Хошбяхт ялийева
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Folklorşünaslığa giriş
- Almaz H əsənqızı 46
- Almaz H əsənqızı
Folklorşünaslığa giriş 45 lun duqları Avropa qövmləri üzərində təsir icra etməkdən geri qalmamışdırlar. Biz bu gün Avropa millətlərinin folk- loru il ə türk folkloru arasında bir müqayisə aparsaq, türkün hansı Avropa qövmləri üzərində təsiri olduğunu təsbitdə çə- tinlik ç əkmərik. Çünki tarixi mühacirətlərdə axın daima Şərqdən Qərbə olmuş, Şərq özü aşıladığı təsir müqabilində Q ərbdən, demək olar ki, heç bir şey almamışdır” 45 . Ümumiyy ətlə, bütün folklor nəzriyyələri xalq yaradı- cılığına diqqəti yönəltdikləri üçün mühüm əhəmiyyət daşı- mışlar. Bundan əlavə, uzun illər o qədər də əhəmiyyətli sahə hesab edilm əyən folklora XIX əsrdən başlayaraq marağı artırmaqla yanaşı, folklor materiallarının toplanması, nəşri v ə təbliği, həmçinin dünya xalqlarının mədəniyyətinin mü- qayis əsi işində də onların böyük rolu olmuşdur. 45 Ahmet Caferoğlu. Folklorumuzda milli hayat ve dil bakiyeleri, C.H.P, Konferanslar serisi, Kitap 16, İstanbul: 1940, s. 22 Almaz H əsənqızı 46 MÜQAYİSƏLİ FOLKLORŞÜNASLIQ İstər qohum, istərsə də tam fərqli xalqların şifahi yara- dıcılığını və onunla bağlı yaranan araşdırmaların müqayisəli t ədqiqi müasir folklorşünaslığın bir sıra problemlərinin həl- lind ə müstəsna əhəmiyyətə malikdir. Azərbaycan folklorşü- naslığının tarixi iki yüz ilə yaxın olsa da, bu sahədə görülən işlər çox azdır. Daha doğrusu, bu gün də bütövlükdə Azər- baycan folklorunun müqayis əli təhlilinə həsr edilən sistemli bir t ədqiqat əsərinə rastlamaq çətindir. Bu mövzunun çox- şaxəli və geniş olmasını nəzərə alaraq, müqayisəli folklor- şünaslığın istiqamətlərini aşağıdakı kimi ümumiləşdirmək olar: 1. Qohum xalqların folkloru arasında müqayisə; 2. Bir-biril ə yanaşı yaşayan – qonşu xalqların folkloru arasında müqayisə; 3. Heç bir qohumluq v ə ya qonşuluq münasibəti ol- mayan xalqlar ın folkloru arasında müqayisə; 4. Arxaik, klassik v ə müasir folklor mətnləri arasında müqayis ə; 5. Folklor m ətnlərinin variantları arasında aparılan müqayis ə ; 6. Folklor v ə yazılı ədəbiyyat arasında müqayisə, 7. Folklorun ayrı-ayrı janrları arasında müqayisə. Aydındır ki, Azərbaycan folkloru da ilk növbədə digər türkm ənşəli xalqların yaratdığı əsərlərlə müqayisə edil- Folklorşünaslığa giriş 47 m əlidir. Bu sahədə müəyyən qədər tədqiqatlar vardır. Belə ki, Ə.Cəfəroğlunun “Türk qövmləri”, “Türk dili tarixi”, A.N əbiyevin “Azərbaycan və özbək folklor əlaqələri” və başqa tədqiqatlar bu istiqamətdə aparılmışdır. Qeyd etm ək lazımdır ki, sovet hakimiyyəti dövründə türkdilli xalqların öz milli mənşəyindən uzaqlaşdırılması, yabançılaşdırılması istiqamətində fəaliyyət rejimin əsas ide- oloji siyasi mövqeyi olması bu sahədə də öz mənfi təsirini göst ərmişdir. Türkmənşəli xalqların folkloru arasında müqa- yis ələr aparılarkən daha çox onları bir-birindən fərqləndirən c əhətlərə diqqət yetirilmişdir. Məqsəd eyni kökdən olan xalq ları bir-birindən ayırmaq, türk milli dəyərlərinin zəngin- liyin ə kölgə salmaq olmuşdur. Tədqiqatçı Əli Şamil “Azərbaycan Əlyazmaları İnstitu- tu nun arxivindəki “Koroğlu” dastanı Krımda nəşr olundu” məqaləsində bu barədə haqlı olaraq yazır: “Sovetlər dönə- mində dastanın araşdırıcıları türksoylu xalqlardan toplanıb nəşr edilmiş mətnlərdə daha çox fərqliliklərə diqqət yeti- rirdilər. Bizi bir-birimizə yaxınlaşdıran, eyni kökdən oldu- ğumuzu isbatlayan faktlara, eyni mədəniyyətin daşıyıcısı olduğumuza deyil, əksinə, bizi bir-birimizdən ayıra biləcək məsələlərə daha çox önəm verirdilər” 46 . Lakin oxşar, bəzən hətta eyni motiv və ya süjetləri inkar etmək, yanlış təbliğat aparmaqla türkdilli xalqları bir- birindən ayırmaq cəhdi uğur qazana bilməzdi, çünki xalqın qan yaddaşına yazılanları heç bir qüvvə məhvetmə qüdrətin- də deyil və ola da bilməz. 46 Əli Şamil. Azərbaycan Əlyazmaları İnstitutunun arxivindəki “Ko- roğlu” dastanı Krımda nəşr olundu”, Azərbaycan şifahi xalq ədəbiy- yatına dair tədqiqlər, Bakı: Nurlan, 2009 , s. 125 Almaz H əsənqızı 48 Müqayisələr göstərir ki, nəinki folklor mətnləri, eyni zamanda, xalq musiqisi, mərasimləri, adət-ənənənələri qo- hum xalqlar arasında genetik kodlarla bir-birinə bağlıdır. T ədqiqatçı Kamilə Dadaşzadə “Epik əsərlərin musiqi hermenevtikası problemlərinə dair” adlı tədqiqatında bu bar ədə yazır: “Koroğlu” havalarının Azərbaycan, türk, türk- mən variantlarının musiqi dilinin müəyyən səviyyələrində aparılmış müqayisəli təhlili onların tarixi-genetik qohum- luğunu aşkarlamışdır. Ümumiyyətlə, qeyd olunmalıdır ki, türksoylu xalqların musiqili-epik yaradıcılığının ən dərin semantik qatlarının öyrənilməsində, onun kodunun açıl- masında məhz tarixi-müqayisəli təhlil aparıcı rol oynaya bilər” 47 . 1923-cü ild ə Bakıya dəvət edilən və 1927-ci ilə qədər müxt əlif tədris müəssisələrində çalışan məşhur türk alimi İsmayıl Hikmət Ertaylan (1899-1967) türk xalq ədəbiyyat- larının bir-birinə təsirilə bağlı maraqlı mülahizələr irəli sürmüşdür. Türk xalqlarının ədəbiyyatları arasındakı bən- z ərlikləri 1928-ci ildə Bakıda nəşr olunan iki cild- lik “Az ərbaycan ədəbiyyatı tarixi” əsərində İsmayıl Hikmət bel ə izah etməkdədir: “Əsasən Anadoluya köçən türk qəbilə v ə əşirətlərinin keçdiyi yerlər Azərbaycan olduğundan xal- qiyyat Anadoluya da bu yoldan keçmişdir. Anadoluda möv- cud bir çox xalq nağıllarında, xalq hekayə və əfsanələrində, xalq roman v ə şeirlərində Azərbaycan xalqlarının ana xətləri görünür. Bunu qüvv ətlə göstərən nöqtələr bu əsərlərdə Az ərbaycana aid bir çox xüsusiyyətlərin mühafizə edilmiş 47 Əli Şamil. Azərbaycan Əlyazmaları İnstitutunun arxivindəki “Ko- roğlu” dastanı Krımda nəşr olundu”, Azərbaycan şifahi xalq ədəbiy- yatına dair tədqiqlər, Bakı: Nurlan, 2009, s. 126 Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|