Heydə r ə LĠyev

182 

 

nümayəndəsi  olan  Qazi  Cahan  Qəzv inini  özünün  yaxın  kö məkçisi  təyin  etdi  və 

saraydakı qızılbaĢ hərbi əyanlarının nüfu zunu zəif lətməyə çalıĢdı. 

Ağıllı  və  uzaqgörən  siyasətçi  olan  I  ġah  Təhmasib  Səfəvilər  dövlətin i 

möhkəmləndirmək iĢini davam etdirirdi. 

ġah hakimiyyəti həm qızılbaĢ tayfaların ın özbaĢınalığına, həm də mərkəzdən 

uzaq  olan  bəzi  əyalətlərdə  yerli  hakimlərin  üsyanlarına  qarĢı  mübarizə  aparmalı 

olmuĢdu.  1529-cu  ildə  Luristan  hakimi  No xud  Sultan  Mosullu  Ģaha  qarĢı  üsyan 

qaldırmıĢ,  Bağdadı  mühasirəyə  almıĢ  və  onu  tutmuĢdu.  O,  bütün  Ġraqi  Ərəbi  ələ 

keçirmiĢ, Os manlı sultanına tabe olmuĢ və onun adına  xütbə o xutdurmuĢdu. I  ġa h 

Təhmasib  Bağdadı  geri  almaq  üçün  yürüĢ  etməli  o ldu  (1530).  1535 -ci  ildə  Gilan 

hakimi  Əmir  Dübac  qiyam  qaldırmıĢdı.  1538-ci  ildə  isə  Astrabad  yerli  feodal 

tərəfındən  ələ  keçirilmiĢ,  müstəqil  qurum  elan  olunmuĢdu.  I  ġah  Təhmasib  bu 

qiyamları  yatırdıqdan  sonra  Cənubi  Qafqazda  ö z  mövqeyini  möhkəmləndirməyi 

qərara  ald ı.  Burada  baĢlıca  vəzifə  ġimali  Azərbaycan  dövlətlərinin  (ġirvan  və 

ġəkinin)  müstəqilliyinə son qoymaq və bu əraziləri Səfəvilər dövlətinə qatmaq idi: 

II  Ġbrah imin  (ġey xĢah)  ölü mündən  sonra  ġirvan  taxtına  II  Xəlilullah  (1524-1535) 

adı ilə Sultan Xəlil çıxdı. 

Hər  Ģeydən  Ģübhələnən  I  Təhmasib  öz  yeznəsinə-ĢirvanĢaha  inanmırdı  və 

ġirvanın Səfəv ilərə tamamilə tabe edilməsi üçün ciddi p lan hazırlayırdı.  

Oğlu  olmayan  II  Xəlilullahın  ölü mündən sonra özünü   ġeyxĢahın  oğlu  kimi 

qələmə  verən  bir  nəfər  Qələndərin  üsyanı  ilə  ġirvanda  iğtiĢaĢlar  baĢlandı. 

Qələndərin  səltənət  iddiası  ĢirvanĢahın  dul  qadını,  I  Təhmasibin  bacısı  Pərixan  

xanım  tərəfindən  müdafiə  ed ild i.  ġirvan  əyanları  mərhu m  Ģahın  qardaĢı  oğlunu, 

azyaĢlı ġahru xu hakimiyyətə gətirməyə tələsdilər.  La kin hakimiyyət, baĢda Hüseyn 

bəy  olmaqla,  ġirvan  əyanlarının  əlində  qaldı.  Salnaməçi  yazırd ı  ki,  bundan sonra 

"ġirvanda  qayda-qanun  yoxa  çıxd ı".  Qələndər  müvəqqəti  olaraq  ġamaxın ı  da  ələ 

keçirdi. Əyanlar böyük çətinliklə bu üsyanı yatıra b ild ilər. 

ġirvandakı  iğtiĢaĢlar  Təbriz  sarayının  xeyrinə  id i.  Qələndərə  d ivan 

tutulduqdan  sonra  Təbrizə  gəlmiĢ  Pərixan  xanım  ġirvanda  "ixtilafların  və 

çaĢqınlığın" hökm sürdüyünü və həmin ərazinin  Səfəvilər dövlətinə birləĢd irilməsi 

üçün əlveriĢli məqamın yetiĢdiyini qardaĢına bildirdi.  

I  Təhmasib  1538-ci  ilin  yayında qardaĢı  Əlqası  20  minlik  qoĢunla    ġirvana 

yolladı.  Qəbələ, Qorci və Surxab qalaları alındı. Sonra qızılbaĢlar  ġahru xun ġirvan 

əyanları ilə g izləndiyi Buğurd qalasını mühasirə etdilər. Mühasirə b ir neçə ay çəkdi. 

Ərzaq  qıtlığından  və  xəstəliklərdən  əziyyət  çəkən,  lakin  silahı  yerə  qoymaq 

istəməyən  Ģirvanlıların  qəhrəmanlığı  haqqında  məlu mat  Təbrizə  çatdı.  ġah  qoĢunu 

---

183 

 

ilə  qalaya  yaxınlaĢdı.  Topların  iĢə  salınması  nəticəsində  qalanın  müdafıəçiləri 

mübarizəni dayandırdılar və təslim oldular. 

ġirvanĢahların  xəzinəsi  ənənəvi  olaraq  Buğurd  qalasında  saxlanılırdı  və 

salnaməçin in  sözlərinə  görə,  orada  olan  pulların,  q ızıl-gü müĢün  miqdarı  saysız-

hesabsız id i. Bütün bunlar Ģah tərəfındən müsadirə olundu. 

ġah  Təhmasib  xalqa  zülm  edənlərə  və  qarıĢıqlıq  salanlara  qarĢı  mübarizə 

bəhanəsi ilə yerli əyanların bir neçə nü mayəndəsini, habelə vəkil Hüseyn bəyi edam 

etdirdi.  Əyanların  əmlakı  müsadirə  olundu  və  onların  mülkləri  q ızılbaĢ  tayfa 

əmirlərinə  verild i.  ġahru x  I  Təbrizə  aparıldı  və  az  sonra  edam  edild i.  Beləliklə, 

ġirvanĢahlar  dövlətinin  müstəqilliyinə  son  qoyuldu  və  onun  ərazisi  bəylərbəyilik 

kimi Səfəvilər dövlətin in tərkib inə daxil o ldu.  

ġirvanın  Səfəv ilər  dövlətin in  tərkibinə  daxil  ed ilməsi  Azərbaycan  xalq ının 

tarixində  mütərəqqi hadisə idi. Ölkənin bütün vilayətlərinin vahid dövlət tərkibində 

birləĢdirilməsi  Azərbaycanın  iqtisadi  və  mədəni  birliy i,  etnik  konsolidasiyası  üçün 

Ģərait yaratdı. 

Lakin   ġirvan  əyanları  hələ  u zun  müddət  ərzində  ġirvanĢahlar  sülaləsinin 

hakimiyyətdən  devrilməsi  və  öz  imtiyazlarının  itirilməsi  ilə  barıĢ madılar. 

Müstəqilliyə  doğru  ġirvanĢahların  bu  cəhdlərindən  Osmanlı  sultanları  dəfələrlə 

istifadə etmiĢdilər. 

ġirvan  feodallarının  separatçı  əhvali-ruhiyyəsindən tezliklə  ilk  bəylərbəyi,  I 

Təhmasibin  qardaĢı  Əlqas  Mirzə  istifadə  etdi.  1546-cı  ilin  əvvəllərində  I  ġah 

Təhmasib  qardaĢı  ilə  münasibətləri  sülh  yolu  ilə  həll  etməyə  cəhd  göstərdi.  Cavad 

Ģəhərində  tərəflərin  nümayəndələrinin  görüĢündə  Əlqasın  elçisi  q iyama  hazırlıq 

haqqında  Ģahın  Ģübhələrini  aradan  qaldırmağa  çalıĢdı.  Əlqas  hər  il  xəzinəyə  min 

Təbriz  tüməni  verəcəyin i  və  hərbi  xid mət  üçün  min  süvari  göndərəcəyini  vəd  etdi. 

Lakin  Əlqas  verdiyi  vədi  pozdu,  məsciddə  oxunan  xütbəyə  və  kəsdirdiyi  sikkə 

üzərinə öz adını daxil etdi.  Buna görə də 1547-ci  ilin əvvəllərində I ġah Təh masib 

qardaĢının qiyamını yatırmaq üçün ġirvana doğru hərəkət etdi. Qəbələ yaxınlığında 

və  Samur  çay ının  sahilində  Ģah  qoĢununun  hücumu  qarĢısında  dayana  bilməmiĢ, 

darmadağın  edilmiĢ  Əlqasın  hərbi  hissələri  Ģahın  tərəfınə  keçməyə  baĢladılar.  Geri 

çəkilmiĢ  Əlqası  izləyən  qızılbaĢlar  A xtı  nahiyəsindəki  Misgincə  kəndinə  çatdılar. 

Əlqas  kiçik  bir  dəstə  ilə  Tarku  ġamxalının  ərazisinə  qaçdı,  oradan  isə  Krım  vasi-

təsilə  Ġstanbula  yollandı.  Bundan  sonra  Əlqasın  tərəfdarları  Gü lüstan  və  Dərbənd 

qalalarında  Ģah  qoĢunlarına  müqavimət  göstərdilər.  Gü lüstanın  mühasirəsi  üç  ay 

çəkdi  və  nəticə  vermədi.  Qala  qadınların  kö məyi  sayəsində  tutuldu.  Həsən  bəy 

Ru mlu  yazır  ki,  qalabəyinin  özbaĢınalığ ından  qəzəblənmiĢ  qadınlar  alaçıq 

kəndirlərini  ġamlı  qorçilərinə  ataraq  onlan  qala  divarlarının  üstünə  qaldırdılar. 

---