

düzəltməklə  məĢğul  olurdular.  Monqol  iĢğallarınadək  olan  dövrdə  Ərdəbil  və 

Naxçıvan ölkən in əsas ağac emalı mərkəzləri id i. 

XIV  əsrin  birinci  yarısında  Azərbaycanda  inĢaat  iĢinin  inkiĢafı  mü xtəlif 

sahələrdə  baĢ  vermiĢ  ixtisaslaĢma  prosesində  də  öz  əksini  tapmıĢdı.  Memarlıq 

layihəsinin,  inĢaat  iĢinin  rəhbəri  olan  memarla rın  rolu  getdikcə  artmağa  baĢladı. 

Əməyin sosial təĢkilində dəyiĢikliklər baĢ verdi. 

Orta  əsr  Azərbaycanında  məiĢət  təyinatlı  ĢüĢə  qablara,  estetik  tələbatı 

ödəyən ĢüĢə bəzəklərə böyük ehtiyac vardı. Təbriz və Xiyav Ģəhərləri ölkənin əsas 

ĢüĢə məmulatı istehsalı mərkəzləri id i. 

Mənbələrdə  metal hasilatına dair  məlu mat cü zid ir. Məlu mdur ki, bu  zaman 

Azərbaycanda mis  məmu latının hazırlan ması üçün zəruri olan  xam  metal  Qafan və 

Naxçıvan  bölgələrində  hasil  edilird i.  XIII  əsrin  əvvəllərində  ġizdə  qızıl,  qurğuĢun 

və  civə  yataqlarından  da  istifadə  olunmuĢdur.  Bakıda  neft  və  duz  çıxarılırdı. 

Ehtimal et mə k olar  ki,  Gəncədə mü xtə lif silah ların istehsalı DaĢkəsənin metal  fılizi 

ehtiyatlarına əsaslanmıĢdır. 

Bədii  sənət  sahəsində  cildçi,  xəttat,  rəssam,  həkkak,  musiqiçi,  katib 

ixtisasları  xüsusilə  qiy mətləndirilməkdə  id i.  Bəd ii  əlyazmaların  tərtibatı  iĢi 

mürəkkəb sahələrdən biri olmuĢdur. Tərtibat iĢində xəttatlar, nəqqaĢlar, cildçilər və 

zərqublar iĢtirak ed irdilər. 



60 

 

Sənətkarlar,  xırda tacirlər  ictimai  mənafelərinin  müdafiə o lunması üçün dini 



ictima i-siyasi  təĢkilatla r  (ə xi)  və  peĢə  təĢkilatla rı  (əsnaf,  möhtərifə ,  monqol  iĢğalı 

dövründə isə ozan) yaratmıĢdılar. 

Əxi  təĢkilatları  Azərbaycanın  əksər  Ģəhərlərində,  Azərbaycana  qonĢu  olan 

müsəlman  ġərqi  ölkələrində  mövcud  idi.  Gəncə,  Təbriz,  Ərdəbil,  Bey ləqan  və 

Bakıdakı  gizli  əxi  təĢkilatları  haqqında  yazılı  və  epiqrafık  mənbələrdə  məlu matlar 

vardır. 


Əxilər Ģəhər əhalisinin  aĢağı təbəqələrini (sənətkarları,  xırda tacirləri və b.) 

birləĢdirən  qardaĢlıq  təĢkilatları  idi.  Bu  təĢkilatlar  antifeodal  səciyyə  daĢıyırdı  və 

mürəkkəb daxili quruluĢa malik id i.  Bir Ģəhərin hüdudunda əxi təĢkilatına əxi Ģeyxi 

baĢçılıq  edird i.  Xırda  əxi  qruplarına,  təĢkilatlarına  rəhbərlik  edən  Ģəxslər  əxi 

Ģeyxinə  tabe  idi.  Əxi  təĢkilatın ın  subay  üzvləri  bu  təĢkilat  sistemin in  aĢağı 

pilləsində  olmuĢlar.  Əxi  təĢkilatına  ü zv  olmaq  istəyən  Ģəxs  dini-əxlaqi  təmizlik 

baxımından  sınaqdan  keçməli  idi.  Bütün  bu  qaydalar  əxi  təĢkilatın ın  xüsusi 

nizamnaməsində  -  fütüvvətnamədə  öz  əksini  tapmıĢdı.  Nizamnamə  sənədinin  əsas 

və  mühüm  maddələrindən  birində  deyilird i  ki,  təĢkilat  üzvü  olmaq  istəyən  Ģəxs 

qurĢaq  bağlamalıdır.  ġəxs  mənəvi  sınaqların  mürəkkəb  məcmusuna  tab  gətirə 

bilird isə,  təĢkilata  qəbul  ed ilirdi.  Məkan  və  zamandan  asılı  o laraq  təĢkilatın  yeni 

üzvlərini ig id və yaxud co mərd adlandırırdılar.  

Əxilərin  baĢlıca  cəhəti  qonaqpərvərliyə  sitayiĢ  idi.  Əxiliyin  insanpərvər 

ideyaları,  yo xsullara,  səyyahlara  yardım  etməyə  olan  səmimi  meyil  Nizaminin  

"Ġsgəndərnamə"sində,  ərəb  səyyahı  və  alimi  Ġbn  Bətutənin  (XIV  əsr)  qeydlərin də 

xüsusi  heyranlıqla  qiy mətləndirilmiĢdir.  Əxi  təĢkilatlarının  insanpərvərliyi  aĢkar 

ictimai istiqamətə  malik id i. On lar bir ço x hallarda zülmkarlıq edən feodalları qətlə 

yetirirdilər. 

Əxilər  sənətkarlıq  cəmiyyətlərinin  (əsnaf,  möhtərifə)  təĢkilat  və  ideya 

baxımından  formalaĢ masına  böyük  təsir  göstərmiĢlər.  Əsnaflar  bütün  ticarət-

sənətkarlıq  mərkəzlərində  vardı.  Sənətkarlar  peĢə  prinsipi  əsasında  birləĢmiĢdilər 

(hər peĢənin öz təĢkilatı var id i). 

Qazan  xan ın  islahatına  baxmayaraq,  monqol  hakimiyyəti  dövründə 

Ģəhərlərdəki  sənətkarlıq  təĢkilatlarının  hüquqları  məhdudlaĢdırılmıĢdı.  Əvvəllər 

seçkili olan rəislər baĢçısı Elxanilər dövründə ali hökmdar tərəfindən təyin edilirdi. 

Məsələn,  XIII  əsrin  30-50-ci  illərində  Təbriz  möhtərifəsin in  baĢçısı  vəzifəsinə 

monqol  feodalı  Munke  Fu lad  təyin  olunmuĢdu.  Hətta  Qazan  xanın  hakimiyyəti 

dövründə  xüsusən  sənətkarlıq  təĢkilatlarında  (ozan larda)  Elxan i  hökmdarlarının 

nəzarətçiləri  fəaliyyət  göstərirdilər.  Bu  nəzarətçilərin  baĢlıca  diqqət  obyekti 

sənətkarlıq təĢkilatların ın maliyyə iĢ ləri olmuĢdur. 




Yüklə 4,67 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   24   25   26   27   28   29   30   31   ...   232




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə