Heydə r ə LĠyev

75 

 

Ġsgəndərə  dəfələrlə  itaətsizlik  göstərdiyini  ġahru x  yaxĢı  b ilirdi.  1436-cı  ilin 

may ında ġahru x Qarabağı tərk etdi,  Ucana gəldi və burada vassallığı qəbul etmək 

Ģərti ilə A zərbaycan hökmdarlığın ı CahanĢaha verdi. 

1438-c i  ilin  baharında  CahanĢah  bəzi  Qaraqoyunlu  və  ġirvan  əmirləri  ilə 

birlikdə  Ərdəbildən  Təbrizə  hərəkət  etdi.  Onunla  vuruĢ maq  üçün  Ġsgəndər  də 

Təbrizdən  çıxd ı  və  Sufiyanı  keçərək  Həft  ÇeĢ məyə  gəldi.  DöyüĢdən  əvvəl 

Qaraman lı  tayfa  baĢçısı  Piri  bəyin  CahanĢahın  tərəfinə  keçməsi  Ġsgəndərin 

qələbəyə olan ümidin i tamamilə q ırd ı və onun hərb meydanından qaçmasına səbəb 

oldu.  CahanĢah  Ġsgəndərin  gizləndiyi  Əlincə  qalasmı  mühasirəyə  aldı.  Qala da 

Ġsgəndər oğlu ġahqubad tərəfindən qətlə yetirildi. 

Ġsgəndərin  ölü mündən sonra  Qaraqoyunlu  taxtında  onun qardaĢı  CahanĢah 

əyləĢdi (1438-1467). ġahru xun ö lü münə qədər CahanĢah özünü onun vassalı kimi 

qələmə  verir  və  ġirvanĢahla  münasibətlərində  düĢmənçilikdən  çəkin irdi. 

CahanĢahın  əsas  rəqibi  Ağqoyunluların  baĢçısı  olan  Uzun  Həsən  idi.  Onunla 

mübarizə  gediĢində  Qaraqoyunlular  ġərqi  Anadolun un  böyük  bir  hissəsindən  əl 

çəkməli oldular. 

1440-c ı  ildə  CahanĢahın  Gürcüstana  ilk  yürüĢündə  Ərdəbil  Ģey xi  Ġbrah im 

ġey xĢah və Səfəvi təriqətinin  mü rid ləri fəal  iĢtirak etdilər.  1441  -ci ildə  CahanĢah 

Gü rcüstana basqın etdi və gürcü knyazı Vaxtanqın güclü müqavimətinə rast gəldi. 

1445-c i  ildə  CahanĢah  Bağdad  hakimi  olan  qardaĢı  Ġspəndin  ölümündən 

sonra Ģəhəri zəbt etdi. Beləliklə, Ġraq-i Ərəb də Azərbaycan Qaraqoyunlu dövlətinə 

qatıldı. 

ġahru xun  ölü mü  (1447)  CahanĢahın  əl-qolunu  açdı.  O  özünü  müstəqil 

hökmdar  kimi  aparmağa  baĢladı,  "sultan"  və  "xaqan"  titulları  aldı.  Elə  bu 

za mandan  etibarən  CahanĢah  öz  adın a  xütbə  o xutdurmağa,  sikkə  vurdurmağa 

baĢladı.  Ağqoyunlu  ordusu  ġərqə-Ġraq-i  Əcəmə  hərəkət  etdi  və  ġahru xun 

dövründən  münaqiĢələrə  səbəb  olan  sərhəd  Ģəhərlərin i  (Sultaniyyə,  Qəzv in)  ələ 

keçirməyə  çalıĢdı.  ġahru xun  nəvəsi  Məhəmməd  Sultan  əvvəlcə  müqavimət 

göstərmək  istədi.  Lakin  ġahru xun  CahanĢahı  "oğulluğa  götürmüĢ"  arvadı 

GövhərĢad  bəyimin  vasitəçiliyi  nəticəsində  düĢmənçilik  münasibətlərinə  son 

qoyuldu;  Məhəmməd  Sultan  CahanĢahın  qızın ı  a ldı  və  Ġraq-i  Əcə m  CahanĢaha 

verild i. 

Teymurilər  dövləti  ərazisinin  Ģ ahzadələr  arasında  mübarizə  meydanına 

çevrild iyini  görən  CahanĢah  fürsətdən  istifadə  etdi.  O,  qərbdə  (Diyarbəkir 

vilayətində)  Ağqoyunlularla  gedən  ağır  və  mənasız  mübarizəni  dayandırmaq 

qərarına gəld i və əsas diqqətini Ġrana yönəltdi. 

---

76 

 

1453-cü  ilin  baharında  CahanĢah  böyük  qoĢunla  Ģərqə  doğru  hərəkət  etdi. 

Onun  oğlu  Pirbudaq  Qum  Ģəhərini  zəbt  etdi  və  Ġsfahana  yönəldi.  Qaraqoyunlu 

qoĢunu  Ġsfahanı  tutaraq  ġiraza  yollandı.  Bu  Ģəhər  müqavimət  göstərmədən 

CahanĢaha tabe oldu. 

1454-cü ildə Qa raqoyunlu qoĢunu Pirbudağın baĢçılığı  ilə  Kirman və  Yə zd i 

zəbt  etdi.  1457-ci  ildə  isə  Xorasan  hakimi  Babur  Mirzənin  ölü mündən  sonra  taxt-

tac  çəkiĢ mələrindən  istifadə  edən  CahanĢah  Ġranın  Ģərqinə  doğru  hərəkət  etdi.  O, 

Xəzər sahili  ilə  irə liləd i, Mazandaran və Astrabadı zəbt etdi. Qaraqoyunlu padĢahı 

MəĢhədi və NiĢapuru keçərək Teymurilərin paytaxtı olan Herat Ģəhərinə daxil oldu. 

1458-c i  il  iyunun  28-də  CahanĢah  Teymuri  hökmdarı  ġahru xun  ta xt ında  əyləĢdi. 

Xarici  dövlətlərin  elçiləri  Herata  gəlib  onu  salamlayır,  ənam  və  hədiyyələrini 

təqdim ed irdilər. Lakin həmin ildə CahanĢah Heratı tərk etməli o ldu. 

60-cı  illərin  ortala rında  Qa raqoyunlu  dövləti  Azərbaycandan  baĢqa 

aĢağıdakı  əraziləri  özündə  birləĢdirird i:  Ġraq ın  hər  iki  hissəsi,  Fars,  Girman  və 

Ermənistan.  Lakin  CahanĢahın  qurduğu  dövlət  daxili  çəkiĢ mələr  və  feodal 

özbaĢınalığı nəticəsində getdikcə zəifləy irdi. 

Təbrizdə  Həsənəlin in  üsyanını  yenicə  yatırmıĢ  CahanĢah  o  biri  oğlu 

Pirbudağın  ġirazdakı  q iyamın ı  da  yatırmalı  oldu  (1462).  Fars dan  qovulmuĢ 

Pirbudaq  Bağdadda  da  atasına  qarĢı  çıxıĢ  etdi  (1464)  və  bir  il  sürən  ağır 

müharibədən sonra öldürüldü (1466). 

Azərbaycan  Qaraqoyunlu  dövləti  1467-ci  ilin  sonunda  süquta  uğradı  və 

Azərbaycan  zəminində  yeni  siyasi  quru m  -  Uzun  Həsənin  Ağqoyunlu  dövləti 

təĢəkkül tapdı. 

ġirvanĢah I Ġbrahimin birləĢ dirici siyasəti. Gürcüstanla ittifaq. XV əsrin 

əvvəllərində  Azərbaycanın  Teymuri  hakimiyyəti  altından  çıxması  və  birləĢməsi 

üçün çox əlveriĢli Ģərait yaranmıĢdı.  O  zaman beynəlxalq  mübarizələr  meydanında 

Azərbaycan üçün təhlükə yarada biləcək qüvvə yox id i. Tey murun vəfatından sonra 

(1405)  onun  iĢğalçı  siyasəti  nəticəsində  yaranan  Teymurilər  dövləti  tezliklə 

dağılmağa 

baĢladı. 

Müxtəlif 

ölkələrdə 

hökmranlıq 

edən 

Teymuri Ģahzadələri arasındakı  ixtilaflar nəticəsində bir sıra əyalətlər bu xanədanın 

təsir dairəsi altından çıxmıĢ ,  müstəqillik qazan mıĢdı. Tey murilər arasındakı feodal 

hərc-mərcliy i  davam  edirdi.  Bu  vəziyyət  Azərbaycanda  da  hökm  sürməkdə  id i. 

Hələ  atası  Tey murun  sağlığında  Azərbaycandakı  hakimiyyətindən  (Qarabağ  və 

Muğan  istisna  olmaq  Ģərti  ilə)  kənar  edilmiĢ  MiranĢah  atasının  ölüm  xəbərini 

eĢidən 

kimi 

bir 

sıra 

əyalətlərdə 

hökmranlıq 

edən 

doğma 

oğlu 

Mirzə  Ömərə  qarĢı  müharibəyə  baĢ ladı.  Bu  iĢdə  marağ ı  olan  Mirzə  Əbubəkr  də 

kiçik  qardaĢının  əleyhinə  atası  MiranĢahla  birləĢdi.  Bu  çəkiĢ mələr  və  döyüĢlər 

---