Heydə r ə LĠyev

174 

 

və  Ġlyas  bəy  Halvaçıoğlunu  irəliyə  yolladı.  QızılbaĢların  yolunu  kəsmək  üçün 

Əlvəndin göndərmiĢ olduğu qüvvələr yolüstü Ġlyas bəy tərəfindən məhv edildi.  

Əlvənd  Ġsmayıla  ġirvana  qayıtmaq  və  həmin  vilayətin  idarəsi  ilə 

kifayətlən mək tələbi ilə məktub göndərdi, lakin rədd cavabı aldı. Ağqoyunlu hakimi 

Naxçıvandan Ģimal-qərbə  doğru  hərəkət  etmiĢ,  döyüĢə  hazırlaĢdığı  ġərur  dü zündə 

dayanmıĢdı.  Ġs mayıl  Araz  çayının  cənub  sahili  boyunca  irəlilədi,  Naxçıvan 

bölgəsində çayı keçdi və düĢmənin qarĢısına çıxd ı.  Bu rada 1501 -ci ilin ortalarında 

onlar  arasında  döyüĢ  baĢ  verdi.  Ġsmayıl  Hüseyn  bəy  Lələ,  Əbdüləli  bəy  Dədə, 

Xadim  bəy  Xülafə,  Məhəmməd  bəy  Ustaclı,  Bayram  bəy  Qaramanlı,  Əbdi  b əy 

ġamlı,  Qaraca  Ġlyas  Bayburdlu,  Qarapiri  bəy  Qacar,  Ġlyas  bəy  Halvaçıoğlu,  Ġlyas 

bəy  Ayqutoğlu,  Sarı  Əli  bəy  Təkəli,  Əli  bəy  Ru mlu  (ləqəbi  "Div  Sultan")  kimi 

sərkərdələrini  cinahlarda  yerləĢdirmiĢdi.  Öz  əsgərlərin in  döyüĢ qabiliyyətinə  ümid 

bəsləməyən  Əlvənd  sayca  qat-qat  üstünlük  təĢkil  edən  qoĢununun  döyüĢ 

meydanından qaçmasına  mane o lmaq üçün dəvələri bir -biri ilə  zəncirlətmiĢ, onları 

cəbhə arxasında yerləĢdirməyi əmr etmiĢdi.  Lakin bu tədbirlərin də köməyi olmadı. 

Ağqoyunlu qoĢunu darmadağın edildi və vahimə  içərisində qaçmağa üz qoydu. Bir 

çox Ağqoyunlu sərkərdəsi, o cü mlədən  Lətif bəy,  Sid iqazi bəy, Musa bəy, Qaraca 

Mahmud  bəy  öldürüldülər.  Salnaməçinin  verdiy i  məlu mata  görə,  bu  döyüĢdə 

Ġsmayıl  Ģəxsi  ig idlik  və  böyük  sərkərdəlik  məharəti  göstərmiĢdi.  O,  q ılıncı  ilə  bir 

çoxları  kimi  Qarçiqay  bəyi  də  öldürmüĢdü.  Ağqoyunlular  qaçmaq la  xilas  ola 

bilmiĢdilər. Onlar arasında Ərzincana qaçmıĢ Əlvənd də var idi.  

1501-c i  ilin  payızında  Ġsmay ıl  tə mtəraqla  Təbrizə  da xil  o ldu,  adına  xütbə 

oxutduraraq  sikkə  zərb  etdirdi  və  Azərbaycanın  taxt-tacına  yiyələndi.  Beləliklə, 

1501-c i il Sə fəvilər dövlətin in mövcudluğunun əzəli kimi qiy mət ləndirilir.  

Səfəvilər  dövləti  yarandığı  gündən  etibarən  Azərbaycan  torpaqlarını 

(ġirvan,  Qarabağ,  Naxçıvan,  Muğan  və  Qızılü zən  çayına  qədərki  Cənubi 

Azərbaycanı) əhatə etmiĢdi. 

Lakin  siyasi  vəziyyət  ġah  Ġsmayılın  qarĢısında  daha geniĢ  vəzifələr  qoydu. 

Məğlub  olmuĢ  Əlvəndin  qardaĢı,  Fars  və  Ġraqi  Əcəmin  hakimi  olan  Murad 

Ağqoyunlu  Həmədanda  böyük  qoĢun  topladı.  1503-cü  il  iyunun  21-də  Həmədan 

yaxınlığındakı  A lma  Qulağ ı  adlı  yerdə  Ağqoyunlularla  qızılbaĢlar  arasında  döyüĢ 

baĢ verdi. 

Sayca  üstün  olmasına  baxmayaraq,  Ağqoyunlu  ordusu  darmadağın  edildi. 

Fars  və  Ġraqi  Əcəmin  böyük  bir  hissəsi  qızılbaĢların  əlinə  keçd i.  Beləliklə, 

Ağqoyunlu dövlətinə son qoyuldu. 

I  ġah  Ġs mayıl  ö zünü  babası  Uzun  Həsənin  qanuni  varisi  hesab  edir  və 

dövlətini Ağqoyunlu sərhədləri daxilində bərpa etməyə can atırd ı.  

---

175 

 

1503-cü ildə Ġs mayıl ġira z, Ġsfahan, KaĢan və Qum Ģəhərlərini, 1504 -cü ildə 

isə  Yəzd i  ələ  keçird i.  Sonra  Ġs mayıl  Qərbə  (Kiçik  Asiyaya)  doğru  hərəkət  edərək, 

1506-1507-c i  illərdə  Suriya  sərhədlərinə  çıxd ı,  Uzun  Həsənin  vətəni  olan 

Diyarbəkirə  yiyələndi  və  Bağdadla  birlikdə  bütün  Ġraqi  Ərəbi  ələ  keçird i  (1508). 

Artıq  1510-cu  ildə  bütün  Ġran  vilayətləri  (Xorasan  istisna  olunmaqla)  Səfəvilər 

dövlətinə birləĢdirilmiĢdi. 

I ġah  Ġsmayılın daxili və xarici siyasəti. MərkəzləĢdirilmiĢ dövlət yaratmaq 

Səfəvilər  dövləti  banisinin  daxili  siyasətində  baĢlıca  ideyalardan  biri  idi.  Ticarətin, 

sənətkarlığın  dirçəldilməsi  və  normal  iqtisadi  həyatın  bərpası  zərurəti  bunu  qəti 

surətdə tələb edirdi. 

I  ġah  Ġsmay ılın  ən  mühü m  tədbirlərindən  biri  din i  islahatın  həyata 

keçirilməsi  idi. 1501-ci  ilin payızında, Səfəv i hakimiyyətinin, ilk günündən islamın  

Ģiə təriqətinin imamilər məzhəbi (12 imam ―isnə aĢara‖) dövlət dini elan o lundu. 

Mənbələrdən  məlu m  olu r  ki,  Ġs mayılın  əmri  ilə  Ģəhər  məscidində  oxunan 

xütbədə 12 imam  xatırlan mıĢ və  ilk 3  xəlifə (Əbu-bəkr,  Ömər və  Osman) isə açıq  

Ģəkildə  lənətlən miĢdi.  Anonim  tarixçi  qeyd  edir  ki,  Ġs mayıl  tacqoyma  ərəfəsindəki 

gecədə  əmirlərdən  və  Ģiə  üləmalarından  məsləhət  istəmiĢdi.  Onlar  200-300  min  

əhalinin  üçdə  iki  hissəsinin  sünni  və  yalnız  bir  h issəsinin  Ģiə  olduğu  bir  Ģəhərdə 

xalq  həyəcanlarının  mü mkünlüyünü  bildird ilər,  onu  bu  tədbirdən  çəkindirməyə 

cəhd  etdilər.  Lakin  Ģiəliy i  qəbul  etdirmək  qərarına  gələn  Ġsmayıl  demiĢdi:  "Əgər 

rəiyyət bir kəlmə etiraz etsə, mən Allahın köməy ilə qılıncı ələ alıb, bir nəfəri də sağ 

qoymayacağam".  Ertəsi  gün  yerli  xatib  (xütbə  oxuyan)  Təbrizin  Cü mə  məscid inə 

gəlmiĢ,  Ġs mayılın  əmri  ilə  minbərə  çıxmıĢ  və  xütbə  o xu mağa  baĢlamıĢdı.  Ġsmayıl 

isə  təbrizlilərin  baĢı  üzərinə  qald ırmıĢ  olduğu  qılıncı  ilə  minbərin  aĢağısında 

durmuĢdu.  Onun  yanında  dayanmıĢ  silahdaĢları  baĢ  verə  biləcək  müqaviməti 

yatırmağa hazır id i. 

Dövriyyəyə  Ģiəlik  simvolları  olan  pullar  buraxıldı.  Pul  islahatı  imami 

Ģiəliy in  təbliğ i  və  onun  dövlətdə  hökmran  mövqeyinin  möhkəmləndiriləsi 

məqsədinə də xid mət edird i. 

Lakin  A zərbaycan  və  ġərqi  Anadoludan  kənarda  Ģiəliy i  tətbiq  etmək  çətin 

idi.  Sünniliyin  hökmran  olduğu  Ġran  vilayətlərinə  qızılbaĢların  irəliləməsi 

nəticəsində  üləmalar,  əyanlar  və  Ģəhərlilər  arasında  Ģiəliyə  qarĢı  müqavimət  artdı. 

QızılbaĢlar  yeni  dövlətə,  yeni  məzhəbə  qarĢı  Ġsfahan,  ġiraz,  Kazərun  və  Yəzd  

Ģəhərlərindəki mü xalifətlə hesablaĢmağa məcbur oldular. 

Səfəvilər  sünnilərə  ġirvanĢahların,  Ağqoyunlu  sülaləsinin  müdafiəçiləri  və 

yaxud  xarici  siyasi  düĢmənlərinin  -  Os manlı  imperiyasının,  ġeybanilər  dövlətin in 

tərəfdarları kimi yanaĢırdılar. Məcburi Ģəkildə həyata keçirilmiĢ Ģiə islahatının ço x 

---