Heydə r ə LĠyev
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
117
sıra əsərlər yazmıĢdı. Onun tələbələri Ziyaəddin ġirvani (1485-ci ildə vəfat etmiĢdir) və Əbdülməcid Şinani də bir sıra elmi əsərlərin müəllifləri id i. Təbrizli Bədrəddin Seyid Əhməd Laləvi (1506-cı ildə vəfat etmiĢdir) məntiq i, sərfi-nəhvi, ədəbiyyatı və riyaziyyatı gö zəl b ilirdi. 0, bir sıra əsərlərin müəllifid ir. HüquqĢünaslıq sahəsində də bir sıra alimlər yetiĢmiĢdi. Nəcməddin
Filosof və tarixçi Cəlaləddin Məhəmməd Dəvvani bir müddət Təbrizin Nəsriyyə mədrəsəsində tədris iĢi ilə məĢğul olmuĢ, fəlsəfəyə dair bir sıra əsərlər yazmıĢdı. Onun Xacə Nəsirəddin Tusinin "Əxlaqi-Nasiri" əsəri üslubunda əxlaq məsələlərinə həsr edilmiĢ "Əxlaqi-Cəlali" əsəri məĢhurdur. Bu əsər Yaxın və Orta ġərqdə geniĢ yayılmıĢdı. Həmin dövrdə baĢ vermiĢ hadisələri qələmə almaq üçün Elxan ilər ö z saraylarına tarixçiləri cəlb et məyə çalıĢırdılar. Əbülhica əl-Rəvvadinin zəmanəmizədək gəlib çatmayan "Tarixi- Azərbaycan", Bərdəinin "Tarixi-Arran", İbn əl-Müsənnanın "Tarix əl-Marağa" əsərləri bu dövrün bəhrəsi idi. XIV əsrin əvvəllərində Təbrizdə tarixçilər "Cami ət- təvarix" ("Salnamələr məcmuəsi") adlı dünya əhəmiyyətli çoxcildli tarixi əsər yazmıĢlar. Qiy mətli mənbə hesab edilən bu elmi əsər məĢhur alim və dövlət xadimi Fəzlullah RəĢidəddinin rəhbərliy i altında hazırlan mıĢdı. Orta əsrlər ġərqin in əhəmiyyətli yazılı ab idəsi olan bu əsərin yaradılmasında xey li tarixçi, müzəhhib, rəssam, cildçi iĢtirak etmiĢdir. XIV əsrin əvvəllə rində Təbrizdə yaĢamıĢ KaĢanlı Əbülqasıra "Ca mi ət - təvarix" əsərinin yazılmasında iĢtirak etmiĢ, "Zeyli-Cami ət-təvarix", "Zübdət ət- təvarix" və "Tarixi-Ulcaytu" əsərlərini qələmə almıĢdır. Əbülqasım Təbrizdə, Elxan ilər sarayında vaqiənəvis olmuĢ, Ulcaytu Sultan Məhəmmədə həsr etdiyi əsərini də məh z bu üslubda yazmıĢdı. XIV əsrdə yaĢamıĢ Azərbaycan tarixçisi Məhəmməd ibn Hinduşah Naxçıvani "Dəstur əl-katib" əsərinin müəllifidir. Bu əsərdə XIII-XIV əsrlərdə ölkəmizin siyasi, ictimai, iqtisadi tarixin i əks etdirən xey li sənəd vardır. XIV əsrin görkəmli tarixçilərindən biri də təbrizli Əh məd ibn Məhəmməddir. O, "Tarix əl- nəvadir" və "ġahənĢahnamə" adlı mənzu m tarixi əsərlərin müəllifid ir. "ġahənĢahnamə" hicri 738 (1337-1338)-ci ildə Sultan Əbu Səidin Ģərəfinə nəzmlə yazılmıĢ əsərdir. Təbrizdə yaĢamıĢ məĢhur tarixçi və coğrafiyaĢünas Həmdullah Qəzvin i "Tarixi-qo zide" və "Nüzhət əl-qülub" kimi məĢhur əsərlərin müə llifid ir. XIV əsrin tanınmıĢ alimlərindən biri də Əbdür-rəşid Saleh oğlu Bakuvidir (1402-1473). Onun
118
tarixə və coğrafiyaya dair q iy mətli əsərləri vardır. Tarixi coğrafiyaya aid "Təlxis əl- asar" ("Əsərlərin xülasəsi") əsəri Azərbaycan Ģəhərlərindən və memarlıq abidələrindən bəhs edir. Ağqoyunlu hökmdarı Su ltan Yaqubun sarayına xeyli alim və Ģair cəlb olunmuĢdu. Tarixçilərdən Əbubəkr Tih rani, Ġdris Bid lisi, Fəzlullah Ru zbihan Xunəci bu hökmdara qulluq edirdilər. Əbubəkv Tihraninin Uzun Həsən dövrünə həsr etdiyi "Tarixi-Diyarbəkriyyə" və Fəzlullah Ruzbihan Xunəcinin Sultan Yaqubun dövrünü əhatə edən "Tarixi-aləm arayi-Əmin i" əsərləri məĢhurdur. Elmin inkiĢafı kitaba olan ehtiyacı və zərurəti artırmıĢ, xəttatlıq sənəti Azərbaycanda xeyli inkiĢaf etmiĢ, Təbrizdə böyük xəttatlıq məktəbi yaranmıĢdı. Abdulla Seyrəfi (1342- ci ildə vəfat etmiĢdir) " müsənna" xəttinin, Mir Əli Təbrizi isə "nəstəliq" xəttinin yaradıcısı idi.
inkiĢaf etmiĢdir. XIII əsrin baĢlanğıcından etibarən bütün Yaxın ġərq i, Avropanın bir qis mini iĢğal etmiĢ monqol qoĢunları A zərbaycanı da ələ keçirdilər, Ģəh ər və kəndləri xarabalığa çevirdilər. Qətl və qarətlər, qanunsuz vergilərin toplanması əhalini var-yo xdan çıxarmıĢ, yoxsullaĢdırmıĢdı. Lakin ədəbi yaradıcılıq iĢi davam etməkdə id i. XIII-XV əsrlər saray ədəbiyyatının, qəsidə Ģerinin nisbətən zəiflədiyi bir dövrdür. Nəimi, Nəsimi, Əvhədi kimi görkəmli Ģairlər yaradıcılığ ın ideya istiqaməti baxımından saray ədəbiyyatına, məddahlığa yabançı idilər. Lakin Seyid Zülfüqar ġirvani, Arif Ərdəbili kimi Ģairlər saray Ģerin in ənənələrin i davam etdirirdilər. Zülfüqar Şirvani 1190 (və ya 1192)-cı ildə ġamaxıda anadan olmuĢ, orada mü kəmməl təhsil almıĢ, bir sıra elmlərin (o cümlədən məntiqin, astronomiyanın, fəlsəfənin) əsaslarını öyrən miĢdir. ġair ö zünün 6 dildə (həmçinin azərbaycanca) Ģeir yazdığ ma iĢarə etmiĢdir.O, Ģeirlərində tez-tez Aristotelin, Platonun, Sokratın və digər yunan filosoflarının adların ı çəkir, yunan fəlsəfəsinə mükəmməl bələd olduğunu nümayiĢ etdirir. Zülfüqar ġirvani nəsr əsərləri də yazmıĢdır. O, XIV əsrin əvvəllərində Təbrizdə vəfat etmiĢ və Sorxab qəbiristanlığ ında dəfn olunmuĢdur. Seyid Zülfüqar ġirvanin in qəsidə, qəzəl, qitə və rübailərdən ibarət olan böyük divanı (1345-ci il) Sankt-Peterburqda, M.E.Saltıkov-ġedrin adına Döv lət Kütləvi Kitab xanasının əlyazmalar Ģöbəsində saxlanılmaqdadır. Zülfüqar ġirvaninin yaradıcılığı və dünyagörüĢü ziddiyyətlid ir. ġair həm saray mühiti ilə bağlı olmuĢ, feodalları mədh etmiĢ, həm də istedadlı bir sənətkar kimi dövrün ictimai hadisələrindən kənarda qalmamıĢdır. Din i-idealist mah iyyətli dünyagörüĢünə malik Ģairə sufizm ideyaları da ciddi təsir göstərmiĢdir.
Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|