Хошбяхт ялийева
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Almaz H əsənqızı
- Folklorşünaslığa giriş
Almaz H əsənqızı 70 modernizm üslubunda yazılan əsərlərdə folklordan istifa- d ənin yeni forması meydana çıxmışdır. Daha doğrusu, folk- lordan götürül ən motivlər müasir dövrə, onun xarakterik xü- susiyy ətlərinə köçürülərək, tam fərqli bir şəkildə bədii əsərlərin mövzusuna çevrilməkdədir. Məsələn, Anar “Ağ qoç, qara qoç” əsərində “Məlikməmməd” nağılından mə- har ətlə bəhrələnmişdir və yazıçının qaldırdığı məsələləri, çatdırmaq istədiyi informasiya yükünü daha dərindən anlamaq üçün h əmin folklor örnəyi ilə tanışlıq, fikrimizcə, vacibdir. Əsərin adı da nağıl motivindən götürülmüşdür. İlqar Fəhminin “Çənlibel tülküsü” əsəri mövzusunu “Ko- roğlu” dastanından götürsə də, tam fərqli bir üslubda müasir probleml ərin həlli istiqamətində yazılmışdır. K.Abdullanın “Ya rımçıq əlyazma” əsəri “Kitabi-Dədə Qorqud” üzərində qurulsa da, mövzu f ərqli müstəvidə qələmə alınmışdır və s. Yazılı ədəbiyyat hər nə qədər folkorla bağlı olsa da, onlar öz üslubuna, ifad ə formasına, qəlib və modellərinə gör ə bir-birindən fərqlənir: – H ər şeydən əvvəl, illərin sınağından çıxaraq xalqın yaddaşında əbədi yaşayan folklor mətnləri həm onu söy- l əyənləri, həm də dinləyənləri öz çazibəsində saxlamaqda davam edir. – Folklor, yazılı ədəbiyyatdan fərqli olaraq, bütün za- man larda (keçmişdə, indi, gələcəkdə) təkrar-təkrar ifa edil- diyi üçün canlıdır, əbədidir. – Folklor el ə yazılı ədəbiyyatın da təməlini, özülünü t əşkil edir. Daha dəqiq desək, yazılı ədəbiyyatda qoyulan probleml ər birbaşa folklordan süzülərək gəlir. – El ə bir yazılı ədəbiyyat nümunəsi tapmaq olmaz ki, Folklorşünaslığa giriş 71 onun t ərkibinə folklor (inanc, ovsun, ata sözləri, zərbi-məsəl v ə s.) örnəkləri daxil edilməsin. – Folklor bütövlükd ə aid olduğu xalqın, yazılı ədəbiyyat örnəyi isə daha çox onun müəllifinin simasını əks etdirir. Almaz H əsənqızı 72 FOLKLOR VƏ MUSİQİ M əlumdur ki, qədim türklər çox zəngin musiqi kül- türün ə malik olmuşlar, hələ 981-ci ildə Uyğur elinə gələn Çin elçisi Vanq Yen Te burada at üz ərində musiqi ilə qarşı- landığını öz səyahətnaməsində qeyd etmişdir 63 . Əhməd Cəfəroğlu “Cahan ədəbiyyatında türk qopuzu” t ədqiqatında onların musiqiləri barədə məlumat vermiş, hətta bir miniatür ə əsasən qədim dövrlərdə uyğur türklərinin müxt əlif musiqi alətlərinin və orkestrinin olması qənaətini d ə qeyd etmişdir. Bir çox t ədqiqatçılar folklor kimi musiqinin də insanlığın tarixilə eyni vaxtda yarandığını söyləməkdədirlər. M.H.Türk əqul: “Musiqinin mənşəyi, heç şübhəsiz ki, bəşər tarixi il ə başlar. İnsanlar vəhşi halda yaşarkən belə musiqiyə ehtiyac duy muşlar, ibtidai şəkildə də olsa, musiqiyə sahib olmuşlar”– yazaraq, belə bir nəticəyə gəlmişdir ki, musiqinin y aşı bəşəriyyətin yaranması ilə ölçülməlidir, o, insanlıq tarixind ə tanrılara tapınma, dua zamanı meydana gəlmişdir v ə bu sənəti iki qismə ayırmaq mümkündür: “Birincisi, tövr, y əni rəqs sənətidir ki, nəşənin ifadəsidir. İkincisi, səsli söz s ənətidir ki, duadan doğmuşdur. Bəzən bu ikisi birləşərək 63 Şinasi Tekin. Vanq Yen Tenin seyahetnamesinde anlatdıkları. Hayat. Tarih, İstanbul: 1968, № 8, s. 76 Folklorşünaslığa giriş 73 bütün dinl ərdə istifadə olunmuşdur” 64 . Bel əliklə, müəllif h əm rəqslərin, həm də nəğmələrin yaranma tarixini araş- dırmağa çalışmış, fikrini dəqiqləşdirmək üçün müxtəlif əsa- tirl ərdən örnəklər vermişdir. Burada maraqlı cəhət odur ki, musiqinin yaranma tarixi mü əyyənləşdirilən zaman miflər, əfsanələr əsas mənbələrdən biri kimi tədqiqatçıya yardım e tmişdir. M əlumdur ki, folklorun ən geniş yayılan janrlarından biri xalq mahnılarıdır. Onlar həm folklorşünaslığın, həm də musiqi araşdırıcılarının tədqiqat obyektlərindən biridir. Xalq mahnılarında onu yaradan xalqın tarixi, coğrafiyası, geyim, kulinariya v ə s. mədəniyyəti ilə yanaşı musiqi zövqü də öz əksini tapmış olur. Bəzən mahnının bir misrasının verdiyi informasiya cild- cild kitablardan alınan məlumatdan daha sanballı olur. Bir fakta n əzər salaq. Məhəmməd Əmin Rəsulzadə 1928-ci ild ə İstanbulda çap etdirdiyi “Qafqazya türkləri” adlı tarixi-siyasi t ədqiqatının “Tarixə bir baxış” adlı ilk bölü- münd ə “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanlarının mötəbər tədqi- qatçılarından olan Mehmet Fuad Köprülüzadə tərəfindən ir əli sürülən eposun “mövzu etibarı ilə Azərbaycan sahəsinə aid olması” fikrinin düzgünlüyünü sübut etmək üçün şifahi ədəbiyyatın bu gün də azərbaycanlılar arasında yayılmış olan bir növün ə – xalq mahnılarına diqqət yetirməyi lazım bilmişdir. Belə ki, eposun “Qambürənin oğlu Bamsı Beyrək boyu”nun q əhrəmanını xatırladan M.Ə.Rəsulzadə yazmışdır: “D ədə Qorqud” qəhrəmanlarından birisinin eşqinin dərə- c əsini göstərmək üçün sevdiyi qıza “bir öpüb üç diş- 64 Mustafa Hakk ı Türkekul. Azerbaycan musikisi, “Azerbaycan”, Ankara: 1953, sayı 5, s.11 Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|