Hisse 01 uz qabigi



Yüklə 7,1 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə5/211
tarix30.09.2017
ölçüsü7,1 Mb.
#2500
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   211

Niobium 

 

 



 

Niobium  (N)  maşın  hissələrinin  hazırlan-

masında legirləyici element kimi tətbiq olunur. 

O,  əsasən  kolumnit-tantal-sırasından  olan  mi-

nerallardan  əldə  edilir.  Metal  penoksidin 

(Nb

2

O



5

)  aluminium  və  ya  karbonla  elektrolizi 

və  ya  reduksiyası  ilə  əldə  olunur.  Sıxlığı  8,56 

q/sm


3

 olan saf, açıq boz  rəngli metal kub faza 

mərkəzləşmiş qəfəs şəklində kristallaşır. Bərk-

liyinə  görə  onu  döyülmüş  poladla  müqayisə 

etmək  olur.  O,  yaxşı  yayıla  və  qaynaqoluna 

bilir.  Niobium 1950°С-də əriyir  və  5100°С-də 

buxarlanır.  

Təbiətdə  niobium  93  atom  nömrəsi  ilə  rast 

gəlinir.  Süni  olaraq  23  radioaktiv  izotop  atom 

nömrələri 88÷101 arasında hazırlana bilir.   

Niobium  turşulara  və  korroziyaya  qarşı  çox 

davamlıdır.  Oksigenlə  400°С-dən  yuxarıda 

reaksiyaya  girir.  Ondan,  tərkibində  0,1%-dən 

az  karbon  olan  narın  dənəvərli  poladların 

legirlənməsində  istifadə  olunur,  çünki,  yüksək 

temperaturdan  aşağıya  soyumada  və  termiki-

kimyəvi emal zamanı bərkiyən strukturun daha 

da  narın  olmasına  və  bərkiməsinə  şərait 

yaradan narın  paylanmış  N-karbidlər  və  ya  N-

nitridlər  əmələ  gəlirlər.  Nikel  əsaslı  yüksək 

temperatur  xəlitələrində  niobiumdan  geniş 

istifadə  olunur.  Niobium-sirkon-xəlitəsi  elek-

trik  maqnitlərinin  istehsalı  üçün  böyük  əhə-

miyyət kəsb edir.   

 

(alm. das Niob, ingl. Niobium



 

Nisbi  sürət  hər  hansı  bir  nöqtənin  nisbi 

hərəkətinin  başqa  hərəkətdə  olan  bir  sistemə 

nəzərən  vaxtdan  asılı  olaraq  dəyişməsidir 

(məsələn:  müəyyən  bir  sürətlə  hərəkət  edən 

qayığın  çayın  axar  istiqamətində  hərəkəti). 

Nisbi  hərəkət  sistemlərdə  ara  bəndlərin 

hərəkətlərinin  dayaq  bəndinə  nəzərən  hərəkəti 

zamanı  yaranır.  Aparan  bənd  dayaq  bəndi  ilə 

oynaqlı  birləşdirilir.  Aparılan  bəndin  nöqtəsi 

dayaq  bəndinə  nisbətən  mütləq  hərəkət  icra 

edir.  Burada  üç  müstəvinin  qarşılıqlı  hərəkəti  

araşdırılır. 

Misal  üçün  tərpənməz  dayaq  müstəviyə 

nisbətən  v

B

  sürəti  ilə  k



p

  xəttinin  boyunca 

hərəkət  edən  sərnişin  lentinin  üstündə  duran 

adamı (nöqtə P) göstərmək olar (şəkil 1).  

 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

Şəkil 1. Nisbi sürətin sxem üzrə təsviri 

Keçid sürəti v

f

; nisbi sürət v



r

; mütləq sürət v

a

 

 



Adam  lent  üzərində  durduğu  ani  yer  (B 

nöqtəsi) P nöqtəsi ilə bilrikdə k

B

 xətti boyunca 



hərəkət edir. Əgər P nöqtəsi birinci müstəvinin 

B nöqtəsinə nisbətən 

10

f

v

v

=

r



r

 sürəti ilə k

xətti 


boyunca  hərəkət  edən  ikinci  müstəvinin  bir 

nöqtəsi  kimi  götürülərsə,  onda  P  nöqtəsi  eyni 

zamanda  aparan  lentin  üzərindəki  birinci 

müstəvi  ilə  birlikdə  k

xətti  boyu 



10

f

v

v

=

r



r

 

ümumi  sürəti  ilə  hərəkət  edir.  Bu  halda 



döşəmədə  yerləşən  tərpənməz  F  müstəvisinə 

nisbətən  adamın  sürəti  nisbi  sürətlə  ümumi 

sürətin  həndəsi  cəmi  kimi  hesablanacaqdır, 

yəni mütləq sürətə bərabər olacaqdır: 

 

a

f

r

v

v

v

=

+



r

r

r



 

 

Fırlanma  hərəkəti  edən  sistemlərdə  isə  mütləq 



bucaq  sürəti  analoji  olaraq  ümumi  və  nisbi 

bucaq sürətlərinin cəmindən ibarət olacaqdır:  

 

a

f

r

ω

ω



ω

=

+



r

r

r



 

 

Burada  fırlanma  uyğun  olaraq  qütb  ətrafında 




Nisbi sürət 

 

 



r

f

a

v

v

v



+

=



r

f

a

a

a

a



+

=



c

tr

nr

tf

nf

ta

na

a

a

a

a

a

a

a





+



+

+

+



=

+

c



a

baş verir. Bu qütb həm fırlanma, həm də sürət 



qütbləri olmaqla bərabər həmçinin ani qütb və 

ya  daimi  qütb  rolunu da icra  edə  bilər.  Dayaq 

bəndlərində  sürət  qütbləri 

a

ω

r



 və 

f

ω

r



 üçün 

mütləq  qütb, 



r

ω

r



 üçün  isə  nisbi  qütb  rolunu 

oynayır.  

 

(alm. die Relativgeschwindigkeit, ingl.



 

Relative 

velocity

 

Nisbi  təcil  verilmiş  nöqtənin  hərəkəti  zamanı 

vaxtdan və istiqamətdən asılı olaraq nisbi sürət 

dəyişməsidir.  

Mütləq sürətin vaxtdan asılı olaraq dəyişməsi 

keçid sürəti v

f

 və nisbi sürətlərin (v



r

) cəmi kimi 

hesablanır: 

 

 



Bu  sürətləri  vaxtdan  asılı  olaraq  differen-

siallamaqla  mütləq  təcil  üçün  aşağıdakı  təcil 

düsturu alınır: 

 

 



 

Mütləq  və  keçid  təcilləri  həmçinin  hər  biri 

normal  və  toxunan  təşkiledicilərdən  ibarətdir, 

beləki, 


 

 

 



Sonuncu  iki  düsturlarda  yeni  təşkiledici 

Koriolis  təcili              iştirak  edir.  Bu  parametr 

onun  kəşf  edən    Qustav  Koriolisin  adını 

daşıyır.  

Maşın  və  mexanizmlərin  hissələrinin  nisbi 

təcillərinin qrafiki həlli əməktutumludur. Şəkil 

1-də  hissə  2-nin  üstündəki  A  nöqtəsinin 

hərəkətinin  hesabi  yolla  tapılması  göstə-

rilmişdir.    2-ci  bənd  M  nöqtəsi  ətrafında  1-ci 

bəndə  əsasən  dönür  (dönmə  bucağı 

β

(t)),  1-ci 



bənd  Ao  tərpənməz  müstəviyə  əsasən    dönür 

(dönmə  bucağı 

ϕ

(t)).  A-nın  x  və  y 



komponentləri belə tapılır: 

 

x



A

=b



cos 

ϕ

+c



cos (


ϕ

+

β



y

A



=b 

sin



ϕ

+ c


sin (


ϕ

+

β



)    

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

Şəkil 1. Müstəvidə nisbi təcil 

(Bənd 2 M nötəsi ətrafında bənd 1-ə nəzərən dönür, 

bənd 1 dayaq ətrafında dönür) 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

Şəkil 2. Təcil təşkilediciləri  

 

Bu  düsturlarla 

ϕ

  və 


β

-nın  qiymətləri  A  üçün 

hesablama  yolu  ilə  təyin  oluna  bilir  (məsələn: 

çarxlı ötürmələrdə troxoidal  trayektoriya).  




Yüklə 7,1 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   211




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə