Heydə r ə LĠyev
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
186
ilin əvvəllə rində Diyarbəkirin Osmanlı hakimi Fil Yaqub paĢa 50 minlik qoĢunla Bidlis qalasını aldı. Əmir ġərəf kö mək üçün Səfəvi Ģahına müraciət etdi. I ġah Təhmasib özü qoĢunla kö məyə getdi və Bidlisi qaytardı. O, Bidlisin və digər Kürdüstan vilayətlərinin idarə o lunmasın ı Əmir ġərəfə tapĢırdı. I Su ltan Süley man 1534-cü ilin yayında baĢ vəzir Ġbrah im paĢanın baĢçılığ ı altında Azərbaycana böyük ordu göndərdi. ġah Təh masib bu zaman qoĢunu ilə özbək xan larının növbəti basqınını dəf etmək üçün Xorasana getmiĢdi. Osman lı qoĢunu müqavimətə rast gəlmədən Səfəvilərin paytaxtına yaxınlaĢdı, 1534-cü il iyunun 3-də Təbrizi, sonra isə bütün Cənubi Azərbaycan vilayətlərin i ələ keçirdi. Sultan Süley man yürüĢə baĢçılıq edərək əsas qüvvələrlə sentyabrın 27-də Təbrizə daxil oldu. Təbriz əha lisi zü lm və qarət lərlə məĢğul olan əsgərlərə qarĢı partizan mübarizəsi yolunu seçdi. ġah Təhmasib düĢmən haqqında xəbər tutdu, sürətlə Xorasandan Azərbaycana döndü. Lakin qızılbaĢlar "payız yarpaqları və səhra qumları" kimi (Həsən bəy Ru mluya görə) ço xsaylı olan Osman lı ordusunun əsas qüvvələri ilə toqquĢmadan çəkinirdilər. Sultan Süley man Sultaniyyəyə çatan zaman Ģiddətli Ģaxtalar baĢlanmıĢ və xeyli qar yağ mıĢdı. Osmanlı o rdusu ərzaq çatıĢmazlığ ı və soyuqlar üzündən böyük itkilər verd i. QızılbaĢların inadcıl müqaviməti və Os manlı ordusunun çətinliklərlə üzləĢ məsi sultanı Azərbaycandan çıxmağa məcbur etdi. Su ltan Süley man böyük əziyyətlə qızılbaĢ hakimin in tərk etmiĢ olduğu Bağdada çatdı. Su ltan 1534-1535-ci ilin q ıĢını Bağdadda keçirdi. Ġraqda Os manlı idarəçilik sistemi təĢkil olundu. Torpaq sahibliyinin timar sistemi tətbiq edildi və Os manlı feodalları timar, ziamətlər ald ılar. Bu dövrdən etibarən Ġraqi Ərəb Osman lı imperiyasının tərkib inə daxil oldu. QızılbaĢların bu əraziləri geri qaytarmaq cəhdləri heç bir nəticə verməd i. Sultan Süley man 1535-ci il yazın əvvəllərində Bağdadı tərk etdi və ikinci dəfə Azərbaycana yürüĢə baĢladı. Əhali ġah Təh masibin göstəriĢi ilə paytaxtdan köçürüldü. Azərbaycanın cənub vilayətlərində yaĢayan tayfalar Fars vilayətinə və Ġraqi Əcəmə köçürüldülər. Suvarma kanalları və kəhrizlər torpaqla dolduruldu, taxıl və əkin sahələri yandırıldı, yerdə qalan nə varsa, heyvanlara yedirdildi. Təbriz Ģəhəri ikinci dəfə Sultan Süley man tərəfindən tutuldu. Lakin il osmanlıların ġərq ə irəliləmək cəhdləri müvəffəqiyyətsizliyə uğradı. Onlann ön dəstələri Sultaniyyə Ģəhəri yaxın lığ ında məğlub oldular. Ərzaq çatıĢmazlığı və baĢlanmıĢ taun xəstəliyi Osmanlı qoĢununun vəziyyətini daha da ağırlaĢdırdı. Os manlı ordusu bu dəfə də Azərbaycanda möhkəmlənə b ilmədi və tələsik geri çəkilməli o ldu. QızılbaĢ qoĢunu yenidən geri çəkilməkdə olan düĢməni təqib etdi və ona güclü zərbələr endirdi. Səfəvi ordusu Kürdüstanda, Van qalası yaxın lığ ında Qazi xan Zü lqədər baĢda olmaqla Osman lı 187
hakimi, Məhəmməd paĢanı ağır məğ lubiyyətə uğratdı, bir neçə Osmanlı sərkərdəsi əsir alındı. QızılbaĢ sərkərdəsi Budaq xan Qacar tərəfındən Sinan paĢanın ko mandanlığı altında olan ən böyük dəstələrindən biri də ƏrciĢ Ģəhəri yaxınlığında darmadağın edildi. Sinan paĢanın ölüm xəbərini eĢidən sultan Ġbrahim paĢanın rəhbərliy i altında seçmə hissəsini qızılbaĢlara qarĢı göndərdi, lakin onlar də məğlub oldular. Sultan Süley man 1548-ci ilin yazında A zərbaycana üçüncü yürüĢünə baĢladı. Bu yürüĢə mükəmməl hazırlıq görülmüĢdü. Avropa, Asiya və Afrikada sultana tabe olan bütün ərazilərdən böyük ordu toplanmıĢdı. Osmanlıları dayandırmaq üçün kifayət qədər qüvvəsi olmayan ġah Təhmasib paytaxtı tərk edərək ġərqə çəkild i və qoĢun toplamaq üçün Əhər çay ı sahilində gözləməli o ldu. Osmanlı ordusunun hərəkətini çətinləĢdirmək üçün sərhəddən baĢlayaraq paytaxta kimi bütün yollar viran edilmiĢdi. Hər Ģey yandırılmıĢ, iĢğalçılar üçün "bir toxu mcuq, ot saplağı" belə saxlanılmamıĢdı. Fədakarlığ ı ilə məĢhur olan Təbriz sakinləri su mənbələrini, suvarma kanalların ı (qanov və kəhrizləri) elə bağladılar ki, "hətta özlərinin içməsi üçün belə lazım o lan qədər su qalmadı". Sultan Süley man əsas qüvvələrlə Təbrizə daxil o ldu. Lakin o, bu dəfə paytaxtda yalnız 4 gün qala bildi. Bu günlər osman lılar üçün çox sıxıntılı keçdi. Yemin çatıĢmaması üzündən onların min lərlə atı, dəvəsi və qatın məhv oldu. ġəhərdə ərzaq olmad ığına görə əsgərlər Ģəhərlilərin Ģəxsi əmlakını qarət etməyə baĢladılar. Əhali os manlılara qarĢı üsyan qaldırdı. Salnaməçi qeyd edir ki, "Təbrizin qara camaatı və pozğun ünsürləri zorakı əllərini sultanın atlarına və məiyyətinə uzadaraq, onun adamlarının ço xunu qətlə yetirdilər". QızılbaĢ qoĢunu da osmanlılara rahatlıq vermirdi. QızılbaĢlar gecə-gündüz onlara gözlənilməz basqınlar edir, əsas qüvvələrdən uzaqlaĢmıĢ olan ayrı-ayrı dəstələri məhv edir və əsir alırdılar. Osmanlılar hətta özlərinə yemək tap maq üçün düĢərgələrindən bir addım belə uzaqlaĢa bilmirdilər. A zərbaycan xalqının artan müqaviməti, q ızılbaĢ qoĢununun hücumları və ərzaq cəhətdən dözülmə z vəziyyət Osmanlı ordusunu yenidən Azərbaycandan çıxmağa məcbur etdi. Beləliklə, Osmanlı sultanının Azərbaycana üçüncü yürüĢü də uğursuzluqla nəticələndi. DüĢmən tərəfınə keçmiĢ bəzi qızılbaĢ əmirlərinin və hakimlərin in qiyamları Azərbaycan Səfəvilər dövlətinin müdafıə qabiliyyətini zəiflədirdi. 1530-1531-ci illərdə Təbriz bəylərbəyi Üləma bəy Təkəli naib vəzifəsini ələ keçirməyə cəhd göstərdi, lakin müvəffəq iyyətsizliyə uğradı, qoĢunun bir hissəsi ilə Türkiyəyə qaçdı. O, Os manlı sultanının A zərbaycana üç yürüĢünün hamısında fəal iĢtirak etmiĢdi. 1547-c i ildə ġirvan bəylərbəyi, ġah Təh masibin qardaĢı Əlqas Mirzə də Ģah Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|