Heydə r ə LĠyev

71 

 

Bundan  sonra  Azərbaycan      müvəqqəti  olaraq  MiranĢahın  oğlu  Əbubəkrin  

əlinə  keçdi.  Lakin  xalqa  zü lm  edən  Əbubəkrə  qarĢı  geniĢ  qiyamlar  baĢlandı  və 

xarici iĢğala son qoyuldu. 

Teymurilərin  hakimiyyətinin  zəifləməsindən  faydalanan  Sultan  Əh məd 

1406-c ı  ildə  qayıd ıb  Təbrizi  ə lə  keçirdi  və  Cə lairi  dövlətini  bərpa  etdi.  La kin  öz 

əmirləri ilə əhaliyə zü lm edən Əh məd xalq ın nifrətin i qazandı. Buna görə təbrizlilər 

Əbubəkrə  müraciət  edib  onu  Ģəhərə  dəvət  etməyə  məcbur  oldular.  Əh məd  yenə 

Bağdada  qaçdı.  Əbubəkr  də  tezliklə  Qaraqoyunlu  Qara  Yusif  tərəfindən 

məğ lubiyyətə uğradıldı. 

Beləliklə, həmin dövrdə Azərbaycan (ġirvan və ġəki  istisna olmaq la) böyük 

itki  və  dağıntılara  düçar  oldu.  Ölkən in  cənub  hissəsində  kənd təsərrüfatı  və  Ģəhər 

həyatının inkiĢafı üçün əlveriĢli Ģərait yo x id i. 

Qaraqoyunlu  dövlətinin  yaranması  və  geniĢlənməsi.  Qaraqoyunlu  və 

Ağqoyunlu  adlanan  oğuz  mənĢəli  tayfa  birləĢ mələri  XIII  əsrdən  etibarən 

Anadoluda  yanmköçəri  həyat  sürürdülər.  Qaraqoyunluların   mərkə zi  vilayəti  Van 

gölünün  Ģimalındakı  ƏrciĢ,  Ağqoyunluların  cəmləĢdiyi  bölgə  isə  Diyarbəkir  idi. 

Hər  iki tayfa birləĢməsi "türkman" adlanan eyni etnik qrupa mənsub olub, ünsiyyət 

vasitələri  Azərbaycan  dilinin  cənub  ləhcəsi  idi.  Bu  tayfa  adlarının  totem  sayılan 

qoyunların  rəngi  ilə  əlaqədar  olduğu  ehtimal  edilir.  Həmin  tayfalara  məxsus  olan 

qoç heykəlləri Ģəklində mə za r daĢ larının zə manə mizədək çatdığı mə lu mdur.  

Qaraqoyunluları  və  Ağqoyunluları  təĢkil  edən  tayfa  və boyların  bu  əraziyə 

Orta  Asiyadan  gəlməsini  Səlcuqların  Yaxın  ġərqə  köç məsi  ilə  bağlayırlar.  Lakin 

onların  Azərbaycana  və  Qərbi  Ġrana  köçməsini  daha  erkən  dövrə  (VIII-IX  əsrlər) 

aid  etməyə  müəyyən  əsasımız  vardır.  Ehtimal  etmək  o lar  ki,  həmin  etnik  qruplar 

monqol  iĢğalı  dövründə  Azərbaycan  və  Ġrandan  qərbə  doğru  hərəkət  etməyə 

məcbur o lmuĢ, Kiçik Asiya, Ġraq və Suriyada məskunlaĢ mıĢdılar.  

Qaraqoyunluları  təĢkil  edən  əsas  tayfalar  bunlard ır:  Baharlı,  Səd li, 

Qaraman lı,  Alpout,  Duharlı,  Cagirli,  Hacili,  Ağacəri.  Bu  tayfalar  arasında  Baharlı 

və  Sədli  oy maqların ın  siyasi  rolu  müstəsna  olmuĢdur.  Sədli  oy mağının  qədim 

vətəni  Naxçıvan  və  Sürməli  id i.  Qaraqoyunlular  XIV  əsrin  sonlarında  ġərqi 

Anadoluda  bəylik  yarat mıĢ  və  onun  əsasını  qoyan Ģəxs  Bayram  Xoca  olmuĢdur. 

Baharlı  oymağ ının  rəisi  o lmuĢ  Bayram  Xoca  Cəlairi  Sultan   Üveysin  Təbriz 

sarayında  nüfuzlu  əmirlərdən  biri  idi.  Onun  oğlu  Qara  Məhəmməd   qızını  Sultan 

Əh mədə 

verərək 

sülalə 

əlaqələrini 

möhkəmlətmiĢdi. 

Qaraqoyunluların 

Azərbaycanda  hakimiyyətinin  möhkəmlən məsində  Cəlairi  əmirlərinin  böyük  ro lu 

olmuĢdur. 

---

72 

 

Teymurun ölü mündən sonra MiranĢah və onun böyük oğlu Əbubəkr zahirən  

Ömərin  hakimiyyətin i  qəbul  etdilər.  Lakin  Ömər  hakimiyyətinə  qəsd  olacağını 

düĢündüyü  üçün  Sultaniyyəyə  onun  yanına  gəlmiĢ  Əbubəkri  həbs  etdirdi.  Qala 

keĢikçiləri  ilə  dil  tapıb  həbsdən  azad  olan  Əbubəkr  atası  MiranĢahla  Xorasanda 

qoĢun topladı. ġirvanĢah I Ġbrahimə qarĢı yürüĢ etmiĢ Ömər Ģəhərdə olmadığı üçün 

Əbubəkr Su ltaniyyəni ələ keçird i və maneəsiz Təbrizə daxil oldu.  

Cənubi  Azərbaycan  Əbubəkr  və  Ömərin  arasında  gedən qanlı  toqquĢmalar 

meydanına çevrilmiĢdi. Təbriz əldən-ələ  keçir və Ģəhərin sakinləri qətl və qarətlərə 

məruz  qalırdı.  Lakin  təbrizlilər  iĢğalçılara  qarĢı  mübarizədə  böyük  hünər  və 

mətinlik  göstərərək  onları  Ģəhərdən  çıxmağa  məcbur  etdilər.  Mənbələrdə  Təbrizin 

müdafiəsinin  təĢkilində  Qazi  Qiyasəddin,  Əbdül  Möhsün  Qəzvini,  ġey x  Əxi 

Qəssab və Qazi Ġmadəddinin qeyrət və bacarığ ı xüsusi qeyd olunur. 

Qaraqoyunlu tayfa ittifaqın ın baĢçısı Qara  Yusif ilə  Əbubəkr  ilk dəfə  1406-

cı  il  oktyabrın   14-də  Naxçıvanın  qərb ində,  Araz  çay ının  sahilində  toqquĢdular. 

Qaraqoyunluların  hə mləsinə  davam  gətir məyən  Teymurilər  qaç mağa  üz  qoydular. 

Qara Yusif döyüĢ meydanından Naxçıvana gəldi. O, burada ikən Təbrizin ad lı-sanlı 

rəislərindən  olan  Xacə  Seyid   Məhəmməd  Keçəçi  Qara  Yusifin  hüzuruna  gəld i, 

Ģəhərin  Əbubəkr  tərəfindən  qarət  olunduğunu  söylədi  və  onu  Təbrizə  gəlməyə 

təĢviq  etdi.  Qara  Yusif  isə  müvəqqəti  olaraq  Ģəhəri  mühafizə  etmək  üçün  darğa 

göndərdi  və  Sultaniyyəyə  yürüĢ  etdi.  Əbubəkr  Ģəhəri  tərk  etdi  və  Reyə  qaçdı. 

Sultaniyyəyə  girmiĢ  Qaraqoyunlular  Ģəhəri  qarət  etdilər,  sonra  isə  əhalin i  Təbriz, 

Marağa  və  Ərdəbilə  köçürdülər.  Xorasan  hakimi  o lan  qardaĢı  ġahru xdan  yard ım 

alan  Əbubəkr  Azərbaycanı  ələ  keçirmək  üçün  yeni  təĢəbbüs  etdi.  Bundan  xəbər 

tutan  Qara  Yusif  Təbriz  ətrafında  yerləĢən  ġənbi-Qazana  gəldi.  1408-ci  il  aprelin  

21-də  Təbrizin  cənubundakı  Sərdrud  adlı  yerdə  20  minlik  Qa raqoyunlu  qoĢunu 

Teymuriləri darmadağın etdi. M iranĢah öldürüldü, Əbubəkr isə qaçmağa  müvəffəq  

oldu. 

Qara  Yusifin  Əbubəkr üzərində ikinci qələbəsinin  mühüm tarixi əhəmiyyəti 

vardır.  Bundan  sonra  Azərbaycanda  Teymurilərin  ağalığına  son  qoyuldu, 

Teymurilər  imperiyasının böyük bir hissəsi metropoliyadan ayrılmıĢ və bu ərazidə 

Azərbaycan  Qaraqoyunlu  dövləti  (1410-1467)  yaran mıĢdı.  Bu  qələbədən  sonra, 

1409-cu  il  payızın  baĢlanğıcında  Qara  Yusif  Təbrizə  da xil  olmuĢ,  ġəki  hakimi 

Seydi  Əh mədə  qarĢı  qoĢun  göndərmiĢdi.  Lakin  Qaraqoyunlu  sərkərdələri  döyüĢə 

yaxĢı  hazırlaĢmıĢ  ġəki  hakiminin  hərbi  qüvvələrinə  hücuma  cəsarət  etməmiĢ  və 

ġirvanın bəzi yerlərin i qarətlə  kifayətlənərək geri qayıtmıĢlar. Qara  Yusif ö z siyasi 

məqsəd  və  fəaliyyətini  Cənubi  Azərbaycanla  məhdudlaĢdırmırd ı.  O,  lap  əvvəldən 

---