Хошбяхт ялийева
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Folklorşünaslığa giriş
- Almaz H əsənqızı
Folklorşünaslığa giriş 77 yaşayan Ayşə Sülinin dilindən toplanan “Bol Börək” nağıl va riantı da vardır. Həmin nağıl variant 2006-cı ildə “İki das- tan” adlı kitabda 70 n əşr edilmişdir. “Bol Börək” nağıl vari- antı oxuculara təqdim edilərkən, bu material müəyyən qədər t əhlilə cəlb edilmiş, onunla “Dədə Qorqud”dakı “Qambü- r ənin oğlu Bamsı Beyrək boyu” arasında müqayisələr apa- rılmışdır. “Bol Börək” nağıl variantının dastandakı üçüncü boydan xeyli f ərqli, daha bəsit bir şəkildə olması ilə bağlı bir çox m əsələlər Əfzələddin Əsgərin “Oğuznamə yaradıcılığı” əsərində geniş şərh edilmişdir. Belə ki, Oğuznamənin süqu- tunun m ənzərəsini yaradarkən, Ə.Əsgər bu problemi profes- sionallıqla şərh edərək yazmışdır: “Kitabi-Dədə Qorqud”a salınmış on iki boydan yalnız dördü XX əsrə özünü çatdıra bilmişdir: “Dəli Domrul”, “Basat", “Qazan xanın evinin yağmalanması” və “Bamsı Beyrək”. Çoxsaylı oğuznamə- l ərdən yalnız dörd boy!” 71 . H əmin dörd boyun yaşayan nişanələrilə bağlı Ə.Əsgər əsasən O.Ş.Gökyayın tədqiqatlarına istinad edərək maraqlı t əhlillər aparmışdır. “Bamsı Beyrək” boyunun nağıl vari- antları müasir Türkiyə coğrafiyasının, demək olar ki, hər t ərəfindən yazıya alınmışdır...Yaşlı valideynin övlad həsrəti v ə ilahidən verilən “şirin pay”, “axirət yoldaşı at”, qürbət ölk ə və orada keçirilən zindan həyatı, qürbətdən dönüş və ərə verilən nişanlı, üstəlik oğul arzusu ilə gözləri tutulmuş valideynl ər, yeddi qızın ümidi cəngavər qardaş və s. türk q əlbini oynadan hadisələrdir. Bu hadisələrin “Bamsı Bey- r ək” boyundakı düzümü (kompozisiyası) isə türk folkloru- 70 Almaz H əsənqızı. İki dastan, Bakı: Azərnəşr, 2006, s.60-65 71 Əfzələddin Əsgər. Oğuznamə yaradıcılığı, Bakı: Elm və təhsil, 2013, s.272 Almaz H əsənqızı 78 nun ən gözəl incilərindən birini yaratmışdı. Bu üzdən şifahi söz yaradıcılığının bu nadir incisinin uzun müddət öz aktuallığını saxlamasına təbii yanaşmaq lazımdır” 72 . “Xalq türkül əri” kitabında məhz Beyrəklə bağlı mah- nının hələ də ifa edilməsinin qeyd olunması səbəbini yuxa- rıda verilən izahat tam aydınlaşdırır.Ən əsası isə “Kitabi- D ədə Qorqud”un şifahi ifasının son illərə qədər davam etdiyini d ə təsdiqləyir. Bel əliklə, folklor mətnləri təhlil edilərkən, musiqişü- nasların apardıqları araşdırmalar bəzən gözlənilmədən mü- əyyən məqamların aydınlaşdırılması üçün material verir. Ona gör ə də folklorla bağlı tədqiqatlarda xalq musiqisi ilə əlaqədar aparılan araşdırmaların nəzərə alınması vacib m əsələlərdən biridir. Ad ətən folklorşünaslıqda xalq mahnıları təhlil olunar- k ən, onların musiqisi haqqında çox qısa məlumatlar verilir, diqq ət mərkəzində isə mətn, onun ideyası, məzmunu, ifa edilm ə məqamları, zamanı, yeri və s. olur. Xalq mahnıları m usiqişünaslar tərəfindən də tədqiq edilir, bu zaman onların folklorla bağlı təhlil məqamları deyil, başqa – yəni musiqi istiqam əti, notları və s. haqqında məlumatlar verilir. Təbii ki, xalq mahnılarının öyrənilməsi hər iki istiqamətin mütə- x əssisləri tərəfindən birgə aparılarsa, daha dəqiq və funda- mental t ədqiqatlar ortaya çıxmış olar. Xatırladaq ki, xalq mahnılarından başqa, folklorun lirik janrlarının əksəriyyti özünəməxsus musiqi ilə ifa edilirlər. Bu musiqil ər mətndən asılı olaraq bəzən şən (oxşamalar, əzizləmələr), bəzən kədərli (bayatılar, ağılar), bəzən həzin 72 Əfzələddin Əsgər. Oğuznamə yaradıcılığı, Bakı: Elm və təhsil, 2013, s.276 Folklorşünaslığa giriş 79 (laylalar, eydirm ələr), bəzən satirik (qaynana-gəlin nəğmə- l əri) ovqatda yaranan avazla söylənilir. Bu janrlarla bağlı folk lor materialları toplanarkən, musiqişünasların da iştirakı v ə həmin mətnlərin söyləndiyi havaların professional şəkildə nota köçürülm əsi vacib problemlərdəndir. Düzdür, Az ərbaycan folklorşünaslığında bəzən söylə- n ən bu nəğmələrlə bağlı müəyyən qeydlərə təsadüf etmək mümkündür. M əsələn, 1933-cü ildə Fransada “Asiya jur- n alı” dərgisində nəşr olunan “Qarabağın dialekt və folkloru (Qafqaz Az ərbaycanı)” əsərində C.Hacıbəyli bayatıların söy- l əndiyi zaman, məkan və musiqi haqqında: “Musiqi baxı- mından bunlar çölçü, köçəri mahnıları olub, sonluqlarını müğənni səsinin ən yüksək zirvəsilə oxuyur. Bayatılar açıq havada, xüsus ən gecələr oxunur”, – yazaraq, yığcam məlu- matı diqqətə çatdırmışdır. Lakin bu, həmin avazın dəqiq mü əyyənləşdirilməsi üçün kifayət deyil. Aşıq musiqisinin xeyli müddətdən bəri nota köçü- rülm əsi istiqamətində görülən işlər, musiqi məktəblərində saz şöbələrinin açılması təqdirəlayiq hadisədir. Bu da dastanların ifasında istifadə olunan musiqinin qorunması üçün vacib m əsələlərdəndir. Az ərbaycan bəstəkarlarının yazdığı əsərlərin, xüsusən operaların əksəriyyətinin mətni də, musiqisi də xalq yaradıcılığına əsaslanıb. Məsələn, Üzeyir Hacıbəyovun “Ko- roğlu” operasının belə böyük şöhrət qazanmasının ən əsas s əbəbi onun xalq musiqiqsinə əsaslanmasıdır. Bel əliklə, bir çox folklor mətnləri musiqidən ayrı t əsəvvür edilə bilməz. Eynilə, musiqi əsərləri də folklordan k ənar öz zənginliyini əhəmiyyətli dərəcədə itirmiş olar. Bu da h ər iki sahənin bir-birindən ayrı mövcudluğunun qeyri- mümkünlüyünü göst ərən şərtlərdəndir. Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|