Хошбяхт ялийева
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Almaz H əsənqızı
- Folklorşünaslığa giriş
Almaz H əsənqızı 52 bütün dövrl ərdə türk mədəniyyəti, adət-ənənəsi, yaşayış tərzi haqqında bilgi almağın mümkünlüyünü bildirmiş, bunu yal- nız ümumtürk kontekstində, qövmlərin kültürlərini müqayisə apararaq yerin ə yetirməyi məsləhət görmüşdür. Ə.Cəfəroğlunun 1983-cü ildə Ankarada Türk Kültü- rünü Araşdırma İnstitutu tərəfindən çap olunmuş “Türk qövml əri” kitabı müqayisəli folklorşünaslıq istiqamətində t əxminın yarım əsr bundan qabaq atılmış mühüm bir addım hesab oluna bil ər. Ensiklopedik səpkidə yazdığı bu əsərində yakut, karaqaş, tuva, irtış, saka, şor, kamasin, qaraqalpaq, özb ək, qırğız, qazax, türkmən, noqay, qaraçay, kumuq, Az ərbaycan, qaşqay, əfşar, qacar, şahsevən, qaradağlı, qara- papaq, k əngərli, bayat, Qazan, Həştərxan, başqırd, çuvaş, kara im, Krım, qaqauz və b. türklərinin yerləşdiyi ərazi, əhalisinin sayı, dini, dili, tarixi barədə qısaca danışan alimin h əmin xalqların ədəbiyyatı, xüsusilə söz sənətinin özülünü t əşkil edən folkloru haqqında mühakimələri diqqəti cəlb edir. Mü əllif Altay, teleut, yakut, Tuva və başqa azsaylı xalqların ədəbiyyatının yalnız şifahi şəkildə mövcud oldu- ğunu, kamasin, şor, xakaslarda isə qopuzun, əfsanə və das- tançılığın geniş yayıldığını bildirmişdir. Bu əsər Ə.Cəfəroğlunun oxuduğu mühazirələr əsasında onun ölümünd ən sonra nəşr edilmişdir və bu sahədə gələcək araşdırmalar üçün bir istiqamət kimi çox dəyərlidir. Az ərbaycan folkloru yalnız qohum deyil, həm də qonşu xalqların yaratdıqları ilə də müqayisə olunmalıdır. Müasir dövrümüzd ə bu problem çox böyük bir aktuallıq daşıyır. Q onşu millətlərin bir çox hallarda Azərbaycan xalqının yaratdığı ədəbi örnəkləri, mərasimləri, musiqi, geyim, xörək növl əri, musiqi alətləri və sairəni öz adlarına çıxdıqları, bir sözl ə, bütün folklor və etnoqrafik kimliyinə əl uzatdıqları bir Folklorşünaslığa giriş 53 vaxtda bel ə müqayisələrin aparılması, zənnimizcə, çox va- cibdir. Tarix ən qonşu xalqların mədəniyyətinin bir-birinə təsiri h əmişə mövcud olmuşdur. Azərbaycan dünyada çox az t əsadüf olunan bir tale – parçalanma əzabı yaşayan bir öl- k ədir. Başqa cür desək, həm fars, həm də Azərbaycan folk- loru qonşuluq yox, daha dərin bir münasibətdə, iç-içə yaşa- maqda olan iki f ərqli mədəniyyətin təsirilə meydana çıx- maqdadır. Bu halda ədəbiyyatların bir-birinə etdiyi təsir daha güclü olur. Bu h əm yazılı, həm şifahi ədəbiyyatda özü- nü göst ərən amillərdəndir. Məsələn, fars ədəbiyyatının bö- yük klassiki Firdovsi “ Şahnamə”ni yazarkən türk əfsanə- l ərindən də istifadə etmişdir. Təbii ki, Azərbaycan folk- loruna v ə musiqisinə də uzun illər yaxın münasibətdə olduğu fars m ədəniyyətinin təsiri olmuşdur. Bu qarşılıqlı mədəni t əsir ayrıca bir tədqiqat mövzusudur, xüsusən İran ərazi- sind ə otuz beş milyondan çox Azərbaycan türkünün yaşa- dığını və onların belə bir tədqiqat aparma imkanlarının yox d ərəcəsində olduğunu nəzərə alsaq, mənzərə tam aydın gö- rün əcəkdir. M əlumdur ki, ayrı-ayrı xalqların folklor yaradıcılı- ğında, xüsusən irihəcmli əsərlərdə – nağıl və ya dastanlarda oxşar süjet və ya motivlərə təsadüf edilir. Qohum etnosların şifahi yaradıcılığında oxşarlıq onların bir ana xəttə bağlılığı il ə, həmçinin dil yaxınlığı ilə izah edilir. Lakin bəzən qohum olmayan xalqların folklorunda da inanılmaz dərəcədə yaxın süjetl ərə, bəzən tamamilə eyni motivlərə rast gəlinir. Bu m əsələ məşhur rus folklorşünası Sergey Yuryeviç Neklyu- dovun diqq ətini cəlb etmiş və o, rus, monqol, tayvan abori- genl əri, Çin və s. xalqların nağılları arasında müqayisə apa- raraq, “Niy ə nağıllar eynidir?” (“Почему сказки одинако- Almaz H əsənqızı 54 вые ?” ) adlı məqaləsində düşündürücü qənaətlər irəli sür- müşdür: “Bel əliklə, nə dil qohumluğu, nə də mədəni diffu- ziya il ə izah edilməyən, lakin təəccüb ediləcək qədər eyni mifoloji – folklor uyğunluğu mövcuddur. Məhz onları ti- poloji, daha doğrusu, mədəni inkişafın hansısa ümumi qa- nunları ilə yaranan və mədəniyyətin universal qanunları əsa- sında qurulan mətnlər adlandırmaq qəbul edilib. Onlar struk- tur c əhətdən olduğu kimi məzmun dərəcəsinə də görə eyni n əticəyə gətirib çıxarır: söhbət, bir tərəfdən, konstruksiya oxşarlığından, ümumi plandan, məzmunun özü və ya fraq- mentl ərindən, digər tərəfdən, semantik uyğunluqdan, müx- t əlif tematik elementlərin geniş yayılmasından gedir” 53 . Göründüyü kimi, söhb ət yalnız strukturun deyil, həm d ə məzmunun heyrət ediləcək qədər oxşarlığından gedir. Bel əliklə, Azərbaycan folkloru dünya folklorşünaslığı kontekstind ə, yəni qohum və ya qonşu olmayan mədəniy- y ətlərin yaratdıqları ilə də müqayisə edilməidir. Sovet hakimiyy əti illərində belə tədqiqatların aparılması qeyri- mümkün olduğundan yalnız mühacirətdə müəyyən qədər müqayis ələrə təsadüf etmək mümkündür ki, bu da çox azdır. Bel ə müqayisələrin bir neçəsinə diqqət yetirək. M.B.M əmmədzadə “Millətlərin oyanmasında dastan- lar” m əqaləsində (6 aprel 1928-ci ildə Azəri Türk Gənclər Birliyind əki eyniadlı məruzəsi öz aktuallığını qoruduğu üçün 52 il sonra – 1970-ci ild ə Ankarada “Azərbaycan” dərgi- sind ə çap edilmişdir) Avropada hələ XIX yüzildə milli intibah dövrünü yaşayan almanların inkişaf yolunu nəzərdən 53 Сергей Неклюдов. Почему сказки одинаковые? // Живая старина, Москвa: 2004, №1(41),с.7-10 Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|