Heydə r ə LĠyev
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
93
1499-cu ildə baĢqa Azərbaycan diplomatı - ġirvan elç isi ġəhabəddin Moskvaya getdi və III Ġvanla danıĢıqlar apardı. ġirvan-Moskva əlaqələri daha da geniĢləndi. Ağqoyunlu dövləti ilə Moskva knyazlığı arasında da əlaqələr yaranmıĢdı. Uzun Həsənin qələbələrindən və Ağqoyunlu dövlətinin mühü m hərbi-siyasi qüvvəyə çevrilməsindən xəbərdar olan III Ġvan bu dövlətlə dos tluq münasibətləri yaratmağa çalıĢırd ı. O, Qızıl Orda hökmdarı Əh məd xana (1459-1481) qarĢı ittifaq bağlamaq istəyirdi. III Ġvan öz məqsədinə nail olmaq üçün Təbrizə - Uzun Həsənin sarayına elçi heyəti göndərmiĢdi. Həmin dövrdə Azərbaycanda olmuĢ Venesiya diplo matı Kontarin i bu rus elçisini Ağqoyunlu sarayında görmüĢ, onun Uzun Həsənlə danıĢıqlarının Ģahidi o lmuĢdu. Kontarininin Marko Rosso adlandırdığı Moskva elçisi Qızıl Ordaya qarĢı Ağqoyunlu dövləti ilə ittifaq bağlamaq üçün göndərilmiĢdi. III Ġvan Ağqoyunlu hökmdarı ilə dostluq etməklə Əh məd xanı qorxuya salmaq istəyirdi. Lakin o zaman Osman lı dövləti ilə müharibədə məğ lubiyyətə uğramıĢ, daxili iğtiĢaĢları yatırmaq la məĢğul olan Uzun Həsən Moskva knyazlığına hərbi yard ım göstərə bilmədi. Uzun Həsəndən ehtiyat edən Əh məd xan Marko Rossodan bir az əvvəl Təbrizə qiy mətli hədiyyələrlə 200 nəfərlik böyük bir elçi heyəti göndərmiĢ, Uzun Həsəndən Qızıl Ordanm cənub sərhədlərini pozmayacağı barədə təminat almıĢdı. Lakin Ağqoyunlu hökmdarı Uzun Həsən Moskva dövləti ilə də əlaqələrini geniĢləndirməyə çalıĢırd ı. Buna görə də o, Marko Rosso ilə damĢıq ları baĢa çatdırmıĢ, öz elçisini III Ġvanla danıĢıqlar aparmaq üçün Moskvaya yola salmıĢdı. Afanasi Nikitinin səyahətnaməsində Ağqoyunlu dövləti haqqında da məlu mat vardır. O, Hindistandan qayıdarkən 1472-ci ildə Təbrizdə olmuĢ, buradan isə osmanlılara qarĢı hərbi əməliyyata baĢlamıĢ Ağqoyunluların Ərzincandakı hərbi düĢərgəsinə getmiĢdi. Səyyah on gün Ağqoyunlu ordugahında qalmıĢ, Uzun Həsənlə görüĢmüĢ və onunla söhbət etmiĢdi. Onun gündəliyində Uzun Həsənin Teymurilər, Qaraqoyunlular ü zərindəki qələbələri və Ağqoyunlu -Osman lı müharibəsi haqqında maraqlı qeydləri vardır. XV əsrdə Azərbaycanın Avropa ölkələri ilə əlaqələri də geniĢləndi. Bu dövrdə Azərbaycanla Venesiya Respublikası, Ro ma papalığı, Neapol krallığ ı, PolĢa-Litva, Avstriya, Macarıstan, Çexiya, Almaniya dövlətləri, Burqundiya hersoqluğu, habelə Kipr, Rodos və s. dövlətlər arasında əlaqələr yaranmıĢdı. Bu əlaqələrin dərin iqtisadi əsasları vardı. Asiya ilə Avropanı əlaqələndirən ço x mühü m beynəlxalq karvan yolları Azərbaycan ərazisindən keçirdi. Avropalılar Azərbaycan ərazisindəki ticarət mərkəzlərindən mü xtəlif ġərq malları, xüsusən xam ipək, ipək və pambıq parçalar, xalça-palaz məmulatı, ədviyyat, nadir boyalar, daĢ- 94
qaĢ və s. alıb aparırd ılar. A zərbaycan tacirləri isə o dövrdə Hələb, ġam (DəməĢq), Trablis (Tripoli), Beyrut, Konya, Bursa, Ġstanbul, Trabzon kimi məĢhur ticarət mərkəzlərində avropalılarla qızğ ın ticarət edirdilər. Qərb ölkələri ilə əlaqələrdə Azərbaycan ipəyi mühüm rol oynayırdı. Azərbaycan ipəyinin əsas alıcıları olan Ġtaliya tacirləri Qara dənizdən Azov və Don vasitəsilə Volqaya keçir, Xəzərsahili ticarət mərkəzləri ilə geniĢ əlaqələr yarad ırdılar. On lar mü xtəlif ġərq malları xüsusən xam ipək almaq üçün Təbriz bazarlarına gəlib çıxırdılar. Ġtalyan səyyahı Odorik de Pordenon XIV əsrdə Təbrizə "dünyanın hər yerindən tacirlər gəldiyin i" qeyd edir. Genuya Respublikası Təbrizdə daimi ticarət Ģirkəti yaratmağa cəhd göstərmiĢdi. XIV əsrin sonu və XV əsrin əvvəllərində Azərbaycana səyahət etmiĢ Ġohann de Qalonifontibus Azərbaycan xalq ının mü xtəlif ipək istehsalı sahəsində böyük səriĢtəyə malik o lduğunu göstərir. XV əsrin əvvəllərində Azərbaycanda olmuĢ Ġohann ġiltberger ölkədən Ön Asiyanın DəməĢq, Bursa kimi məĢhur ticarət mərkəzlərinə xeyli ipək ixrac olunduğunu və orada həmin ipəkdən "yaxĢı parçalar to xunduğunu" qeyd edir. 1474-cü ilin avqust-sentyabr aylarında Təbrizdə olmuĢ Venesiya diplomat ı Kontarini Azərbaycanın beynəlxalq ticarət əlaqələrindən bəhs edərək göstərir ki, "buraya (yəni Təbrizə) ço xlu ipək gətirilir ki, sonra da bu ipək karvanlarla Hələbə yola salınır". Ġtaliya tacirləri-venesiyalılar və genuyalılar ipək almaq üçün ġamaxıya da gəlirdilər. 1475-ci ilin payızında ġamaxıya gəlmiĢ venesiyalı Kontarini göstərir ki, "bu Ģəhərdə bizdə talaman ipəyi adı ilə məĢhur olan ip ək istehsal olunur". Azərbaycanın xam ipəyindən Ġtaliyada - Venesiya və Lukkada "əla məxmər" to xunurdu. Ağqoyunlu hökmdarı Uzun Həsənin gömrü k fərmanlarında "firəngi atlaz", "qumaĢ" adlarının çəkilməsi də Azərbaycamn Qərb ölkələri ilə geniĢ ticarət əlaqəsi saxladığ ını sübut edir. Azərbaycan ipəyi Bursa, Ġstanbul Ģəhərlərindəki to xuculuq müəssisələrinin də xammalla təmin olun masında mühü m rol oynayırd ı. Təbrizi Bursa ilə birləĢdirən və o zaman Ġpək yolu kimi məĢhur olan karvan yolunun Osmanlı iqtisadiyyatı üçün böyük əhəmiyyəti vardı. Azərbaycandan Bursaya ipək aparan hər karvanda təqribən 300 -400 yük heyvanı olurdu. XV əsrin ortalarında Avropa ilə Asiyanı, Qara dənizlə Aralıq dənizini əlaqələndirən karvan və su yolların ın qovĢağında möhkəmlən miĢ Osmanlı imperiyası Azərbaycanın Avropa ölkələri ilə ticarət ə laqələrini çətinləĢdirdi. Osmanlı dövləti ərazisindən keçən, Aralıq dənizi və Qara dəniz sahilindən gedən ticarət karvanlarından xeyli gö mrü k haqqı alın ırd ı. Ön Asiyadakı ticarət mərkəzlərinə gələn Avropa tacirlərindən (o cü mlədən venesiyalılardan) əmtəənin dəyərinin 4 faizi qədər gö mrük haqqı alınırdı. 1476-cı ildə həmin məbləğ 5 faizə Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|