Хошбяхт ялийева
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Almaz H əsənqızı
- Folklorşünaslığa giriş
Almaz H əsənqızı 88 v ə canlılığı olan bir mənzərə təqdim etmə üstünlüyünü qoruyur” 80 . Bel əliklə, müəllif, hər şeydən əvvəl, “Kitabi-Dədə Qorqud”u oğuz türklərinin “div bir əsər”i kimi cox yüks ək dəyərləndirir, digər tərəfdən, Qafqaz xalqlarının h əmin əsrlərdəki tarixinin çox qarışıq hadisələrlə zəngin olduğunu xatırlatmaqla yanaşı, qaranlıq qalan məqamları aydınlaşdırmaq üçün mücərrəd, yarımçıq mənbələrdənsə, m əhz bu dastana müraciət edilməsinin daha məqsədə- uyğun olduğunu, eposun yalnız ədəbi deyil, həm də tarixi əhəmiyyət daşıdığını müəyyənləşdirmişdir. “Koroğlu”, “Qaçaq Nəbi” və digər dastanlar da tarixi h əqiqətləri yaşadan folklor örnəkləridir. Lakin, t əbii ki, eposla tarixi tam şəkildə eyniləşdirmək olmaz. H ər nə qədər tarixi hadisələri əks etdirsə də, eposlar bir b ədii yaradıcılıq məhsuludur. Muxtar Kazımoğlu bu problemi bel ə izah edir: “Epos qəhrəmanlarını konkret tarixi şəxsiyyətlərlə məhdudlaşdırmaq mümkün olmadığı kimi, eposdakı “ol zamanı” da konkret bir zamana sığışdırmaq mümkün deyil. Epos q əhrəmanları ideal qəhrəmanlar olduğu kimi, eposdakı “ol zaman” da ideal zamandır. Epos ifaçısı söyl ədiyi əhvalatları məhz ideal qəhrəmanlarla və ideal zamanla bağlı əhvalatlar şəklində təqdim edir. İstər tarixlə az-çox əlaqəsi olsun, istərsə olmasın, bütün qəhrəmanlar və əhvalatlar qəhrəmanlıq eposunda epik dünya modelinin ifad əsinə xidmət edir... Yəni epik dünya modeli tarixə yox, 80 İrene Melikoff. Destandan masala: Türkoloji Yolculuklarım, Çeviren: Turan Alptekin, İstanbul: Demos yayınları, 2008, s.34 Folklorşünaslığa giriş 89 tarix epik dünya modelin ə tabe olur və bu modelin içində mümkün ifad əsini tapır” 81 . Qeyd etm ək lazımdır ki, folklor və tarix məsələsi h ələ XIX əsrdən başlayaraq, bir çox alimləri düşün- dürmüşdür. Folklor nəzəriyyələri içərisində tarixi nəzə- riyy ənin mövcudluğu bu əlaqənin ən mühüm göstəricisidir. Bununla bel ə, folklor mətnindəki təsvirlə tarixi faktların eynil əşdirilməsi, əlbəttə, qeyri-professional yanaşma olardı. Çünki bir-birin ə nə qədər təsir etməsinə baxmayaraq, Muxtar Kazımoğlunun sözlərilə desək: “Əlbəttə, şifahi xalq ədəbiyyatının tarixi hadisələri əks etdirməsinə heç kim şübhə ilə yanaşmır. Ancaq “xalq ədəbiyyatı tarixi hadisələri nec ə, hansı formada əks etdirir və tarixi hadisələri əks etdir- m əkdə folklor janrları arasında fərqlər varmı?” sualına heç d ə hamı eyni cavabı vermir. Eposun, bütövlükd ə folklorun öz qayda-qanunları var v ə heç bir tarix və tarix kitabı bu qayda-qanunları dəyişdirə bilmir. Ən möhtəşəm, ən təsirli tarixi hadisə belə folklorda m əhz folklorun öz tələblərinə uyğun şəkildə əks olunur. Folklorun aparıcı janrlarından olan eposda tarixilik baxı- mından başlıca tələb və şərt tarixi gerçəkliyin epik ger- ç əkliyə uyğunlaşdırılmasıdır. Əgər tarixi gerçəklik konkret zaman v ə məkan daxilində baş vermiş hadisələrdən iba- r ətdirsə, epik gerçəklikdə bu cür konkretlik axtarmaq çox ç ətindir və yaxud heç mümkün deyil” 82 . Aydındır ki, folklor çox əski dövrlərin tarixi hadi- s ələrini canlandırmaq üçün arxeoloji tapıntıılar qədər mü- 81 Muxtar Kazımoğlu (İmanov). Folklor həm keçmiş, həm də bu gündür. M əqalələr. Bakı: Elm və təhsil, 2014,s.38 82 Yen ə orada,s.38 Almaz H əsənqızı 90 hüm əhəmiyyətə malikdir. Bununla yanaşı, bəzən çox yaxın zamanın da həqiqi siması müxtəlif səbəblərdən xalq yara- dıcılığında daha obyektiv əks olunur. Bu fikir, xüsusilə, əsrlərlə yad hakimiyyətlər altında yaşamaq məcburiyyətində olan xalqlara aiddir. Quzey Az ərbaycanda uzun illər rus – sovet hakimiyy ətinin mövcudluğu həqiqətin meydana çıx- ma sının qarşısını almış, yazıya alınan folklor örnəkləri, bir çox hallarda, saxta laşdırılmışdır. Lakin xalqın öz adət- ənənələrini unutdura, yaddaşından qəhrəmanlıq ruhunu silə bilm əmişlər. Qadağan olunmasına baxmayaraq, Novruz bay- ramı hər evdə ənənəyə uyğun keçirilmiş, qəhrəmanlarının adına rəvayətlər, şeirlər söylənmiş, dastanlar bağlanmış, xal- qın yaratdığı əsərlərdə müstəmləkəçiyə nifrət açıq-aşkar əks olun muşdur. Qeyd etm ək lazımdır ki, siyasi lətifələr tarixi faktları daha çox mühafiz ə edirlər. Həmin illərdə Azərbaycanın özünd ə mümkün olmasa da, mühacirətdə bu nəzərə alınaraq siyasi l ətifələrə daha çox diqqət yetirilmişdir. Belə ki, mət- buatda, xüsus ən “Mücahid”, “Qafqazya”, “Birləşik Qafqaz- ya”, “Qurtuluş” dərgilərinin səhifələrində sosialist cəmiy- y əti, Lenin, Stalin, Beriya, Kommunist Partiyası siyasi büro üzvl əri və digər rəhbər işçilərlə bağlı, onların yalanlarını üzə çıxararaq ifşa edən örnəklərə təsadüf olunmaqdadır. “Müca- hid” d ərgisinin 1955-ci il beşinci sayında verilən siyasi lə- tif ələrdən birinə diqqət yetirək: “Bir kəndli banka gedərək ç əkinə-çəkinə istiqraz almaq istədiyini deyir. – Əgər min rubl alsam, mənə sonra pulumu qaytarmağa söz verirsinizmi? – dey ə soruşur. Müdir gülüms əyir: – Aman, yoldaş! Dünyanın ən böyük qarantisi. Zər is- tiqraz Bulqanin t ərəfindən ödənilir. Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|