Nisbi təcil
9
)
sin(
)
(
sin
β
ϕ
β
ϕ
ϕ
ϕ
+
+
⋅
−
⋅
⋅
−
=
•
•
•
•
c
b
x
A
.
)
cos(
)
(
cos
β
ϕ
β
ϕ
ϕ
ϕ
+
+
⋅
−
⋅
⋅
−
=
•
•
•
•
c
b
y
A
Əgər
ϕ
və
β
parametrləri zamandan (t) asılı
olaraq dəyişərlərsə, onda düsturun birinci
törəməsi sürət təşkiledicilərini verir:
Sonuncu düsturdan ikinci dəfə törəmə almaqla
və x və y təşkiledicilərini alınan düstura
qoymaqla təcil asılılqları əldə olunur.
Şəkil 1-ə sasən hərəkətdə olan sistemin təcil
vektor poliqonu bucaq sürətləri
və
nəzərə alınmaqla şəkil 2-də göstərilmişdir.
Burada götürülmüş sadə müstəvi halındakı
nəticələri genişləndirməklə hərəkətdə olan istə-
nilən sistemdə yaranan Koriolis təcilini hesab-
lamaq olur (məsələn: fırlanan göy cismlərinin
üzərində).
(alm. die Relativbeschleunigung, ingl. Relative
acceleration )
Normallaşdırma poladı yuxarı böhran nöqtə-
sindən (A
s3
və A
sm
) yuxarıya qədər qızdırıb,
saxlamaq və havada soyutmaqdan ibarət olan
→
termiki emal prosesidir. Prosesin məqsədi
metalın mexaniki göstəricilərini yaxşılaşdır-
maq məqsədilə ona bircinsli xırda dənəvərlikli
strukturun verilməsindən ibarətdir. Az və orta
korbon miqdarına malik poladlarda austenitin
parçalanması
→
ferritin perlit və ya sorbitlə
birləşməsinə gətirib çıxarır.
Mürəkkəb konstruksiyaya malik töküklər
normallaşdırma üsulu ilə böyük dənəvərli
strukturdan xırda dənəvərliyə çevrilir. Yayıl-
mış poladlarda normallaşdırma deformasiya və
soyuma nəticəsində yaranmış müxtəlif struk-
turların aradan qaldırılmasına kömək edir.
Normallaşdırmanın rejimi qızdırma tem-
peraturu, bu temperaturda saxlama müddəti və
soyuma sürəti ilə təyin olunur. Qızdırma tem-
peraturu yuxarı böhran nöqtəsindən 40÷50°C
yuxarıda baş verir. Saxlama müddəti hissənin
bütün həcminin bərabər qızmasına kifayət
etməlidir. Sakit havada soyuma sürəti
150÷200°C/saat təşkil etsə də bu çox vaxt
hissənin həndəsi formasına və ölçüsünə,
həmçinin austenitin çevrilmə kinetikasına
uyğunlaşdırılır. Normallaşdırmada hissənin
möhkəmliyi →yumşalmaya nisbətən 10÷15%,
zərbəyə
özlülüyü
isə
1,5
dəfə
artır.
Normallaşdırılmış hissələrin mexaniki emalı
asanlaşır və səthin təmiz alınmasına şərait
yaradılır.
Hissə havada soyudulduğundan soba yalnız
qızdırmada tətbiq olunur. Buna görə də,
normallaşdırma daha ucuz başa gələn termiki
emal növüdür.
(alm. die Normalisierung, ingl. Normalization)
Nöqtəli qaynaqetmə hissələrin müəyyən mə-
safədə
yerləşən
nöqtələr
üzrə
qaynaq
edilməsidir. Prosesin əvvəlində birləşən səthlər
üzrə əriyəbilən elektrodla örtülür. Sonra his-
sələr sıxılır və təmas sahəsinə elektrik cərəyanı
verilir. Ümumi müqavimət elektrod və hissə-
lərin müqavimətləri cəmindən ibarətdir. Elek-
trik cərəyanının yaratdığı müqavimətin yarat-
dığı istilik hissələr arasında ərimiş metal fazası
əmələ gətirir. Cərəyan kəsildikdən sonra təmas
xəttində metal ərintisi bərkiyənə qədər hissələr
təzyiq altında saxlanır (şəkil 1). Elektrik
cərəyanı bir impuls şəklində, qalın və üstü
örtüklü materiallarda isə bir neçə impuls
şəklində verilir.
Şəkil 1. Nöqtəli qaynaqetmə maşınının sxematik
təsviri
10
)
(
→
•
= ω
ϕ
t
21
)
(
→
•
= ω
β
t
Nöqtəli qaynaqetmə
10
∑
∑
=
=
⋅
⋅
⋅
=
n
i
k
i
i
i
n
i
k
i
i
t
N
w
p
t
N
w
t
X
0
0
)
(
)
(
)
(
Nöqtəli qaynaqetmənin keyfiyyətli aparıl-
ması üçün cərəyanın gücü, qaynaq vaxtı və
elektrod gücü əsas rol oynaır. Əgər parametrlər
qarşılıqlı təsiri nəzərə almaqla dəyişilərsə, eyni
diametrdə və eyni möhkəmlikli birləşmə əldə
edilə bilər. Presləmə qüvvəsi qaynaq edilən tə-
bəqənin qalınlığı artdıqca artır.
Şəkil 2. İkitərəfli nöqtəli qaynaqetmə başlığı
Adi nöqtəli qaynaqetmədə iki qaynaq elek-
trodu hissələrin qarşı tərəfləri üzərində
mövqeləşdirilir. Bu halda cərəyan bir başa
qaynaq edilən sahəyə axa bilir. Bir qaynaq
prosesində bir qaynaq nöqtəsi yaradılır. Bir
neçə nöqtə eyni zamanda qaynaq edilməlidirsə,
onda ikitərəfli qaynaqetmənin xüsusi variantın-
dan istifadə olunur (şəkil 2).
Dolayı yolla qaynaq bir tərəfli qaynaq
prosesidir. Bir çox hallarda elektrodu pəstahın
qarşı-qarşıya yerləşmiş səthlərində mövqe-
ləşdirmək asan olmur. Buna misal olaraq
böyük çıxıntıya malik, quraşdırılmış böyük
avtomobil döşəməsini göstərmək olar. Belə
hallarda bir gedişdə iki qaynaq nöqtəsi vuran
dolayı qaynaq üsulundan istifadə olunur.
Kontakt elektrodlarından istifadə etməklə tək-
tək nöqtəli qaynaq mümkündür.
(alm. das Punktschweißen, ingl. Spot welding )
NURBS-Non-Uniform Rational B-Splines
(azərb. Qeyri-bircins B-splayn əyriləri) komp-
yüter qrafikasında, əsasən CAD sistemlərində
istənilən formalı səthlərin modelləşdirilməsi
üçün tətbiq olunan standart və sərbəst formalı
səthlərin riyazi təsviri üsuludur. Həndəsi in-
formasiyaların təsviri hissə-hissə funksional
təyin olunmuş həndəsi elementlərin köməyi ilə
baş verir. Qeyri-bircins o deməkdir ki, NURBS
obyektinin müxtəlif hissələri (əyrilər və ya
səthlər) bir-birindən fərqlənən xassələrə (çəki-
lərə) malikdirlər.
Prinsipial olaraq istənilən texniki hazır-
lanabilən və təbii mövcud olan formaya malik
səth NURBS ilə layihələndirilə bilər. NURBS
üsulu o zaman əlverişli tətbiq oluna bilir ki,
verilmiş səth lokal olaraq əyri ilə çox çətinliklə
və ya heç təsvir oluna bilməsin. Rasional B-
splayn əyrilərinin tətbiqi bu məsələnin həllinə
imkanlar açır. Bazis splayn əyrilərindən fərqi
ondan ibarətdir ki, burada səth üzrə yer-
ləşdirilən nöqtələrin vektorları müxtəlif çəki-
lərə malik ola bilirlər. Riyazi düsturu belədir:
burada: X(t) koordinatlar, Ni(t) dayaq
nöqtələrindən keçən splayn funksiyası, p
i
-
vektorlar, w vektorların çəkisidir.
Hər bir dayaq nöqtəsi bir vektorla (w
1
)
yüklənir ki, bununla da bu nöqtədə daha dəqiq
aproksimasiya (diqər nöqtələrin aproksimasiya
dəqiqliyi hesabına) əldə etmək mümkün olur.
NURBS əyriləri və səthləri digər üsullarla
yaradılmış səthlərə nisbətən daha dəqiqdir,
burada hətta iti tillərin təsviri belə problemsiz
həyata keçirilə bilir. Müasir CAD/CAM
sistemlərində modelləşdirilmiş səthlər bir başa
CNC texnologiyasında istifadə olunur. Nəti-
cədə səthin modelinə lazım gələn verilənlərin
həcmi azalır, dəqiqliyi artır, dəzgahların səlis
hərəkəti mümkün olur ki, bu da alət və
dəzgahın uzunömürlülüyünə müsbət təsir gös-
tərir.
(alm. die NURBS, ingl. NURBS)
Nutrometr daxili ölçüləri təyin etməyə xidmət
edir. Ölçmə bir-birindən 180° dönmüş iki
kürəvi ucluğun köməyi ilə aparılır (şəkil 1).
Ölçmə qurğusunun daxilində mərkəzləmə və
ölçmə zamanı alınan yerdəyişməni hesabat