Heydə r ə LĠyev
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Monqolların ikinci yürüĢü və Azərbaycanın istila olunması.
- Azərbaycan Hülakular dövlətinin mərkəzi kimi.
17
iqamətgahı olan Gəncədə xarəzmlilərin ağalığına qarĢı üsyan əhvali-ruhiyyəsi çoxdan mövcud idi. Bu hərəkatda Ģəhər əhalisinin b ir q ismi (baĢda sənətkar Bəndər olmaqla) fəa l iĢtira k edirdi. Gəncədə Ģəhər hakiminin sarayı dağıdıldı, mə murlar və qulluqçular öldürü ldü. ġəhərdə olan Xarəzm hərb i hissəsi məhv edild i. Cəlaləddin üsyançılarla danıĢıqlara baĢladı, lakin bu, müsbət nəticə vermədi. Tarixçi Nəsəvinin də iĢtirak etdiyi səfirlər heyəti üsyançıların nümayəndələri ilə görüĢüb onları itaətə çağırdı. Sonra Cəlaləddinin özü də qoĢunla Gəncəyə yaxınlaĢdı, Ģəhər ətrafındakı bağlardan birində məskən saldı. O, gəncəlilərlə danıĢıqlar üçün dəfələrlə elçi göndərdi, onlara əmin-amanlıq vəd etdi. Nəsəvi yazırdı ki, "bu cür vədləri eĢitdikdə qayalar da yumĢalardı". Gəncəlilər isə mübarizədən əl çəkmədilər. Üsyançılar Ģəhərdən çıxd ılar və sultan ordusuna hücum etdilər. Lakin qanlı döyüĢdən sonra onlar Ģəhərə doğru geri çəkilməli old ular. Cəlaləddin onların ardınca qala darvazasından özünü Ģəhərə saldı və üsyanı yatıra bildi. Üsyan baĢçılarından 30 nəfəri edam edildi, Bəndər isə tikə-tikə doğrandı. A zərbaycanın Xoy, Mərənd, Naxçıvan və digər Ģəhərlərində də XarəzmĢah Cəlaləddinə qarĢı üsyanlar qalxd ı və hərəkat geniĢ vüsət aldı. Monqolların barıĢmaz düĢmən i kimi Ģöhrət tapmıĢ Cəlaləddin siyasi vəziyyətdən səmərəli istifadə edə bilmədi. O, daim qonĢu ölkələrin hakimləri ilə müharibə apardı, monqollara qarĢı onların qüvvələrini birləĢdirmək əvəzinə daha da zəiflətdi. Beləliklə, monqolla rın A zərbaycanı və qonĢu ölkələri zəbt etməsi üçün daha əlveriĢli Ģərait yarandı.
qoĢunları Cormağunun baĢçılığı ilə Rey və Həmədan Ģəhərlərini zəbt edib, 1231-ci ildə ikinci dəfə Azərbaycana soxuldular. A zərbaycanda mövcud olan vəziyyət düĢmənə güclü müqavimət göstərməyə imkan verməd i, lakin bir sıra Ģəhərlərdə istilaçılara qarĢı gərgin mübarizə getdi. Marağa Ģəhəri düĢmənə ciddi müqavimət göstərdi. Monqollar Ģəhəri çətinliklə tuta bildilər və əhali üzərinə ağır vergi qoyuldu. Sonra Təbriz Ģəhəri mühasirəyə alındı. Lakin Ģəhər əy anları yenidən istilaçılarla danıĢıq lar apardılar. On ları qiy mətli hədiyyələrlə razı saldılar və Ģəhəri növbəti qırğından xilas etdilər. Bu danıĢıqlar nəticəsində Təbrizin bir ço x tanın mıĢ sənətkarları da monqolların tələb i ilə onların vətəni olan Qaraqoru ma göndərild ilər. Monqollar buradan Gəncəyə yönəldilər və Ģəhəri tutmağa cəhd etdilər. Əhalinin müqaviməti elə güclü idi ki, iĢğalçılar qala divarlarını dağıtdıqdan sonra da bir həftə ərzində Ģəhərə girməyə cürət etmirdilər. Bəzi gəncəlilər ö z əmlakların ın düĢmən əlinə keçməməsi üçün evlərini yandırdılar, var-dövlətlərini məhv etdilər. Uzun mübarizədən sonra 1235-ci ildə Gəncəni zəbt edən düĢmənlər əhaliyə qanlı divan tutdular. Monqol əsgərləri qənimət əldə etmək məqsədilə binaların xarabalıq larını da qazd ırdılar, Ģəhər əhalisi tərəfindən gizlədilmiĢ qızılı,
18
gümüĢü və qiymətli əĢyaları tap mağa cəhd göstərdilər. Monqolların hücumundan sonra Gəncə 4 il ərzində xaraba vəziyyətdə qaldı və yalnız sonralar Ģəhərin bərpasına cəhd göstərildi. Monqollar Azərbaycanın digər Ģəhərlərində də dağıntılar törətdilər, Ģəhər və kənd əhalisini qarət etdilər. On lar ġəmkirdə ciddi mü qavimətə rast gəldilər. DüĢmən Ģəhərə yaxınlaĢdıqda Ģəmkirlilər Ģəhər hakimi Bəhramdan yadellilərə qarĢı mübarizəyə qalxmağı tələb etdilər. Lakin Bəhram buna razı olmad ı. Monqollar ġəmkiri mühasirəyə ald ılar, Ģəhər ətrafındakı xəndəklərə odun və saman dold uraraq qala divarlarına qalxmağa cəhd göstərdilər. ġəmkirlilər bundan xəbər tutub gecə ikən samana od vurub yandırdılar. ġəhərə can atan monqol qoĢunu xəndəkləri qu m ilə do ldurdu və bu üsulla atəĢə son qoyaraq Ģəhərə soxula bildi. ġəmkir ya ndırıldı, onun sakinləri q ılıncdan keçirild i. Monqollar Azərbaycanın digər Ģəhərlərinə də yürüĢ etdilər. Bakı və Tovuz ələ keçirild i. 1239-cu ildə Dərbənd Ģəhərinin zəbt olunması ilə bütün Azərbaycan monqollar tərəfindən istila edildi. Ġlk yürüĢlərdən fərqli olaraq monqolların ikinci yürüĢündə əsas məqsəd zəbt edilmiĢ ölkələrdə (ilk növbədə Azərbaycanda və ona qonĢu olan ərazidə) möhkəmlən mək idi. Buna görə də monqollar qələbə əldə etdikdən sonra Monqolustana qayıtmadılar, Cənubi Qa fqazda və Ġranda məskunlaĢdılar. Azərbaycan və ümu miyyətlə Cənubi Qa fqaz ə ra zisi 1239 -1256-c ı illərdə A li monqol xaqanlığının təyin etdiyi caniĢinlər tərəfindən idarə olunurdu. Arqun Ağa Xorasan, Ġraq-i Əcə m, Azərbaycan (ġirvan da daxil olmaqla), Gü rcüstan, Ermənistan, Lur və Kirmana caniĢin təyin olundu. Arqun ağanın Azərbaycanda həyata keçirdiy i siyasətin əsas mahiyyəti yerli feodalların (vassalların) köçəri monqol əyanlarından asılılığın ı getdikcə gücləndirməkdən ibarət idi. Ġri köçəri əyanlardan təyin olunan caniĢinlərə Ali monqol xaqanlığı böyük etimad bəsləyirdi. Onların təyin olunduqları ölkələrdə böyük imtiyazları vardı. Heç kimin caniĢinin iĢinə qarıĢmağa ixtiyarı yox id i. Azərbaycanın əksər torpaq sahələri və otlaqları monqol caniĢin liy inin ə lində toplanmıĢdı. Monqollar, ilk növbədə, tabe olmayan yerli feodallara qarĢı mübarizə aparır, onların əksəriyyətini torpaq malikanələrindən məhru m edirdilər. Belə ki, Muğan ərazisi 110 monqol noyonu arasında bölündü. Yerli feodalların bir qis mi monqolların vassalı kimi fəaliyyət göstərirdi. On lar monqolla ra maddi yard ım göstərmə li, ordunu ərzaq, geyim, at və digər ləvazimatla təmin etməli idilər. Azərbaycan Hülakular dövlətinin mərkəzi kimi. Monqol xaqanlığ ının Ön Asiyanı, Cənubi Qafqazı və Kiçik Asiyanı ələ keçirməsinə baxmayaraq, XIII əsrin ortalarında həmin v ilayətlərdə bir sıra iri feodal malikanələri hələ də öz
Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|