Heydə r ə LĠyev

190 

 

mənfı  münasibət  bəslədiyinə  görə  qızılbaĢ  əsilzadələrin  sui-qəsdi  nəticəsində 

öldürülmüĢdü. 

ġah  Məhəmməd  Xudabəndinin  (13  fevral  1578-1587)  hakimiyyətə 

keçməsindən  sonra  ölkədə  mərkəzi  hakimiyyət  xey li  zəifləmiĢ  oldu.  Dəyəri  900 

min  tü mən  olan  dövlət  xəzinəsi  bir  il  müddətində  boĢaldıldı.  Salnaməçi  Ġsgəndər 

bəy  MünĢi  yazırdı:  "Divanın  yüksək  vəzifəli  Ģəxsləri  qarĢısında  qazanc  qapıları 

açıld ı  və  rüĢvətxorluq  artdı"-  QızılbaĢ  əyanları  qarĢısında  aciz  qalmıĢ  Ģah  və 

tərəfdarları  ço xlu  pul  və  torpaq  paylamaqla  onların  sədaqətini  satın  almağa  cəhd 

edirdilər. 

Osmanlı sultanı  III Murad (1574-1595) A zərbaycana qarĢı yeni müharibəyə 

ciddi hazırlıq görürdü. O, sərhəddəki  kürd tayfaların ı ayağa qaldırdı. Os manlıların, 

Van  hakimi  Xosrov  paĢanın  kürdlərlə  birlikdə  Xoya  hücum  etməsi  ilə  1555-ci  il 

müqaviləsi pozu ldu. Sultanın təhriki ilə  Bürhanın oğlu  Əbubəkrin baĢçılığı altında 

ġirvanda  qızılbaĢlara  qarĢı  yeni  üsyan  təĢkil  edild i.  Ġstanbula  yollanmıĢ  ġirvan 

əyanları  isə  vahid  məzhəbin,  yəni  sünniliyin  müdafiəsi  bəhan əsi  ilə  q ızılbaĢ 

zülmündən  qurtulmaq  üçün  sultandan  yardım  istədilər.  Osman lı  sultanı  Mustafa 

Lələ paĢanın baĢçılığı altında yüz minlik qoĢunu Gürcüstana yolladı. O, vassalı olan  

Krım  xanı  II  Məhəmməd  Gəraydan  (1577-1584)  q ızılbaĢlara  qarĢı  müharibədə 

iĢtirak etməyi tələb etdi. Dağıstan hakimləri (Ku mık və Qaytaq, Tabasaran və Avar) 

isə ġirvanın iĢğalına hərbi yard ım göstərmək barədə sultandan sərəncam almıĢdılar.  

Çu xursəd hakimi Məhəmməd  xan To xmaq  Ustaclı osmanlıların  Gürcüstana 

yolunu kəsməyə cəhd etdi, Qarabağ hakimi Ġmamqu lu  xan Qacarı və Təbriz hakimi 

Əmir  xan  Türkman ı  yardıma  çağırdı.  Lakin  Təbriz  hakimi  Tü rkman  və  Ustaclı 

tayfaları arasmda düĢmənçilik olduğu üçün istəyirdi ki, "rəqib tayfadan bir nəfər də 

adlı-sanlı  adam  qalmasın".  Buna  görə  də  o,  yardım  haqqında  çağırıĢa  cavab 

verməd i.  Nəticədə  qızılbaĢlar  Çıldır  gölü  yaxınlığındakı  döyüĢdə  darmadağın 

edildilər və beləliklə,  Gü rcüstana yol açıldı.  Gürcü çarları arasında da daxili ədavət 

vardı və belə təhlü kəli məqamda onlar da birləĢə bilməd ilər.  

Ġsgəndər  bəy  MünĢi  Os manlı  basqınını  dəf  etmək  üçün  Azərbaycan  və 

Gü rcüstan  qüvvələrinin  birləĢdirilməsinin  əhəmiyyətini  belə  səciyyələndirird i: 

"Əgər  qızılbaĢ  əmirləri  arasında  yekdillik  olsaydı,  50  min  nəfəri  təĢkil  edən 

Azərbaycan  və  ġirvanın  bütün qoĢun hissələri  birləĢsəydi,  gürcü  çarları  da  onlara 

qoĢulsaydı,  o  zaman  Lələ  paĢanın  bu  diyara  basqını  belə  asan  olmazdı.  Lakin 

əmirlərin ədavəti, tayfalar arasındakı çəkiĢ mələr və təĢəbbüssüzlük üzündən nəinki 

ölkə  itirildi,  habelə  qızılbaĢların  nüfuzlu  baĢçıla rı  həlak  o ldu.  Azərbaycan  qoĢunu 

məhv edildi". 

---

191 

 

1578-c i il avqustun  9-da Çıldır gölünün (Qarsın Ģima l-Ģərqi) ya xın lığ ındakı 

qələbədən  sonra  Mustafa  Lələ  paĢa  baĢda  olmaqla  Os manlı  o rdusu  Axaltsixi  ələ 

keçirdi və Kaxetə daxil o ldu. 

Avqustun  24-də  osmanlılar  əha lin in  tərk  etdiyi  Tiflisi,  sonra  isə  Qorin i  və 

Zəyəmi  ələ  keçirdilər.  ġirak  çö lündən  adlamıĢ  Os manlı  ordusu  Qanıx  (Alazan) 

çayını  keçdi  və  ġirvana  daxil  o ldu.  ġirvan  bəylərbəyi  Aras  xan  Ru mlu  düĢmənin 

qat-qat  üstün  qüvvələri  qarĢısında  ġirvanı  tərk  ed ərə k,  Kürün  cənub sahilinə  geri 

çəkildi.  Os manlılar  ġəki,  ƏrəĢ,  ġamaxı,  Qəbələ,  Bakı,  ġabran,  Mah mudabad  və 

Salyan  Ģəhərlərin i  asanlıqla  tutdular.  ġirvan  əhalisi  qızılbaĢlara  qarĢı  qiyam 

qaldırdı.  Dərbəndin  qızılbaĢ  hakimi  Çıraq  xəlifə  osmanlıların  Ģəhərə  daxil  olması 

ərəfəsində üsyan qaldırmıĢ Ģəhərlilər tərəfındən öldürüldü.  

ġirvanın Osman lı hakimi  Özdəmir oğlu Osman paĢa Əbubəkri  müdafiə edən 

ġirvan  əyanlarına  qarĢı  çıxdı,  onları  tərk  etdi  və  Dərbəndi  özünə  iqamətgah  seçdi. 

ġirvan  ərazisi  hər  biri  16  və  8  sancaqdan  ibarət  olan  ġamaxı  və  Dərbənd 

vilayətlərinə  bölündü.  Əbu-bəkr  Mirzəyə  ġirvanda  Osmanlı  hakimiyyətini 

möhkəmləndirmək üçün Osman paĢaya kömək etmək göstəriĢi verilmiĢdi.  Bununla 

da Osmanlı sultanı ġirvan feodallarının  keçmiĢ müstəqilliy i bərpa etmək ü mid lərini 

puça çıxard ı. 

Lələ  paĢa  Ġstanbula  qayıtdıqdan  sonra  Aras  xan  Ru mlu  Kürü  keçd i  və 

Osman  paĢanı  ġamaxıdan  çıxarmağa  cəhd  göstərdi.  Lakin  bu  zaman  Ģimaldan 

ġirvana  soxulmuĢ  Krım  xanının  ordusu  mühasirədə  olan  düĢmənin  kö məyinə 

yetiĢdi.  Bərabər  olmayan  Ģiddətli  döyüĢdə  mühasirəyə  düĢmüĢ  qızılbaĢ  dəstəsi 

darmadağın ed ild i, Aras xan isə öldürüldü. 

Elə  bu  zaman  qızılbaĢların  əsas  qüvvələri  Ģahın  oğlu  Həmzə  Mirzən in 

baĢçılığı  altında  düĢməni  ġirvandan  qovub  çıxarmaq  məqsədilə  Qəzvindən 

Qarabağa  hərəkət  edird i.  1578-ci  il  noyabrın  28-də  Ağsu  çayı  sahilindəki 

Mollahəsən adlı yerdə Abdulla  xanın oğlu Həmzə  xan Ustaclın ın baĢçılığ ı altında 

qızılbaĢ qoĢunu Osman paĢanın köməyinə gəlmiĢ Krım  xan ı Adil  Gərayın ordusu 

ilə  toqquĢdu.  Bütün  gün  ərzində  davam  edən  qanlı  döyüĢdə  Krım  qoĢunu 

darmadağın olundu, Adil  Gəray isə əsir düĢdü. Hücumu davam etdirən qızılbaĢlar 

ġamaxını  ələ  keçirdilər  və  ġabrana  kimi  irəliləd ilər.  ġirvan  osmanlılardan  azad 

edildi, lakin onların dayaq məntəqəsini - Dərbəndi geri almaq mü mkün olmad ı. 

Bu,  qızılbaĢ  qoĢununun  müharibədə  sonuncu  böyük  müvəffəqiyyəti  idi. 

Bundan  sonra  Azərbaycan  Səfəvilər  dövlətini  daxili  çəkiĢ mələr,  Ġran  etnik 

ünsürlərin in  mühüm  mövqelər  uğrunda  mübarizəsi  bürüdü.  ġah  Məhəmməd 

Xudabəndənin  arvadı  (əslən  mazandaranlı  olan  Xeyrannisə  bəyim)  isfahanh  baĢ 

vəzir Salmanın yardımı ilə yüksək vəzifələrə "tacikləri" (fars mənĢəli Ģəxsləri) cəlb 

---