Heydə r ə LĠyev



Yüklə 4,67 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə88/232
tarix30.12.2017
ölçüsü4,67 Mb.
#18653
1   ...   84   85   86   87   88   89   90   91   ...   232

180 

 

1501-c i  ildə  qızılbaĢlar  ġirvanı  tərk  etdikdən  sonra  burada  onların 



nümayəndəsi saxlan ılmıĢdı. Ġs mayılın ən nüfuzlu silahdaĢlarından biri olan Hüseyn 

bəy  Lələ  ġamlı  Səfəvilərin  ġirvan  caniĢini  təyin  olun muĢdu.  O  isə  öz  yerinə 

Ģirvanhları təqib edən zaman  Fərru x Yəsara çataraq onu atdan vurub yerə salmıĢ və 

baĢını Ġsmay ıla gətirmiĢ  xid mətçisi ("cilovdar") ġahgəldi ağanı qoymuĢdu. Həmin 

vaxtdan  etibarən  ġahgəldi  ağa  ġirvanĢah  sarayında  qalaraq  Təbrizə  "bac"  və 

"xəracın"  vaxtında  göndərilməsinə  nəzarət  edird i.  Lakin  hakimiyyətini 

möhkəmləndirmiĢ  ġirvanĢah  ġeyxĢah  vassal  asılılığından  azad  olmağı  qərara  aldı 

və bacın ödənilməsini dayandırdı. 

I Ġs mayılın sarayında sığınacaq tapmıĢ Su ltan Mahmud ġirvanĢah taxtını 

özünə qaytarmaq üçün ondan hərbi yardım istəmiĢdi.  

Sultan  Mahmudu  müdafıə  etmək  qərarına  gəlmiĢ  Ġs mayıl  onunla  birlikdə 

qorçibaĢı  Əbdül  bəy  Dədəni  qoĢunla  ġirvan  üzərinə  göndərdi.  Bu  yardım 

müqabilində Su ltan Mahmud ġah Ġsmayıldan vassal asılılığını qəbul etmiĢ və onun 

adına sikkə kəsdirmiĢdi. 

Sultan Mahmud q ızılbaĢ qoĢunu ilə Gü lüstan qalasında ġeyxĢahı mühasirəyə 

aldı. Qalanın mühasirəsi üç ay davam etdi. Mühasirədə qalanların vəziyyəti ü midsiz 

olmuĢdu.  Lakin  gözlənilməz  hadisə  baĢ  verdi:  Su ltan  Mahmud  yatağında  öz 

xid mətçisi tərəfındən öldürüldü, onun baĢı isə ġeyxĢaha çatdırıldı.  Bundan ruhlanan 

Ģirvanlılar  gecə  basqınları  təĢkil  edərək  özlərini  itirmiĢ  qızılbaĢları  darmadağm 

etdilər.  Onların  ço xu  qaçmaq la  xilas  oldu,  bir  hissəsi  isə  əsir  düĢdü.  ġeyxĢah 

adamlarını  Ġsmay ılın  yanına  göndərərək  ö z  sədaqətini  təsdiq  etdi  və  Ġsmay ıldan 

"ġirvanın idarəsinin ona bəxĢiĢ edilməsinə" nail o ldu. O, b ir neçə ildən sonra ġirvan 

qalalarının  və  qoĢunun  gücünə  arxalanaraq  Səfəv i  asılılığından  yenidən  azad 

olmağa  cəhd  etmiĢ,  bacın  ödənilməsini  dayandırmıĢdı.  Bu  vəziyyət  1509-cu  ilin 

qıĢında  qızılbaĢların  ġirvana  yeni  yürüĢünə  səbəb  oldu.  YürüĢə  Ġsmayıl  özü 

rəhbərlik  ed ird i.  QızılbaĢ  qoĢunu  Cavad  yaxınlığ ında  Kür  çayın ı  keçərək   ġirvana 

daxil  oldu.  Ġsmayılın  üstün  qüvvələri  ilə  toqquĢmadan  çəkinən  ġey xĢah  Buğurd 

qalasında  gizləndi.  QoĢunun  bir  hissəsini  ġamaxıya  göndərmiĢ  Ġs mayıl  Bakıya 

doğru hərəkət etdi. Bakı və ġabran ın qalabəyləri Ģəhər qapılarının açarlarını  Səfəvi 

Ģahına təqdim etdilər. ġirvanın d igər qalabəyləri də hədiyyələrlə Ġsmayılın hüzuruna 

gəldilər.  Dərbənd  rəisləri  Yarəh məd  və  Ağa  Məhəmməd  bəy  nəinki  Ģahın  yanına 

gəldilər,  hətta  ənənəvi  "peĢkəĢ"  də  göndərmədilər.  QızılbaĢlar  Dərbəndə  hərəkət 

edərək  onu  mühasirəyə  aldılar.  BeĢ  gün  ərzində  qala  divarları  altından  12  lağım 

atıldı. ġəhərin müdafıəçiləri silah ı yerə qoy mağa məcbur oldular.  

Çaldırandan sonra Ġsmayıl  ġirvanĢahlarla sülh münasibətlərinə  mey il edird i. 

Dostcasına  səfir  mübadiləsi  nəticəsində  ġah  Ġs mayılın  qızı  Pərixan  xan ımla 




181 

 

ġey xĢahın oğlu Xəlil niĢanlandılar. Bu münasibətlər sonralar da müsbət istiqamətdə 



inkiĢaf etdi. 

I  ġah  Təhmasib  dövründə  Səfəvilər  dövlətinin  vəziyyəti.  1524-cü  il 

may ın  23-də  I  ġah  Ġsmayıhn  qəflətən  ölümündən sonra  hakimiyyətə  qızılbaĢ  tayfa 

əyanlarının  əlində  oyuncağa  çevrilən  on  yaĢlı  oğlu  Təh masib  gəldi.  QızılbaĢ 

əmirləri  torpaq  mü lklərini  yenidən  bölüĢdürmək,  yüksək  və  gəlirli  dövlət 

vəzifələrinə  sahib  olmaq  uğrunda  mübarizəyə  cəlb  olundular.  AzyaĢlı  Ģahın  vəkili 

(regenti) və tərbiyəçisi  (lələsi) Div Su ltan Ru mlu oldu. O, Ustaclı tayfasından olan 

əmirləri  yüksək  vəzifələrdən  uzaqlaĢdırmıĢ,  onları  Çu xursəd  (Ġrəvan  vilayəti) 

mü lklərin i  öz  torpaqlarına  qatmıĢdı.  Köpək  Su ltan  və  Abdulla  xan  kimi  Ustaclı 

əmirləri  Div  Su ltana  qarĢı  çıxd ılar.  1527-ci  ilin  iyununda  Naxçıvanda,  Arpaçay 

yaxınlığında  döyüĢ baĢ  verdi.  Bu  döyüĢdə  Ustaclı  tayfası  məğlub  edildi  və  Köpək 

Sultan  həlak  oldu.  Vəkalət  vəzifəsi  Div  Sultanın  və  Təkəl  tayfasının  baĢçısı  Çuxa 

Sultanın əlinə  keçdi.  Lakin tezliklə onlar da ö z aralarında vuruĢmalı oldular.  Çu xa 

Sultanın təhriki ilə Div Su ltan öldürüldü.  

Dövlət iĢlərinə rəhbərlik Çu xa Su ltan baĢda olmaqla Təkəli tayfasının əlinə 

keçdi.  Hadisələrin  müasiri  yazır:  "O,  əksər  vilayətləri  Təkəli  tayfasından  olan 

qohumlarının  arasında  bölüĢdürmüĢ,  onların  hər  birini  xan  tituluna  və  sultan 

rütbəsinə qədər yüksəltmiĢdi". 

Təkəli  tayfasının  hökmranlığı  1527-1531-ci  illərdə  (Çu xa  Su ltanın  ġamlı 

tayfasının baĢçısı Hüseyn xan tərəfındən öldürülməsinə qədər) davam etdi. Təkəlilər 

Ģahın  vəkili  vəzifəsini  əllərində  saxlamağa  cəhd  göstərərək  Çu xa  Sultanın  oğlu 

ġahqubadın namizədliyin i irəli sürdülər. Digər qızılbaĢ tayfalarının  (Ustaclı, Ru mlu, 

Zülqədər  və  ƏfĢar)  əmirləri  buna  qarĢı  çıxd ılar.  On lar  arasında  Həmədan 

yaxınlığında döyüĢ baĢlandı. Təkəlilər darmadağın edild ilər.Lakin onlar 1531-ci ildə 

hakimiyyəti ö zlərinə qaytarmaq üçün yeni bir cəhd etdilər. Müqavimətlə qarĢılaĢmıĢ 

Təbriz  hakimi  Üləma  bəy  Təkəli  üsyan  qaldıraraq  paytaxtı  talan  etdi  və  öz 

tayfasının  bir  hissəsi  ilə  Tü rkiyəyə  qaçdı,  sonralar  isə  Sultan  Süley man ın 

Azərbaycan  yürüĢlərində  fəal  iĢtirak  etdi.  Hüseyn  xan  ġamlı  da  öz  sələfi  kimi 

tayfasının  qayğısına  qalmıĢ,  ən  yaxĢı  torpaqları  ġamlı  əmirləri  arasında 

bölüĢdürmüĢdü.  Feodal  qrupları  arasında  hakimiyyət  və  torpaq  uğrunda  mübarizə 

Səfəvilər dövlətini xeyli zəiflətdi. 

I ġah Ġs mayılın ölü mündən sonra qızılbaĢ tayfa əmirlərinin dövləti bürü müĢ 

özbaĢınalıq dövrü on ilə qədər davam etmiĢdi.  

Artıq  iyirmi  yaĢına  çatmıĢ  I  ġah  Təh masib  qızılbaĢ  əmirlərin in  sıxıntılı 

himayəsindən  çıxmağı  qərara  ald ı.  O,  1534-cü  ildə  Hüseyn  xan  ġamlını  edam 

etdirdi  və  tədricən  dövlət  hakimiyyətini  ö z  əlinə  ald ı.  O,  mülki  bürokratiyanın 



Yüklə 4,67 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   84   85   86   87   88   89   90   91   ...   232




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə