Heydə r ə LĠyev

184 

 

Beləliklə,  qala  alındı  və  Ģahın  əmri  ilə  dağıdıldı.  Bundan  sonra  müəyyən  müddət 

ərzində Ģirvanhlar Dərbənd, Sulut və Gülüstan qalalarında Ģah qoĢununa müqavimət 

göstərdilər.  Beləliklə,  ġirvan  I  ġah  Təhmasib  tərəfındən  "ikinci  dəfə"  iĢğal  olundu. 

Əlqas Mirzə  xəyanətkarcasına Os manlı sultanının yanında xid mətə girdi və I Sultan 

Süley manın A zərbaycana yürüĢündə iĢtirak etdi. 

Səfəvi sarayı Əlqasın qiyamını təzəcə yatırmıĢdı  ki,  ġirvanda yeni üsyanlar 

alovlandı.  1547-ci  ildə  üsyanın  baĢında  II  Xəlilullahın  oğlu  Bü rhan  Əli  Mirzə 

dururdu.  Əlqas  Mirzənin  yerinə  ġirvanın  hakimliy inə  ġah  Təhmasib  gənc  oğlu 

Ġsmayıl  M irzən i  (gələcək  II  ġah  Ġs mayıl)  təyin  etdi  və  onun  lələsi  Göyçə  Sultan 

Qacar o ldu. 

Bu  zaman  Ġsmayıl  Mirzə  osmanlılarla  müharibəyə  getmiĢdi.  Fü rsətdən 

istifadə  edən  Bürhan  Əli  ġama xın ı  tutdu.  Osman lılar  Azərbaycanın  cənubundan 

çəkildikdən  sonra  ġah  Təh masib  Ustaclı  tayfasının  baĢçısı  Abdulla  xanı  ġirvan 

bəylərbəyi edərək burada qiyamı yatırmağı ona tapĢırdı. Abdulla  xan  1549-cu  ildə 

Buğurd  vadisində  qərar  tutmuĢ  ġirvan  qiyamçılarına  qarĢı  mübarizəyə  baĢladı. 

Bürhanın  ölü mündən  sonra  Ģirvanhlar  onun  yerinə  gənc  Mehrabı,  Mehrabın 

darmadağın 

edilməsindən 

sonra 

isə 

onun 

qohumu 

Qurbanəlini  

təyin  etdilər.  Üsyançılar  Xəzər  dənizindəki  adalardan  birində  (Derov  adlanan 

adada)  gizləndilər.  QızılbaĢlar  ü zərək  adaya  çatdılar  və  qiyamçıları  məhv  etdilər. 

Mərkəzi  hakimiyyətə  qarĢı  baĢ  vermiĢ  bu  yıxıĢlar  ġirvan  dövlətinin  bərpasına 

yönəlmiĢdi.  Öz  qüvvələrinə  inan mayan  ġirvan  əyanları  Osman lı  sultanına  yardım 

üçün  müraciət  etdilər.  Su ltan  iĢğalçı  məqsədləri  güdür,  Ģirvanhların  əli  ilə 

qızılbaĢları  ġirvandan,  yaxın  vilayətlərdən  sıxıĢdırıb  çıxarmağa  və  həmin  əraziləri 

Osmanlı imperiyasının tərkibinə daxil etməyə çalıĢırd ı.  

ġəki  xanlığın ın Səfəvilər dövlətinə b irləĢdirilməsi də bu dövrə təsadüf edir. 

Həsən bəyin (1524-cü  ildə vəfat etmiĢdir) varisi DərviĢ Məhəmməd xanın dövründə 

ġəkinin Səfəv ilər dövləti ilə  münasibətləri pisləĢ miĢdi.  ġirvanĢah ġahruxun Buğurd 

qalasında I ġah Təhmasib tərəfindən mühasirəyə alın ması zamanı ġəki hakimi onun 

kö məyinə  gəlmiĢdi.  ġirvanın  Səfəvilər  dövlətin in  tərkibinə  qatılmasından  sonra 

ġəki  hakimi  Ģahdan  vassal  asılılığını  qəbul  etmiĢdi.  DərviĢ  Məhəmməd  xan  Ģaha 

qarĢı  mübarizədə  Əlqası  müdafiə  etmiĢ,  qardaĢı  ġahnəzər  xanı  qoĢunla  kö məyə 

göndərmiĢdi.  Buna  görə  də  1548-ci  ildə  Os manlı  sultanı  I  Süley manın 

Azərbaycandan  çəkilməsindən  sonra  I  Təh masib  KiĢ  qalasında  gizlənmiĢ  ġəki 

xanını  cəzalandırmaq  üçün  Qarabağdan  Sevindik  bəy  ƏfĢarı  qorçiləri  ilə  oraya 

göndərdi. 

1551-c i  ildə  ġəkinin  müstəqilliy inə  son  qoyuldu.  ġəki  xanına  qarĢı  yürüĢdə 

Ģahın vassalı  -  Kaxeti  çarı  Levan  da  iĢtirak  edirdi.  DərviĢ  Məhəmməd  xanın  Ģahın 

---

185 

 

qərargahına gəlməkdən imtina etməsi hərb i əməliyyatların baĢlanması üçün bəhanə 

oldu.  ġəkililər  KiĢ  və  Gələsən-görəsən  qalalarında,  Qafqaz  dağlarının  ətəyindəki 

sığınacaqda-Sığnaqda  gizləndilər.  On lar  hücum  edən  Ģah  qoĢunlarına  güclü 

müqavimət  göstərdilər.  QızılbaĢlar  KiĢin  müdafiəçilərinə  qarĢı  mü xtəlif  mübarizə 

vasitələrindən,  toplardan  istifadə  etdilər;  20  gün  ərzində  KiĢin  qala  d ivarları  və 

bürcləri  dağıdıld ı,  müdafiəçilərin  baĢçısı  Mahmud  bəy qapı  açarlarını  Ģaha  təqdim 

etdi.  KiĢin  süqutundan  xəbər  tutan  Sığnaq  müdafiəç ilə ri  də  müqaviməti 

dayandırdılar.  DərviĢ  Məhəmməd  xan  öz  dəstəsi  ilə  gecə  ikən  Gələsən -görəsən 

qalasından  qaçmağa  cəhd  göstərdi,  lakin  ələ  keçirilərək  ö ldürüldü.  Toy  günü  bəy 

Qacar ġəkinin ilk qızılbaĢ hakimi təyin edildi.  

XVI  əsrin  ikinci  rübündə  Osmanlı  iĢğalına  qarĢı  mübarizə.  I  Sultan 

Süley man  dövründə  Osmanlı  imperiyası  yenidən  Azərbaycanı  iĢğal  etmək 

cəhdlərinə baĢladı.  Ġstila edilmiĢ Avropa ərazilərində  müqavimətin artması sultanın 

ġərqə  doğru  ekspansiyasını  gücləndirdi.  Maçanstana  yiyələnmək  uğrunda  I  Sultan 

Süley man və Avstriya kralı I Ferd inand arasındakı  müharibə tərəflərdən heç birinə 

üstünlük  qazandırmad ı.  Dunayboyu  vilayətlərdə  ciddi  müqavimətlə  qarĢılaĢan 

Osmanlı    sultanı      1533-cü    ildə    Macarıstanın  bölüĢdürülməsi  haqqında  Avstriya 

kralı  ilə  sülh  bağlamağa  məcbur  oldu.  Beləliklə,  I  Sultan  Süley man  ġərqdə 

ekspansiyanı həyata keçirmək üçün imkan qazandı. Os manlı imperiyası yüzilə qədər 

gah  Avropada,  gah  da  Asiyada,  bəzən  isə  eyni  vaxtda  hər  iki  qitəd ə  iĢğalçılıq 

müharibələri aparırdı. 

1514-cü  il  Çald ıran döyüĢündən sonra Sultan Səlimlə  ġah Ġs mayıl arasında 

sülh müqaviləsi bağlanmamıĢdı. Ġraqi  Ərəb və  Kürdüstanın sünni hakimlərinin b ir 

hissəsinə  arxalanan  osmanlıların  cəhdləri  uğursuz  deyildi.  QızılbaĢ lar  da  kü rd 

hakimlərinin  bir  qismini  öz  tərəflərinə  çəkməyə  çalıĢırd ılar,  onların  sultandan 

müstəqillik almaq səyini müdafıə edirdilər. Kürd əmirləri hər iki tərəfdən torpaqlar 

alır,  gah  Səfəvi  Ģahının,  gah  da  Osmanlı  sultanının  tərəfınə  keçirdilər.  Bu, 

Azərbaycan Səfəvilə r dövlətinin cənub-qərb sərhədlərində daimi toqquĢmalar üçün 

bəhanə  olurdu.  Hər  iki  dövlət  arasında  düĢmənçiliyin  və  rəqabətin  dərin səbəbləri 

var idi. Os manlı sultanı Ġraqi  Ərəb i ələ keçirməyə səy göstərirdi. Ġraqi  Ərəb Asiya 

ilə  Avropa  arasında  beynəlxalq  ticarət  üçün  böyük  əhəmiyyət  kəsb  edirdi.  Qızğ ın 

ticarət  yolunda  ġərqin  ən  böyük  mərkəzlərindən  biri  Bağdad  Ģəhəri  idi.  Əmtəələr 

Hindistandan,  yaxud  Cənubi  Ġrandan  Ġran  körfəzi  və  Bəsrə  vasitəsilə  Bağdada 

gətirilirdi.  Oradan  isə  Avropaya  aparılmaq  üçün  Hələb  vasitəsilə  Aralıq  dənizinə, 

ya da Kiçik Asiyaya istiqamətləndirilird i. 

QızılbaĢların  vassalı,  kürd  sülaləsindən  olan  Əmir  ġərəfin  Bid lis  qalasının 

türklər  tərəfındən  ələ  keçirilməsi  cəhdi  müharibə  üçün  bəhanəyə  çevrildi.  1532-ci 

---