HidrolojiNİn tanimi



Yüklə 312,37 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə10/11
tarix04.02.2018
ölçüsü312,37 Kb.
#23459
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11

 

 

Bitkilerin suyu kökleriyle zeminden çekip yaşamaları için gerekli işlemlerde 



faydalandıktan sonra yapraklarından buhar halinde havaya vermelerine terleme 

(Transpirasyon) denir.Terleme bitkilerin büyümesi ile ilgili olduğundan sadece büyüme 

mevsiminde gündüz saatlerinde görülür.Bitkiler topraktan aldıkları suyun çok küçük bir 

kısmını fotosentez için içlerinde tutar, büyük kısmını kullandıktan sonra atmosfere geri 

verirler.terleme kaybı bitki cinsine göre günde 0.1 ile 7 mm arasındadır. 

Bir bitkinin büyümesi sırasında terlediği suyun ağırlığının, kökleri hariç kendi 

ağırlığına oranına terleme oranı denir, bu oran bitki cinsine, zemine ve iklime göre çok 

değişir, iğne yapraklı ağaçlar için 100-200 arasında değişen bu oran diğer ağaçlarda 1000’e 

kadar çıkabilir, tarım bitkilerinde 200-2000 arasında değerler alır. Çok kurak bölgelerdeki 

bitkiler (Freatofit) kökleriyle 30 m derinlikteki suyu alabilmektedirler. 

Terlemeyi ölçmek için Fitometre denen kaplarda istenen bitki yetiştirilir, zemin 

yüzeyinden buharlaşmayı önleyerek kabın ağırlığındaki değişmeden terleme 

hesaplanır.Bitkilerin buharlaşma kayıpları üzerine etkileri tutma şeklinde olur.Tutma bitkiler 

tarafından alı konan ve yer yüzeyine hiç varamayan yağış olarak tanımlanır.    



 

3.6 Evapotranspirasyon Kayıpları 

Bir bölgede terleme ile ve zeminden, su ve kar yüzeylerinde buharlaşma ile meydana 

gelen toplam su kayıplarına  Evapotranspirasyon (ET) kayıpları denir. Evapotranspirasyon 

kayıplarının potansiyel ve gerçek değerleri arasında bir ayrım yapmak gereklidir.Her zaman 

yeterli zemin nemi bulunduğu takdirde meydana gelecek kayba potansiyel evapotranspirasyon 

adı verilir.Gerçek evapotranspirasyon ise mevcut zemin nemi ile sınırlı olduğu için daha az 

olabilir, zemin kuruma noktasına gelince gerçek evapotranspirasyon sona erer. 

Türkiye de yıllık yağış yüksekliği 65 cm olduğuna ve bunun %38’i yüzeysel akış 

haline geçtiğine göre yıllık ortalama evapotranspirasyon kayıpları 0.62 

×65=40.3 cm’dir, bu 

değer yıldan yıla fazla değişmez. 

Gerçek evapotranspirasyon zeminin nemine, bitki örtüsüne ve bitkilerin gelişme 

durumuna bağlı olduğu için belirlenmesi güçtür.Bitkilerin köklerinin yer altı suyuna kadar 

inmemesi halinde zeminden alınan numunelerin neminde zamanla gelen değişmeleri ölçerek 

evapotranspirasyon miktarı belirlenir.Diğer bir ölçme metodu lizimetre denen 0.1-1 m 

çapında, 1-2 m kadar derinlikte toprakla dolu kaplarda istenen bitkileri yetiştirip yağışları, 

sızma kayıplarını ve kabın ağırlığındaki değişmeyi ölçerek su dengesi metoduyla 

evapotranspirasyon miktarını bulmaktadır. 



 

 

 

 

28




 

 

4. SIZMA 

Yeryüzüne düşen yağışın bir kısmı yer çekimi, kapiler ve moleküller gerilmeler 

etkisiyle zeminin içine süzülür, bu olaya sızma (infiltrasyon) denir.Sızan su önce zemin 

nemini artırır ve yüzey altı akışını meydana getirir, geriye kalanı da derinlere sızarak 

(perkolasyon) yeralyı suyuna karışır. 



4.1 Sızma Kapasitesi 

•  Zeminin tane büyüklüğü ve geçirimliliği. 

•  Başlangıç nemliliği 

•  Bitki örtüsü ve organik maddeler 

•  Zemin yüzeyinin durumu 

•  Zeminde hava birikintileri bulunması sızmayı zorlaştırır. 

•  Toprağın işlenme şekli de sızmayı çeşitli şekillerde etkiler. 

Bu gibi etkenler nedeniyle çıplak arazide sızma kapasitesi 0.25-25 mm/saat arasında 

değişen değerler alabilir, bitki örtüsünün varlığı bu değerleri 3-7 katına çıkarır. 

Sızma kapasitesi doğrudan doğruya ölçülemediğinden sızma kapasitesini belirlemek 

için göz önüne alınan bölgede yağış ve akış miktarlarını ölçülür, gerekirse 

evapotranspirasyon, tutma ve yüzeysel biriktirme gibi diğer kayıpları da hesaba katarak su 

dengesinden sızma kapasitesi bulunur.    

Arazide sızma kapasitesinin ölçülmesi için halka infiltrometre kullanılır.Çapı 30 cm 

olan içi boş bir boru toprağa 60cm çakılır ve içi su ile doldurulur. 

Standart Sızma Eğrisi: Yağış devam ettikçe sızma kapasitesi azalır, bunun nedenleri 

zemin neminin artması, kil tanelerinin şişerek zeminin boşluklarını  tıkaması, su ile birlikte 

katı tanelerin zeminin boşluklarına girmesi, zeminin ve yüzeyin özelliklerinin değişmesi 

(yağmur damlarının darbelerinin zemini sıkıştırması) olabilir.Zemin yüzeyinin bitki örtüsüyle 

kaplı olması halinde sızma kapasitesindeki azalma daha küçük olur. 

(

)

kt



c

o

c

e

f

f

f

f



+

=

.



 

0

1



2

3

4



5

6

1



2

3

4



5

6

7



8

9

10



11

12

13



14

15

16



17

Zaman (saat)

y

f



Standart sızma eğrisinin akış ve yağış kayıtlarından elde edilmesi

Yağış şiddeti ve sızma kapasitesi (mm/saat)

 

Grafik 4.1 Yağış ve Akışın Karşılaştırılması 

 

29



 

 

4.2 Sızma Hızı 

Sızma hızı bir yağış  sırasında birim zamanda zemine gerçekten giren su 

miktarıdır.Sızma kapasitesi ve sızma hızının tanımlarından anlaşılacağı gibi yağış şiddetinin 

sızma kapasitesinden büyük olması halinde sızma hızı sızma kapasitesine eşit olur, öte yandan 

yağış  şiddeti sızma kapasitesinden küçük ise sızma hızı ancak yağış  şiddeti kadar 

olabilecektir.(Bu nedenle standart sızma eğrisini bütün yağış süresince yağış şiddetinin sızma 

kapasitesinden büyük kaldığı şiddetli yağışların kayıtlarından elde etmek gerekir.) 

 

Grafik 4.2 Standart Sızma Eğrisi 

Başlangıçta yağış şiddeti sızma kapasitesinden az olduğunda sızma hızının hesabı (yağış 

şiddeti sabit) 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

30




Yüklə 312,37 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə