Хошбяхт ялийева
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Almaz H əsənqızı
- Folklorşünaslığa giriş
Almaz H əsənqızı 42 baycan folklorşünaslığı üçün böyük bir əhəmiyyət daşıyır, çünki burada olan b əzi məruzələr birbaşa onun nəzəriyyələri il ə bağlıdır. Ə.Ağaoğlunun nəşr etdirdiyi “Şərqşünasların konqresind ə” məqaləsində göstərildiyinə görə, həmin yığın- caqda XIX yüzilin ən nüfuzlu alimlərinin – şərqşünaslarının h əm dilçilik, həm də folklorşünaslıqla bağlı məruzələri dinl ənilmişdir. Onların bir çoxu haqqında ətraflı məlumat ver ən Ə.Ağaoğlunun qeydlərindən məlum olur ki, ən çox diqq ətəlayiq çıxış kimi antropologiya şöbəsinin iclasında doktor V.V.Teylorun Avs traliya yaxınlığında yerləşən hələ d ə ibtidai icma dövründə yaşayan Tasmaniya və onun əhalisi il ə bağlı olan məruzəsi onun marağına səbəb olmuşdur: “Tasmanlı indiyə kimi tapılmış bütün vəhşilərdən daha da ibtidaidir. Onun oxu v ə yayı da yoxdur. O özünü yarpaqlarla örtür v ə hava pis olanda ağacların oyuğunda özünə sığınacaq a xtarır… Onların dini çox ibtidaidir, lakin insanların ruhu haqqında anlayışları vardır. Onlar bu ruhu kölgə şəklində t əsəvvür edirlər; ölülərin kölgəsi – qoruyucu allahlardır; əks-səda – danışan allahın kölgəsidir; ən ali allahlar – göy gurultusu v ə ildırımdır” 41 . Göründüyü kimi, ibtidai insanın inancları, dünyaya baxış sistemi əyani şəkildə konqres iştirakçılarının nəzərinə çatdırılmış, bu da gənc Ə.Ağaoğlunun da diqqətindən yayın- mamışdır. Burada düşündürücü əsas məqamlardan biri də m əruzəçi Teylorun şəxsiyyəti ilə bağlıdır. Ola bilsin ki, folklorşünaslıqda antropoloji nəzəriyyənin yaradıcılarından biri kimi tanınan E.Taylorla həmin məruzəçi eyni şəxsdir, lakin t əəssüf ki, bu barədə məqalədə məlumat verilmir. 41 Əhməd Ağaoğlu. Şərqşünasların konqresində, “Mədəniyyət dün- yası”, XI buraxılış, Bakı: ADMİU, 2006, s.16 Folklorşünaslığa giriş 43 Folklor n əzəriyyələrdən bəhs edilərkən, Əhməd Cəfə- roğlunun bu istiqamətdəki düşüncələri də diqqəti cəlb edir. Bel ə ki, türk folklor irsinin dünya mədəniyyətinə təsiri mə- s ələsini şərh edərkən, Ə.Cəfəroğlu məşhur rus alimi Q.N.Potaninin (1835-1920) t ədqiqatlarını, xüsusən onun bir neç ə səyahəti nəticəsində yazdığı və 1899-cu ildə nəşr et- dirdiyi “Orta əsrlər Avropa eposunda Şərq motivləri” (“Вос- точные мотивы в средневековом Европейсом эпосе”) əsərini xatırlatmışdır: “…ümumiyyətlə, türk xalqiyyatı türk mühacir ətlərilə türkün bulunduğu sahələrdə iz buraxmaqdan geri qalmamışdır. Hələ türk xalq şeirlərini və zəfərlərini t ərənnüm edən qopuzun hun türklərinin dövründən etibarən macarlar, çexl ər, lehlilər (polyaklar), almanlar, ruslar, ukraynalılar, finlər, Afrikada yaşayan yerli əhali və nəhayət, bütün Balkan mill ətləri tərəfindən mənimsənilməsi və istifad əsi iddia edilən təsiri bütün vəsflərilə göstərməkdədir. F əqət, nə yazıq ki, türk folkloru bu bizə iftixar verici ba xımdan, demək olar ki, araşdırılmamış bir haldadır. Vaxtı il ə şərqşünas Potanin “Orta əsrlər Avropa eposunda Şərq motivl əri” adlı əsərilə bu mövzunu canlandırmışsa da, ciddiyy ətlə bu işə sarılan digər birisinə, təəssüf ki, bu günə q ədər təsadüf edilmir. Halbuki bu işi görmək zənn edildiyi q ədər ağır və zor deyildir” 42 . Qeyd etm ək lazımdır ki, Qriqori Nikolayeviç Potaninin t ədqiqatçılarından Ü.Ələkbərova “Orta əsrlər Avropa eposunda Şərq motivləri” (“Восточные мотивы в средне- вековом Европейсом эпосе”) əsərini təhlil edərkən, ma- raqlı mülahizələr irəli sürmüşdür: “Asiya süjetlərinin kökünü 42 Ahm et Caferoğlu. Folklorumuzda milli hayat ve dil bakiyeleri, C.H.P, Konferanslar serisi, Kitap 16, İstanbul: 1940, s. 22 Almaz H əsənqızı 44 Hindistanda axtaran benfeyçil ərdən fərlqli olaraq, Q.N.Pota- nin Q ərb süjetlərinin Turan xalqları arasında yarandığı və buradan bütün dünyaya yayıldığını iddia etməklə iqtibas n əzəriyyəsinə yeni nəfəs, yeni ruh gətirmişdir” 43 . Ə.Cəfəroğlunun Şərq və Qərb folklor əlaqələri məsə- l əsi ilə bağlı mülahizələrini Potanin tədqiqatının, başqa sözlə des ək, iqtibas nəzəriyyəsinin davamı kimi dəyərləndirmək mümkündür. Bel ə ki, Əhməd bəy türkdilli xalqların yayıldığı geniş ərazini tarixi axınlara əsaslanaraq, iki istiqamət üzrə izl ənilməsini təklif etmişdir. 1.X əzərlə Qara dənizin şimalından cənubi Rusiyaya doğru; 2. İrandan keçərək Qara dənizin cənubundan Anadoluya doğru. Alimin fikrinc ə, birinci yolla mühacirət edən hun, pe- çeneq, avar, x əzər, kuman türkləri “bir çox folklor məh- sulları ilə bərabər ərimiş və bizə, demək olar ki, heç bir bakiy ə buraxmamışlar” 44 . Mü əllif ikinci istiqamət üzrə mühacirət edənlərin, əksi- n ə, öz milli mədəniyyətlərini, dini baxışlarını həm folklo- runda, h əm həyatında qoruduqlarını söyləməklə yanaşı, onla- rın digər xalqların kültürünə ciddi təsiri məsələsini şərh etmişdir. Əhməd bəyin Qərblə Şərq arasındakı mədəni əlaqələrə aydınlıq gətirdiyi mülahizələri olduqca önəmlidir: “Türk mill ətinə xas köçərilik mədəniyyətilə yaşayan türklər, şübhəsiz, bulunduqları sahənin durğunluğu və təmasda bu- 43 Ülk ər Ələkbərova. Q.N.Potaninin əsərlərində türk xalqları folkloru m əsələləri, Bakı: Elm və təhsil, 2013, s.129 44 Ahmet Caferoğlu. Folklorumuzda milli hayat ve dil bakiyeleri, C.H.P, Konferanslar serisi, Kitap 16, İstanbul: 1940, s. 22 Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|