Heydə r ə LĠyev



Yüklə 4,67 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə60/232
tarix30.12.2017
ölçüsü4,67 Mb.
#18653
1   ...   56   57   58   59   60   61   62   63   ...   232

124 

 

KiĢvərin in  Ģeirlərində  "dəli"  əvəzinə  "tilbə",  " xəstə"  əvəzinə  "sayru", 



"sərxoĢ"  əvəzinə  "əsrük", "piyalə"  əvəzinə  "əyaq"  kimi  qədim  Azərbaycan  sözləri 

çox iĢlən ir. Həmin  sözlər sonrakı dövrlərdə ədəbi d ilimizdə ərəb və fars  kəlmələri 

ilə əvəz ed ilmiĢdir. 

XIII-XV  əsrlərdə  ədəbi  inkiĢafın  uğurlarını  be lə  yekunlaĢdır maq  ola r:  bu 

dövrdə  sxolastika,  saray  Ģeri,  qəsidəçilik  və  mədhiyyəçilik  zəiflədi,  ġəbüstəri, 

Nəimi,  Əvhədi,  Nəsimi,  Həqiqi,  KiĢvəri  kimi  mütəfəkkir  Ģairlərin  yaradıcılığ ı  ilə 

fəlsəfi lirika qüvvətləndi, iĢğalçı  müharibələrə, ədalətsizliyə etiraz  motiv ləri  mistik 

formada öz bədii ifadəsini tapdı, ədəbiyyatda Ģəriət ehkampərəstliyi,  irticaçı  ruhani 

ideologiyası  tənqid  olundu  və  etiqad  sərbəstliyi  ideyaların ın  tərənnümü 

qüvvətləndi. 



Epiqraflk  abidələr.  Tarixi  yaradan  ata-babalarımızın  əli  ilə  əsrlərin  daĢ 

yaddaĢına  həkk  olun muĢ,  bizim  bu  torpağa  vərəsəlik  hüququmuzu  sənədləĢdirən, 

xalq ımızın  bəĢər  tarixində  yerini  müəyyənləĢdirən,  məzmun  cəhətdən  çox 

rəngarəng inĢaat kitabələri, dövlət aktları və ictimai sənədlər, epitafiyalardan ibarət 

epiqrafik  ab idələr  əsrlərin  keĢmə keĢlərinə,  təbii  tə xribatlara   sinə  gərərək 

zəmanəmizə  qədər  gəlib  çıxaraq  bir  ço x  hadisələr  haqqında  bəzən  yeganə,  hətta 

orijinal məlu mat verir. 

Bakıdakı  tarixi-memarlıq  abidələrin in  qoruq  muzeyi  "ġirvanĢahlar  sarayı" 

ko mpleksində  qabarıq  təsvirlərdən,  yazılardan  ibarət  olan  ―Bayıl  daĢları‖nın  bədii 

tərtibatı, paleoqrafiyası və daĢların ölçülərinə əsasən demək olar  ki, kitabələrin sayı 

öncədən  ehtimal  ediləndən  xey li  ço xdur.  AĢkar  o lunmuĢ  700-ə  qədər  daĢ  parçası 

əsasında kitabələrin tam  mətnini bərpa edib o xu maq  mü mkün deyil. Həm də dəniz 

dibindən qaldırılmıĢ daĢların yazılarının ço xunu su yuyub tamamilə pozmuĢdur. 

Kitabələrin aĢkar olunduğu obyekt ədəbiyyatda "Karvansara", "AtəĢpərəstlər 

məbədi",  "Sualtı  Ģəhər",  "Bayıl  daĢlan"  kimi  məlu mdur.  Son  zamanlara  qədər 

mübahisəli  olan  tikintin in  təyinatının  sirri    dünyada  misli  görünməmiĢ  islam 

epiqrafik  ab idələri  içərisində  öz    bədii  tərtibatı,  canlı  və  əsatiri  aləmin  təsviri  ilə 

seçilən nəhəng kitabələrdədir. 

Bürclü  qala  hasarını  kəmərvari  əhatə  edən  bir  sətirlik  kitabələrdən  birində 

deyilir: "Mərhəmətli və rəh mli Allahın adıy la. Bu  bina  müdrik, ad il Allahın kö məyi 

ilə  zəfər  çalmıĢ,  əlaəddünya  və  əddin  ĢirvanĢah,  islam  və  müsəlman ların  padĢahı, 

hökmdarların  və  sultanların  tacı,  Cami  Əfruddinin  varisi  Əbülmü zəffər  ġirvanĢah 

Fəribürz  ,  GərĢasb,  Fərru xzad,  Salar,  Yəzid,  Əh məd,  Məhəmməd,    Məhəmməd 

Məzyəd əĢ-ġeybaninin hakimiyyəti vaxtında, Məhəmməd Mustafa Əleyhüssəlamın 

hicrətindən sonra hicri 630 (1232-1233)-cu ildə bina ed ilmiĢdir". 



125 

 

Ġkinci kitabədə ġirvanĢahların Ģəcərəsi eyni ilə  təkrar olunmuĢdur. Bu kitabə 



ġirvanĢah Fəribürzün oğlu ġirvanĢah Axsitanın adı ilə baĢlanmalıdır.  Çünki qalada 

tikinti  və  bərpa  iĢləri  onun  döv ründə  də  davam  et miĢdir.  Hə min  kitabə  bədii 

tərtibatına  görə  bütün  Bayıl  qəsri  yazılarından  fərqlənir.  Xəttat-həkkak  yuxarı 

hissədə qalmıĢ geniĢ boĢluğu cürbəcür əsatiri və canlı təsvirlərlə doldurmuĢdur ki, 

bu da abidəyə əsrarəngiz və gözəl görkəm vermiĢdir.  Burada eyni  kökdən sağa və 

sola  ayrılan  hissələrdə  verilmiĢ  taclı  insan  baĢları,  həmin  formada  təsvir  olun muĢ 

bəbir,  çalağan  baĢları  ġirvanĢahlar  Ģəcərəsinə,  bu  sülalədən  olan  hökmdarların 

baĢçılıq  etdiyi  1000  illik  tarixə  malik  o lan  dövlətin  yenilməzliyinə  iĢarədir.  Bu 

tikinti  müharibə ərəfəsində hərbi istehkam, sülh zaman ı isə ticarət -liman  məntəqəsi 

kimi xid mət etmiĢdir. 

ġirvanĢahlar  dövlətinin  hərbi  qüdrətini,  iqtisadi-ictimai  inkiĢafın ı  göstərən 

tikililər  arasında  Mərdəkan  qalasının  kitabəsi  də  maraq lıd ır.  Kitabədə  qalanın 

"müdrik,  ad il  Allah  tərəfindən  kömək  olun muĢ  mü zəffər  islam  və  müsəlman ların 

bəzəyi,  din in  mübarizi  GərĢasb,  Fərru xzad,  Mənuçehr  vaxtında  hicri  600  (1203-

1204)-cü  ildə"  bina  olun ması  haqqında  mə lu mat  verilir.  Kitabədə  "dinin 

müdafiəçisi",  "müdrik",  "dinin  və  dövlətin  ulduzu",  "sipəhsalar"  və  baĢqa  bu  kimi 

epitetlərlə  səciyyələndirilmiĢ  Əl-Əmir  Ġshaq  Kakili  qala  sahibi  kimi  qeyd 

olunmuĢdur. 

AbĢeronda  mövcud  olan  30-dan  çox  qalanın  baĢ  komandanlar  və  hərbi 

sərkərdələr tərəfindən tikilməsini təsdiq edən kitabələr, bütün qalaların ġirvanĢahlar 

dövlətinin vahid müdafiə sisteminə daxil o lmasım sübut edir. 

ġirvanĢahlar  dövlətinin  XIII-XV  əsrlərdə  qüdrətli  bir  dövlət  olması,  onun 

Ģimal sərhədlərinin Cənubi Dağ ıstanda Samur çayına qədər gedib çıxması, Dərbənd 

qala  divarla rın ın  möhkə mləndirilməsi,  orada  bərpa  iĢlərinin  aparılması,  A xtıda, 

Za xurda istehkam  xara kterli bürclə rin bina edilməsi haqqında xəbər verən kitabələr 

az deyildir. 

ġirvanĢahlar  dövlətində ĢirvanĢahdan sonra  ikinci  əsas  vəzifə  hesab  olunan 

sipəhsalar  (baĢ  komandan)  vəzifəsinə  hökmdarların  qohumları  təyin  olunurdu.  Bu 

fikri indi "Qız qalası" ilə üzbəüz sərgidə nümayiĢ etdirilən baĢ komandan "Əmir əl-

əzəm  əl-ələm  əl-əkrəm",  "Dəstur  əl-ü məra  fı-aləm"  Təh murəs  ġey x  Bəh lulun  çox 

nəfis  bədii  tərtibata  malik  sənduqə  formalı  məzar  daĢının  kitabəsi  sübut  edir. 

Təhmurəs  (vəfatı  cu mada  əl-axır  863/5.  IV-4.V.1459)  ġirvanĢah  I  Xəlilu llah ın 

əmisi  oğludur.  Onun  hakimiyyəti  dövründə  sarayda  baĢ  komandan  vəzifəsini 

daĢımıĢ və döyüĢdə Ģəhid olmuĢdur. Təhmurəs in atası ġey x  Bəh lul  isə ġirvanĢah I 

ġey x Ġb rahimin qardaĢı idi. 




Yüklə 4,67 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   56   57   58   59   60   61   62   63   ...   232




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə