Hisse 01 uz qabigi



Yüklə 7,1 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə14/211
tarix30.09.2017
ölçüsü7,1 Mb.
#2500
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   211

Ölçü  zənciri  

 

26 


 

tənzimlənən  və  çatdırma  üsullarından  istifadə 

edilir.  Tam  qarşılıqlı  əvəzolunma  ilə  aparılan 

hesabatda  qapayıcı  bəndin  tələb  olunan  də-

qiqliyi    onun  istifadəsinin  bütün  halları  üçün 

tapılır.  Burada  yalnız  ölçü  zəncirinin  bənd-

lərinin  hədd  meyillənmələri  və  onların  ən 

əlverişsiz kombinasiyaları  götürülür.  

 Natamam qarşılıqlı əvəzolunma üsulu o vaxt 

tətbiq  edilir  ki,  ölçü  zəncirinin  qapayıcı  bəndi 

(başqa  üsullardan  istifadə  etmədikdə)  ona 

başqa  bəndlərin  əlavəsinə  müəyyən  risklərlə 

yol verir. Qrup qarşılıqlı əvəzolunma üsulunda  

qapayıcı bəndin dəqiqliyi ölçü zəncirinə uyğun 

qruplara  aid  olan  bəndlərin  əlavə 

edilməsi  ilə    təmin  edilir.  Tən-

zimləmə  üsulunda  qapayıcı  bəndin 

dəqiqliyi  kompensasiyaedici  bəndin 

ölçüsünün  qiymətini  material  çıxar-

madan  tənzimləməklə  təmin  edilir. 

Çatdırma  üsulunda  ölçü  zəncirinin 

qapayıcı  bəndinin  dəqiqliyi  kompen-

sasiyedici  bəndin  ölçüsünün    müəy-

yən  material  qatının  şıxarılması  ilə 

dəyişdirilməsi  hesabına  almaq  müm-

kündür. 


 

(alm.  die  Maßkette,  ingl.  Dimensional 

chain) 

 

Ölçülərin  səpələnmə  əyriləri  maşın 

istehsalı  zamanı  müxtəlif  texnoloji  amillərin 

təsirindən  verilmiş  ölçünün  qiymətlərinin 

müəyyən hədd daxilində meyillənməsini təsvir 

edir.  Səpələnmə  əyrilərindən  riyazi  statistika 

üsullarının  tətbiqi  ilə  əldə  edilən  informasiya 

texnoloji  proseslərin  dəqiqliyinin  qiymət-

ləndirilməsinə,  sazlamanın  və  texnoloji  prose-

sin  etibarlığının  artırılmasına  imkan  verir.  Sə-

pələnmə  əyriləri  əsas  götürülən  riyazi  modelə 

görə müxtəlif olurlar.  

Emprik  səpələnmə  əyrisi  sayı  50-dən  çox 

olan  hissələr  dəstinin  ölçülərinin  səpələnməsi 

əsasında  qurulur.  Ən  kiçik  və  ən  böyük 

qiymətlər arasındakı interval səpələnmə sahəsi 

adlanır.  Səpələnmə  sahəsi  7÷11  bərabər  inter-

vala  bölünür.  Ölçüsü  eyni  intervala  düşən 

hissələrin  sayı  m  ilə  işarə  edilir  və  onlar  bir 

qrup  təşkil  edirlər.  n/m  ilə  hissələrin 

peydaolma  tezliyi  işarə  edilir.  n-dəstdəki 

hissələrin ümumi sayıdır. Həqiqi ölçülərin sə- 

pələnmə  əyrisi  şəkil  1-də  göstərilmişdir. 

Qrafikin qurulması üçün alınmış ölçülər artma 

ardıcıllığı  ilə    düzülür.  Absis  oxu  üzrə  ən 

böyük  və  ən  kiçik  ölçülər,  intervalların  orta 

qiyməti  qeyd  olunur.  Ordinat  oxu  üzrə  hər 

qrupa  uyğun hissələrin  sayı  m  göstərilir  və  bu 

nöqtələri  ardıcıl  birləşdirməklə  alınan  sınıq 

xətt  emprik  səpələnmə  əyrisidir.  Bu  əyri  emal 

üsulundan  və şəraitindən asılı olaraq müxtəlif 

riyazi  qanunauyğunluqlara  tabe  olur.  Ən  geniş 

yayılmış  normal  (Qauss),  üçbucaq  (Simpson) 

və bərabər ehtimal qanunauyğunluqlarıdır. 

 

 



Şəkil 1. Emal ölçülərinin səpələnməsi 

 

Normal  qanun  üzrə  səpələnmə  prosesə  bir-

biri  ilə  əlaqəsi  olmayan,  çoxsaylı  təsadüfi 

xətaların  təsiri  nəticəsində  maşın  hissələrinin 

ölçülərinin  səpələnməsinin  normal  (Qauss) 

qanununa uyğun gəlməsi ilə səciyyələnir.  

Normal  səpələnmə  əyrisi  (şəkil  2)  aşağıdakı 

düsturla ifadə olunur:  

 

 



 

  

burada: 



σ

  -  arqumentin  orta  kvadratik  meyil-

lənməsi, 

e- natural  loqarifmin əsası, 

a  –  funksiyanın maksimum  qiymətinə 

(y

max



)  uyğun  gələn  arqumentin  qiy-

məti. 


2

2

2



)

(

2



1

σ

π



σ

a

x

e

y



=



Ölçülərin səpələnmə əyriləri 

 

27 


 

 

X



or

  və 


σ

-nın  hesablanması  üçün  aşağıdakı 

düsturlardan istifadə edilir: 

 

 



 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Şəkil 2. Normal səpələnmə əyrisi 

 

Qauss əyrisi  şaquli   simmetriya  oxuna malik 

olub,  iki  parametrlə  səciyyələnir: 

σ

  və  a.  X=a 



olduqda funksiya maksimum qiymət alır. 

 

 

 

 

Qauss  funksiyasının  əyrisi  xarici  görünüşünə 

görə zınqrovun formasına bənzəyir. O, ortadan 

qabarıq, yanlarda isə çökəkdir. Əyrinin əyilmə 

nöqtələri  simmetriya  oxundan 

±σ

  məsafələ-



rində yerləşir.  

Orta  kvadratik  meyillənmə  dəqiqlik  ölçüsü 

adlanır.  O,  əyrinin  formasını  müəyyənləşdirir. 

σ

 nə qədər kiçik olarsa funksiyanın maksimum 



qiyməti bir o qədər böyük, səpələnmə sahəsi 

ω

 



kiçik, dəqiqlik isə yüksək olar.  

Simmetriya 

oxundan 

±

3



σ

 

məsafəsində 



əyrinin  ucları  absis  oxuna  çox  yaxınlaşır.  Bu 

nöqtələrin  məhdudlaşdırdığı  sahə,  ümumi  sa-

hənin  99,73%-ni  tşkil  edir.  Buna  görə  də,  öl-

çülərə  verilən  texnoloji  müsaidə  T= 

±

3

σ



=6

σ

-



ya  bərabər  götürülür. Yəni  müsahidədən  kə- 

nara çıxan hissələrin buraxılabilən sayı 0,27%-

dir. Bu həddə 

zay məhsula yol verilir. 



Əgər  prosesə  təsadüfi  xətalarla  bərabər  həm 

də  sistematik  xətalar  təsir  edərsə,  onda  Qauss 

əyrisinin  forması  pozulur,  o xətanın  qiymətin-

dən asılı olaraq ya daha yastı və ya da qabarıq 

şəkili alır.   

Bərabəryanlı 

üçbucaq 

qanunu 

üzrə 

səpələnmə texnoloji prosesə təsir amilinin qiy-

mətinin əvvəlcə tədricən azalan, sonra isə artan 

halında ölçülərin meyillənməsini təsvir edir.  

Alətin  yeyilməsindən  alınan  ölçü  dəyişmə-

lərinin  səpələnməsi  bunun  üçün  əyani  bir 

misaldır (şəkil3). Buradan göründüyü kimi alə-

tin  normal  yeyilmə  dövrü  nəzərə  çarpmır. 

Simpson  qanununa  görə  artma  üçün  kvadratik 

sapmanın qiyməti normal səpələnmədə olduğu 

kimi təyin edilir. 

 

 

 



 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Şəkil 3. Ölçünün Simpson qanunu üzrə səpələnməsi 

 

Bərabər  ehtimal  qanunu  üzrə  səpələnmə 

texnoloji  prosesdə  icra  olunan  ölçüyə  təsir 

edən amilin qiymətinin xətti qanunauyğunluqla 

artması zamanı ölçülərin meyillənməsini səciy-

yələndirir.  Bu  amilə  misal  olaraq  sistematik 

xəta  kimi  yaranan  kəsici  alətin  ölçü  yeyil-

məsini  göstərmək  olar  (şəkil  4).    Alətin  T

1

-T

2



 

zaman intervalında  ölçüsü a-dan b-dək l qədər  

dəyişir.  Uyğun  olaraq  həmin  ölçü  X

a

-dan



=

=



n

i

i

or

X

n

X

1

1



2

)

(



1



=

or

i

X

X

n

σ

1



max

4

,



0

2

1



=



=

=

σ



π

σ

y



y

a

x


Yüklə 7,1 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   211




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə