Хошбяхт ялийева
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Folklorşünaslığa giriş
- Almaz H əsənqızı
- Almaz H əsənqızı 94 FOLKLOR VƏ HÜQUQ
Folklorşünaslığa giriş 91 – Lap yaxşı, –kəndli əndişə ilə sordu, – əgər o ölərsə? – O zaman, yoldaş, pulu Kommunist Partiyası ödə- y əcək. Cütçü inadcıl adam imiş. Təkrar israrla sordu: – Əgər partiya dağılacaq olursa, nə edərəm? Müdir ətrafına tələsik bir göz atıb pıçıltı ilə: – Aman, yoldaş, – dedi, – o iş 1000 rubləyə dəyməz- mi?! 83 İncə bir gülüş olsa da, əslində, bu lətifənin gözlərimiz önünd ə açdığı mənzərə çox düşündürücüdür. İlk növbədə, əhalinin əsas hissəsini təşkil edən insanların – əkinçilərin sözd ə özünü “fəhlə-kəndli” hökuməti elan edib, bayrağında oraq-ç əkic daşıyan bir dövlətin dürüstlüyünə olan şübhələri burada ifad ə edilmişdir. Digər tərəfdən, hətta məmurların bu ideoloji c əhətdən yalanlar üzərində dayanan hökumətin dağılmasını arzuladığını, lakin bu diləklərini yalnız xəlvətcə v ə pıçıltı ilə dilə gətirməyinin mümkün olduğunu göstər- m əkdədir. Qeyd etm ək lazımdır ki, lətifədə adı keçən Nikolay Aleksandroviç Bulqanin (1895-1975) müxt əlif vəzifələrdə çalışsa da, 1940-1945-ci illərdə SSRİ Dövlət Bankının rəh- b əri olmuşdur. Bu faktı nəzərə almaqla lətifənin təxminən iyiminci əsrin qırxıncı illərində yarandığını müəyyənləş- dirm ək mümkündür. Bir m əsələ maraqlıdır ki, siyasi lətifələrin obrazları h əqiqi adları ilə iştirak edən tarixi simalardır. G ənc tədqiqatçı Sönməz Abbaslı “Azərbaycan lətifə- l ərinin regional xüsusiyyətləri” adlı tədqiqatında siyasi ləti- f ələrin mövzusu ilə bağlı qısa şəkildə mülahizələr irəli sür- 83 “Mücahid” dergisi , Ankara: 1955, sayı 5, s.4 Almaz H əsənqızı 92 müşdür: “Mövzu və ideyalarına görə regional lətifələrin böyük bir qismini siyasi l ətifələr təşkil edir. Bu qəbil lətifə- l ərdə Sovet dönəmində partiya sıralarına keçməyin mahiy- y əti, idarəçilik orqanlarının “fəaliyyəti”, özbaşınalığı ifşa h ədəfinə çevrilmişdir. Siyasi lətifələr təsdiq edir ki, hər bir ictimai- siyasi quruluşun və onun hakim ideologiyasının fəa- liyy ətdə olduğu tarixi kəsimin gülməcə örnəkləri yaranmış v ə onların böyük əksəriyyəti xalq yaddaşında qorunmuş, dil- d ə-ağızda dolaşmış və təbii səbəblər üzündən işıq üzü gör- m əmişlər” 84 . Dig ər folklor janrlarında, o cümlədən, xalqın hafi- z əsində yaşayan rəvayət və xatirələrdə tarixi gerçəklər bu gün d ə mövcudluğunu sürdürməkdədir. Arxiv sənədlərini m əhv edərək türklərin məruz qaldığı dəhşətli soyqırımları tarixin s əhifələrindən pozmağa çalışanlar xalqın yaddaşının əbədiliyini unutmuşlar. Məhz müstəqillik illərində o ağır ill ərin acı həqiqətləri bu xatirələr əsasında bərpa edilməyə başladı və hələ də davam edir. Bel əliklə, xalqların bir yazılı, bir də şifahi – xalq arasında söylənərək yaşayan tarixi vardır. Yazılı tarix hər nə q ədər ideoloji təsirlərə məruz qala bilir, hakim dairələrin ist əyi ilə müəyyən mənafelərə uyğunlaşdırılırsa da, şifahi bir o q ədər daha çox obyektivliyini – həqiqiliyini, gerçək- liyini qoruyur. B əzən hakimiyyətlər dəyişəndə müəyyən ideoloji t əsirlə yazılmış tarix artıq öz dəyərini itirir. Məsələn, yetmiş illik sovet dövründ ə elə öz ziyalılarımız tərəfindən senzura 84 Sönm əz Abbaslı. Azərbaycan lətifələrinin regional xüsusiyyətləri, filologiya üzr ə fəlsəfə doktoru dissertasiyasının avtoreferatı, Bakı: 2012, s.15 Folklorşünaslığa giriş 93 basqısı altında yazılmış tarix çox vaxt Azərbaycan xalqının deyil, müst əmləkəçinin mənafeyini qoruduğuna, saxta, uydurma olduğuna görə müstəqillik qazanılan kimi ondan imtina edildi. H əmin illərin bir çox hadisələri isə məhz “şifahi” yaşayan tarix, yəni folklor mətnləri əsasında bərpa edilməyə başlandı. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, folklor mətnlərinin yaranma dövrünü mü əyyənləşdirərkən əksər hallarda tarixin yaddaşı yardım etdiyi kimi bir çox tarixi faktların d əqiqləşməsində də xalq yaradıcılığının – folklorun mühüm rolu vardır. Almaz H əsənqızı 94 FOLKLOR VƏ HÜQUQ Az ərbaycan xalqının demokratiya, dövlətçilik, seçki, bir sözl ə, hüquqi təsəvvürlərinin öyrənilməsi baxımından folklor əvəzsiz material verir. Hələ miladdan öncə, təx- min ən beş min bundan əvvəl mövcud olan Şumerlərdə hü- quq, idar əetmə sistemilə bağlı gil lövhələrdə yazılan mə- lumatlar dünya aliml ərini uzun illərdir ki, diqqətini cəlb etm əkdədir. Məşhur türk şumeroloqu Müəzziz İlmiyə Çı- ğın “Ortadoğu uyğarlıq mirası-1” kitabında “ilk nigah mü- qavil əsi, ilk rüşvət hadisəsi, şumer məhkəmələri, ilk göm- rük qaçaqçılığı” 85 haqqında çox maraqlı məlumatlar yer almışdır. T əəssüf ki, Azərbaycan hüquq sisteminin tarixilə bağlı bu cür çox q ədim zamanlara aid yazılı mənbələr günümüzə q ədər qoruna bilməmişdir. Belə olan halda ən inandırıcı m ənbə yenə xalqın yaratdığı söz sərvəti hesab oluna bilər. Folklorun müxt əlif janrlarında hüquqla bağlı bir sıra t əsəvvürlər yer almaqdadır. Daha dəqiq desək, bayatı, layla, nağıl, atalar sözləri, dastan, rəvayət və s. bu cəhətdən maraqlı mənbə kimi diqqəti cəlb edir. Hər hansı bir xalqın hüquqla bağlı ən qədim təsəvvürlərinin bərpası üçün, təbii ki, ilk müraci ət oluna biləcək qaynaq xalqın yaddaşı hesab edilir. Amerika alimi Alan Dandesin sözl əri ilə desək: 85 Muazzez İlmiye Çığ. Ortadoğu uyğarlıq mirası-1, İstanbul: Kaynak yayınları, 2009, s.77; 83 Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|