Heydə r ə LĠyev
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
73
Azərbaycanın Ģimal hissəsini də özünə tabe etmək istəyirdi. ġəki və ġirvana göndərilmiĢ Qaraqoyunlu qoĢun dəstələrinin fəa liyyəti buna sübutdur. 1410-cu il avqustun 30-da Təbriz ya xınlığında, Əsəd qəsəbəsi kənarındakı döyüĢdə keçmiĢ müttəfiqi Cəlairi Sultan Əh mədi məğlub etmiĢ Qara Yusif ona hakimiyyətin yeni sülaləyə keçməsini qanuniləĢdirən sənədlərə qol çəkdirdi, Su ltan Əh məd Qara Yusifin oğlu Pirbudağı öncədən oğulluğa götürmüĢdü. Bu məsələni Sultan Əh mədə xatırladan Qara Yusif Azərbaycanın Pirbudağa verilməsi haqqında yarlıq yazd ırdı. 1411-ci ildə Qara Yusif Təbrizdə Azərbaycan əyanları və Qaraqoyunlu əmirlərinin məclisində Pirbudağı "sultan" elan etdi, lakin dövlət iĢlərini bütövlükdə öz əlində saxladı. Beləliklə, A zərbaycan Qaraqoyunlu dövləti yarandı. Azərbaycanın Kürdən cənubdakı ərazisi, Ermənistan, Anadolunun Ģərq vilayətləri və Ġraq-i Ərəb bu dövlətin daxilində idi. Qaraqoyunlu dövlətinin ən güclü düĢməni Xorasanda qərar tutmuĢ Teymuri hökmdarı ġahru x id i. 1419-cu ildə Qara Yusif böyük ticarət əhəmiyyəti olan Sultaniyyə və Qəzvini tutdu. Qaraqoyunluların Ģərqə irəlilə məsi ġahru xu qəti tədbirlərə əl atmağa sövq etdi. O, 1420-ci ilin yayında 200 min lik qoĢunla Azərbaycana tərəf hərə kət etdi. Lakin Qara Yusif də geniĢ hərbi hazırlıq görmüĢdü: atlı qoĢunla yanaĢı burada ilk dəfə olaraq piyada döyüĢçülər (Təbriz vilayətinin oturaq əhalisi, kəndlilər) ordu sıralarına cəlb edilmiĢdilər. ġahru xun Təbrizə göndərdiyi elçisinin Qara Yusif tərəfindən həbs edilməsi, Qara Yusifin döyüĢ məqsədilə paytaxtdan çıxması xəbəri ġahru xun ordusunda böyük həyəcan və təlaĢ doğurmuĢdu. ġahrux qüdrətli sərkərdə kimi geniĢ Ģöhrət tapmıĢ Qara Yusifdən ehtiyat edirdi. Qara Yusif ya xĢı silahlan mıĢ güclü qoĢunu üçün baxıĢ təĢkil etmiĢdi. Teymuri tarixçiləri bu ordunun "günəĢin zərrələri və buludun damlaları qədər saysız-hesabsız" olduğunu göstərirlər. Lakin əslində Qara Yusifin qoĢununun sayı 50 mindən çox deyild i. Təbrizdən düĢmən qarĢısına çıxmıĢ Qara Yusif yolda ikən ağır xəstələndi və qəflətən vəfat etdi. Qara Yusifın ölü mü Qaraqoyunlu ordugahında böyük qarıĢıq lığa və hərc - mərcliyə səbəb oldu. ġahzadələrdən heç biri burada deyildi; ġah məhəmməd Bağdadda, Ġsgəndər Kərkükdə, Ġspənd Adilcəvazda, CahanĢah Sultaniyyədə, Əbu Səid isə Ərzincanda idi. Yaxın laĢan Teymuri qoĢunundan vahiməyə düĢmüĢ Qaraqoyunlu əmirləri ordugahdan qaçdılar. Bir dəstə adam Qaraqoyunlu padĢahının cəsədi olan otağa girdi, buranı qarət etdi, cəsədin əynindən paltarını çıxardı, hətta onun qulaqlarındakı qızıl sırğaları da bıçaqla kəsib götürdü. Yaln ız iki gündən sonra Qara Yusifin cəsədi Təbriz əyanları (Seyid Məhəmməd Keçəçi və baĢqaları) tərəfindən götürüldü, Təbrizə, buradan da ƏrciĢə - ata-babasının 74
mə za rla rı yanına gətirildi və dəfn edild i. Təbriz əyanlarının Qara Yusifə qarĢı be lə münasibəti onu göstərir ki, oturaq Ģəhər əhalisi Qaraqoyunlu hökmdarını yabançı sülalənin nümayəndəsi kimi deyil, yerli Azərbaycan hökmdarı kimi qiymətləndirird i. Beləliklə, heç bir müqavimətə rast gəlməyən ġahru x A zərbaycanı zəbt etdi, lakin Qa raqoyunlu dövləti dağılmadı. Qa la Yusifin böyük oğlu Ġsgəndər ġahruxa qarĢı inadlı mübarizəyə baĢladı. Qaraqoyunlu tayfaların ı ö z ətrafına yığ mıĢ Ġsgəndər ƏləĢkert vadisində üç gün davam edən (30 iyu l - 1 avqust 1421) qanlı döyüĢdə Teymurilər tərəfindən məğ lub olundu. Sayı 50 mindən ço x o lmayan Qaraqoyunlu qoĢunları sayca 4-5 dəfə artıq olan ġahru xun hərbi qüvvələrinə qalib gələ bilməzd ilər. Tey murilərin qoĢununda Hindistandan gətirilmiĢ döyüĢ filləri də vardı. Ağqoyunlu əmiri Qara Os man da öz qoĢunu ilə ġahru xun ordusuna qoĢulmuĢdu. ġahru x Təbrizi tərk etdikdən sonra Ġsgəndər yenidən buraya gəldi və Qaraqoyunlu dövlətini bərpa etdi (1422-1429). ġahru x Azərbaycana ikinci səfərin i 100 minlik ordu ilə 1429-cu ilin yayında baĢladı. Qaraqoyunlu Ġsgəndərlə ġahru x arasında həmin ilin sentyabrın 17-də baĢ vermiĢ Səlmas vuruĢması iki gün davam etdi. Ġsgəndərin qəhrəmanlıq göstərməsinə baxmayaraq, ġahru xun ehtiyat qüvvələri bu döyüĢü də onun xeyrinə həll etdilər. ġahru x Azərbaycanda Qaraqoyunluların hakimiyyətini aradan qaldırmağa qadir olmadığın ı anlamıĢdı. Buna görə də o, Qara Yusifin oğulları arasında gedən rəqabət və düĢmənçilikdən istifadə etməyi münasib bild i. ġahru x Ġsgəndərə qarĢı Qara Yusifin ən kiç ik oğlu Əbu Sə idə arxalan mağ ı qərara ald ı. 1430-cu ildə Qarabağda qıĢlayan ġahru x yanına gə lmiĢ Əbu Sə idi Azə rbaycanın hakimi təyin etdi. La kin Əbu Səid Azə rbaycan taxtında ancaq 5-6 ay otura bild i. Azə rbaycana gəlmiĢ Ġsgəndər Əbu Səid i ələ keçirib öldürdü və yenə hakimiyyəti öz əlinə aldı (1431-1435). 1434-cü ilin ortala rında Ġsgəndər ġirvan üzərinə qarətçi yürüĢ etdi. ġirvanĢah I Xəlilu llah sığındığı Mah mudabad qalasından ġahruxun yanına öz adamını göndərdi, ö lkən in görünməmiĢ surətdə viran və qarət edildiy ini ona xəbər verdi. Xəlilullah eyni zamanda Qara Os mandan da yardım istəmiĢdi. Ağqoyunlu bəyi dərhal böyük qoĢunla Diyarbəkirdən hərəkət etdi və Ərzuru mu mühasirəyə aldı.
Teymuri sülaləsi ilə qohum olan Xəlilullahın yardım istəməsi və Qaraqoyunlu Ģahzadələri arasında baĢ verən münaqiĢələr 1435-c i ildə ġahru xu Azərbaycana üçüncü dəfə yürüĢ etməyə həvəsləndirdi. Həmin ilin fevralında Reydə qıĢlayan ġahrux Vanda olan CahanĢahı öz yanına dəvət etdi. CahanĢah ın qardaĢı Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|