Heydə r ə LĠyev

172 

 

qaradağlıların, talıĢların, ərəĢlilərin, habelə zülqədərlilərin dəstələrinin olduğu qeyd 

edilir. 

ġoragöl bölgəsində Doqquz Ulam adlı yerdə  Qaraca  Ġlyas Bayburdlu Kiçik 

Asiyadan  olan  qızılbaĢ  dəstəsi  ilə  Ġs mayıla  qoĢuldu.  Ġsmayılın  dəstəsi  qızılbaĢ 

Ustaclı tayfasının yaĢadığı  məntəqəyə, Arazın  mənbəyinə, M ingöl yaylağına çatdı. 

Ġsmayıl  həmin  tayfa  ilə  birlikdə  Tərcan  bölgəsindəki  Sarıqaya  yaylağına  getdi. 

Ġsmayılı  müĢayiət  edənlər  qərbə  doğru  yeriyərək  Ərzincana  y etiĢdilər.  Burada 

1500-cü  ilin  ortalarından  Ġsmayılın  bayrağı  altında  ġa mlı,  Ustaclı,  Ru mlu,  Təkə li, 

Zülqədər,  ƏfĢar,  Qacar,  Varsaq  adlanan  qızılbaĢ  tayfalarının,  habelə  Qaradağ 

(Qaracadağ) sufilərinin 7 min lik qoĢunu toplanmıĢdı.  

Ərzincanda  keçirilmiĢ  müĢavirədə  zərbəni  Səfəvilərin  əsas  düĢməni  olan 

ġirvanĢah Fərrux  Yəsara qarĢı yönəltmək qərara alındı. QızılbaĢ Ģiələrin nəzərində 

ĢirvanĢahlar ġey x Cüneydin və Heydərin ölü münün əsas səbəbkarı  - "qatilləri" idi. 

1500-cü ilin payızında Ġsmayıl  Ərzincandan  ġirvana doğru hərəkətə baĢladı. 

Kür  çayını  keçmiĢ  Ġsmayılın  qoĢunu Ģəkililərin  dəstəsi  ilə  qarĢılaĢdı  və  qızılbaĢlar 

onları  asanlıqla  darmadağın  etdilər.  QızılbaĢların  yaxın laĢması  xəbəri  ġamaxı 

əhalisinin  əksəriyyətin i  Qəbələdə  gizlən miĢ  ĢirvanĢahın  ardın ca  Ģəhərdən  çıxmağa 

vadar  etdi.  Ġsmayıl  heç  bir  müqavimətlə  qarĢılaĢ madan  ġamaxını  ələ  keçirdi  və 

ġamaxı yaxın lığ ındakı Gü lüstan qalasına yollandı. 

Ġsmayıl  1500-cü  ilin  sonunda  burada,  qalanın  ətəyində,  Cəbani  adlanan 

yerdə  döyüĢə  girməyə  məcbur  o ldu.  Fərru x  Yəsarın  qoĢununda  təxminən  20  min 

atlı və  6  min piyada vardı.  Onlar sayca qızılbaĢlardan azı  iki dəfə üstün olsalar da, 

qızılbaĢlar  mənəviyyatca möhkəm və  mətin id ilər.  ġey xlərinə (Ġs mayıla) allah  kimi 

səcdə edən müridlər ölü mə sevinclə gedirdilər, salnaməçilərin dediyinə görə, onlar 

"qurban  olduğum,  sadağa  olduğum,  p irim,  mürĢid im",  "Allah,  Allah"  qıĢqıraraq 

döyüĢ  meydanına  atılırd ılar.  Bu  döyüĢdə

 

iĢtirak  edən  qızılbaĢ  sərkərdələrindən 

aĢağıdakıların adları çəkilir: Abdin bəy ġamlı, Hüseyn bəy Lələ ġaml ı, Məhəmməd 

bəy  Ustaclı,  Əh məd  bəy  Sufioğlu  Ustaclı,  Bayram  Qaramanlı,  Qılınc  bəy 

Qaraman lı, Qaraca Ġlyas Bayburdlu (CuĢ Mirzə), Ġlyas bəy Xunuslu, SultanĢah bəy 

ƏfĢar, Xəlil bəy (Möhrdar) ƏfĢar, Hüseyn bəy (Süfrəçi)  ƏfĢar, Piri bəy (Pərvanəçi) 

ƏfĢar,  Lələ  Məhəmməd  Təkəli,  Bəkir  bəy  Çakirli,  Piri  bəy  Qacar,  Salman  bəy 

Həzin  Zülqədərli.  Vu ruĢmanın  əvvəlində  ġirvan  süvarilərin in  hücumu  nəticəsində 

qızılbaĢların döyüĢ nizamı hər iki cinahda pozuldu. Lakin piyad ġirvan dəstələrinin 

hücumu mərkəzdə duran Ġsmayılın atlıları tərəfındən qarĢılandı. Salnaməçilər  xəbər 

verirlər  ki,  Ġs mayıl  hələ  gənc  ikən  ön  sıralarda  vuruĢur,  Ģəxsi  nümunəsi  ilə  öz 

tərəfdarların ı  döyüĢ  ruhunu yüksəldirdi.  Bu,  Ġs mayılın  tarixdə  məlu m  olan  ə  qanlı 

---

173 

 

döyüĢlərindən biri  id i. ġirvan qoĢunu darmadağın edildi, qaçmağa üz tutdu, Fərru x 

Yəsar isə həlak oldu. 

Ġsmayıl  Bakını  tutmaq  üçün  göndərdiyi  sərkərdələrin  cəhdlərinin  uğursuz 

olduğunu  görərək,  1501-ci  il  yazın  əvvəlində  qıĢladığ  Mah mudabaddan  Bakıya 

doğru hərəkətə baĢladı. Müasirin  məlu matına görə, qızılbaĢ əmirlərinin əhatəsində 

Ģəhərə  yaxın laĢmı  Ġsmayıl  qala  divarlarını,  bürcləri,  darvazanı  gəzib  nəzərdən 

keçirdi  Bakı qalasına hücumun böyük tələfata və çətinliklərə səbəb olacağını baĢa 

düĢən  qızılbaĢlar  Ģəhərlilərin  həyatı  və  əmlakın ın  təhlükəsizliyinə  söz  verdilər, 

qalanın  dinc  yolla  təslim  olun ması  üçü  bakılılara  müraciət  etdilər.  Bakın ın 

müdafiəsinə Fərru x  Yəsarın oğlu Qazi bəyin arvadı baĢçılıq edird i. Qazi bəyin özü 

isə Ģəhərdə yox id i. 

Bu qadın təslim olmaq haqqında qızılbaĢ elçisinin tələb inə rəd cavabı verd i 

və onun edam olunmasın ı əmr etdi.  Bakı darğası Əbülfət bəy qadının yanına gəldi, 

onu  qızılbaĢların  cavab  tədbiri  ilə  hədələdi.  Cəsarətli  qadın  Ģəhərin  təslim 

edilməsin i məsləhət görən darğanın da edam olun masına sərəncam verdi.  

Bakı  qalasını  üç  tərəfdən  Xəzər  dənizi,  qurudan  isə divar  boyunca uzanan 

və  xarici  təhlükə  zamanı  su  ilə  doldurulan  dərin,  enli  xəndək  əhatə  edirdi.  Bakını 

xarici aləmlə əlaqələndirən üç darvaza dənizə, biri isə quruya açılırdı.  

Bakılıların  inadlı  müqaviməti  qızılbaĢ  əmirlərini  qalan ı  hücumla  almağa 

məcbur etdi.  QoĢunun qala  xəndəklərindən asanlıqla  keçə bilməsi üçün qızılbaĢlar 

onları  torpaq  və  daĢla  doldurdular.  AtılmıĢ  lağım  sayəsində  qala  bürclərindən  biri 

dağıldı, qızılbaĢlar Ģəhərə girə bildilər. ġəhərliləri  məhv olmaqdan qorumaq istəyən 

Bakı  əyanlarının  bir  dəstəsi  əllərində  Quran  Ġsmayılın  hüzuruna  gəldilər  və  Ģəhərə 

aman  verilməsini  xah iĢ  etdilər.  Ġs mayıl  Bakıya  daxil  o lmuĢ  qızılbaĢlara  qətl  və 

qarəti  dayandırmaq  əmrini  verd i.  O,  Ģəhərdən  qiymətli  daĢlar ı,  ço x  zəngin  qızıl 

ehtiyatı  olan  ġirvanĢahlar  xəzinəsini  ələ  keçirdi,  ġirvanĢahların  məqbərəsini 

dağıdaraq  Bakını  tərk  etdi  və  Gü lüstan  qalasına  doğru  irəliləd i.  Lakin  burada 

mühasirə  uzandı.  Ağqoyunlu  Əlvəndin  Təbrizdən  böyük  qüvvə  ilə  yola  düĢməsi 

barədə həyəcanlı məlu mat alındı, q ızılbaĢlar mühasirədən əl çəkməli o ldular.  

Beləliklə, 

illik 

xəracı  toplamaq  üçün  buraya  qabaqcadan  öz 

nümayəndələrin i  təyin  etmiĢ  qızılbaĢlar  ġirvan  hüdudlarını  tərk  etdilər. 

ġirvanĢahlar dövləti ağır zərbəyə məru z qald ı, lakin aradan getmədi. 

Bu  zaman  otuz  min lik  qoĢunla  Naxçıvana  gəlmiĢ  Əlvənd  Ġsmayılın  Kür 

çayını  keçməsinə  yol  verməmək  üçün  özünün  hərbi  rəisini  -  Mah mud  Qaracanı 

Gəncə və Qarabağa yolladı. 

QızılbaĢlar Kür çayın ı Cavad yaxınlığında müvəffəqiyyətlə keçdilər, tezliklə 

Naxçıvana  doğru  irəlilədilər.  Ġs mayıl  Qara  Piri  bəy  Qacarı  (ləqəbi  "Tozqoparan") 

---