Хошбяхт ялийева
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Almaz H əsənqızı
- Folklorşünaslığa giriş
Almaz H əsənqızı 74 l ədiyi”ndən (Əslində eposda ifadə “üç öpüb bir dişləmək” 65 şəklindədir – A.H.) bəhs olunur. Bu “miqyas” müasir azəri xalq ədəbiyyatında hələ istifadə olunmaqdadır” 66 . Maraqlıdır ki, M.Ə.Rəsulzadə fikrini oxucusuna daha aydın ifadə etmək üçün xüsusi olaraq çıxarışda “İrəvanda xal qalmadı” mahnısından: İrəvanda mən işlərəm, X əncərimi gümüşlərəm, Bir öp ər, üç dişlərəm, – misralarını xatırlamışdır. M.Ə.Rəsulzadənin diqqət yetirdiyi bu fakt, bir tərəf- d ən, “Kitabi-Dədə Qorqud”un Azərbaycan sahəsinə aidliyi m əsələsini təsdiqləyirsə, digər tərəfdən, bu gün belə dillər əzbəri olan bir mahnıda yaşayan tarixi əks etdirir. Xüsusən son dövrl ərdə həmin mahnını Cabbar Qaryağdıoğlu və ya Xan Şuşinskinin adı ilə bağlamaq üçün başqa əhvalatlar uydurulur. Bu da cox q ədim bir mahnının tarixini xeyli cavan laşdırmaqla yanaşı, İrəvanda hələ Dədə Qorqud zama- nından türk etnoslarının varlığını ortaya qoya biləcək bir fak tın da üzərinə kölgə salmış olur. Yeri g əlmişkən, sovet dövründən başlayaraq, indinin özünd ə də bu mahnının ifaçıları onu oxuyarkən, bilərəkdən, ya bilm əyərək son misranı ixtisar edirlər ki, bu da yolve- rilm əzdir. Əvvala, mahnı özünün ifadə zənginliyini və forma xüsusiyy ətlərini, yəni həm daxili, həm zahiri gözəlliyini 65 Şamil Cəmşidov. Kitabi-Dədəm Qorqud, Bakı: Elm, 1999, s. 318; 336 66 Mehmet Emin Resulzade. Kafkasya Türkleri, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, 1993, s.9 Folklorşünaslığa giriş 75 itirir, ikincisi is ə məhz “Dədə Qorqud”la bağlılığını qeyb edir. Y əqin ki, elə bu mahnı da sosialist senzura sisteminin q əzəbinə tuş gələndən sonra bu cür ifa edildiyindən müasir dövrümüzd ə artıq, demək olar ki, son misra unudulmuşdur. Lakin M.Ə.Rəsulzadənin yuxarıda bəhs etdiyimiz mülahizə- l ərinə bələd olduqdan sonra bir daha əmin oluruq ki, xatır- lanan h əmin misraya yenidən həyat vermək çox vacibdir, yoxsa tarixin bir izi d ə səhlənkarlıq ucbatından belə sili- n əcəkdir. Bundan başqa, P.Əfəndiyevin “Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatı” dərsliyində bu mahnı “Yerevanda xal qalmadı” 67 adı ilə təqdim edilmişdir ki, bu da sosialist sisteminin məc- buriyy ətindən meydana gələn xəta kimi dəyərləndirilməlidir. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, xalq mahnıları folklorun ən kütləvi janrıdır. Azərbaycan xalq mahnıları özünün həm m ətni, həm də həzin musiqisilə çox sevilərək bir sıra qardaş ölk ələrdə də ifa edilir. Bəzən digər türkdili xalqlarda bu sah ədə aparılan tədqiqatlara əsaslanaraq, Azərbaycan mahnı- ları ilə bağlı bir sıra məsələləri aydınlaşdırmaq mümkün olur. M əsələn, 1930-cu ildə İstanbulda nəşr edilən “Xalq türkül əri” kitabında belə bir məlumat vardır. Kitabın 57-ci s əhifəsində Qarsdan toplandığı göstərilən “Türkün bayra- ğına” adlı mahnının sözləri və notu verilmişdir. Haqqında b əhs edilən əslində sözləri Əhməd Cavada, musiqisi Üzeyir H acıbəyova aid olan “Salam türkün bayrağına” mahnısıdır. Lakin n ə mətn, nə də onun musiqisinin müəllifilə bağlı heç bir m əlumat verilmir, yalnız çıxarışda: “Türk Ordusu Qaf- qaza girdiyi vaxt az əri türkləri arasında türk bayrağına 67 Paşa Əfəndiyev. Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatı, Bakı: Maarif, 1981, s.158 Almaz H əsənqızı 76 xitab ən söylənmişdir” 68 – kimi qeyd verilir. Daha d əqiq des ək, əsər xalq mahnısı şəklində təqdim edilir. Bu fakt bir çox c əhətdən bizim üçün maraq kəsb edir. Əvvəla, bu mahnının təqdimi onun xalq mahnıları kimi çox geniş yayılması və sevilməsilə bağlıdır. Digər tərəfdən, kitaba notu il ə birgə daxil edilən bu mətn sovet dövründə öz və- t ənində yasaqlanmış, müəllifi ən ağır şəkildə cəzalandırılmış bir mahnını Qarsda məskunlaşan Azərbaycan türklərinin ne- c ə böyük sevgi ilə qoruyaraq yaşatdığını göstərir. Yeri g əlmişkən, “Xalq türküləri” kitabına müqəddimə yazan Mahmud Rağib Köşəmihalzadə folklorşünaslığımız üçün çox d əyərli bir məqamı qeyd etmişdir: “Əski türk q əhramanı Baybörəkdən bəhs edən bir türkü ilə bir gün t əsadüfən qarşılaşdıq. Baybörəkdən “Kitabı-Dədə Qorqud”- da b əhsi keçdiyi məlumdur! İştə, Ərzurum bu qədər əski bir türk s ənətləri yatağıdır” 69 . Bu fakt h ələ iyirminci əsrin otuzuncu illərində də “Kitabi-D ədə Qorqud”un (ən azından bəzi parçalarının) xalq arasında sevilə-sevilə ifa edildiyini göstərir. Qarsda azər- baycanlıların daha sıx məskunlaşdıqları nəzərə alınarsa, bu m əsələnin folklorşünaslığımız üçün dəyəri aydın olar. Mə- lumdur ki, Əhməd Cəfəroğlu (1899-1975) Türkiyəni 1940- 1951-ci ill ərdə qarış-qarış gəzərək, çoxsaylı folklor mate- rialları toplamış və onları doqquz kitabda nəşr etdirmişdir. H əmin silsilədən “Anadolu elləri ağızlarından dərləmələr. Van, Bit lis, Muş, Karaköşə, Əskişəhir, Bolu ve Zonquldaq ell əri ağızları” kitabında Türkiyənin Zonquldaq mahalında 68 Halk türküleri. İstanbul Konservatuarı Neşriyatından, kitap 13, İstanbul: Evkaf Matbaası, 1930, s.57 69 Yen ə orada, s.10 Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|