Хошбяхт ялийева
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Folklorşünaslığa giriş
- Almaz H əsənqızı 102 Ayrıca, qeyd etməliyik ki, Karl Radek
Folklorşünaslığa giriş 101 raq lıdır ki, bəzən texnikanın sürətlə inkişaf etdiyi, kompüter, video v ə s. imkanlarının geniş yayıldığı zamanlarda belə xalq bu l ətifələri yazının olmadığı qədim zamanlardakı kimi gizli olaraq, yalnız inandığı mühitdə ağızdan-ağıza söylə- y ərək yaşatmışdır. Məhz buna görə də sovet hüquq siste- minin əsl simasını təssəvvür etmək üçün belə lətifələrə ayrıca diqqət yetirilməsi vacibdir. Demək olar ki, öyrənil- m ədiyi və toplanıb tam şəkildə nəşr edilmədiyi üçün on- lardan birin ə nəzər salaq. “Mən Karl Radekəm” adlı lətifədə sovet istintaq orqan ları və ümumiyyətlə, hüquq sistemi gülüş h ədəfinə çevrilmişdir. “Bir gün üç m əhbus sürgün edilmək üçün gətirildikləri m ərkəzi həbsxanada qarşılaşırlar. Birincisi: – M ən 1929-cu ildən bəri “Karl Radek müxalif inqilab- çıdır”, – dediyim üçün həbsdəyəm, – deyir. İkincisi: – M ən də: “Karl Radek müxalif inqilabçı deyil”, – dediyim üçün 1937-ci ild ən həbsdəyəm, – deyir. Üçüncü söhb ətə qarışmağa ehtiyac duyaraq: – Üzr ist əyirəm, amma Karl Radek mənəm, – deyir” 94 . Bu l ətifə iyirminci əsrin otuzuncu illərinin əzablı repressiya ab- havasını çox incəliklə, acı gülüşlə oxucusuna çatdırmaqdadır. Lətifədə məhbuslardan birinin 1929-cu il- d ən, ikincinin isə 1937-ci ildən məhkum olunduğunu qeyd etm ələrinə əsasən günahsız insanların ən az on ildən çox h əbslərdə əzab çəkməsini təsəvvür etmək mümkündür. Bu da Sovet İttifaqında ən adi insani hüquqların tapdalan- masının, dövlətin öz təbəələrinə olan kəskin ağalıq müna- sib ətinin göstəricilərindən biridir. 94 “Mücahid” dergisi , Ankara: 1955, sayı 4, s.31 Almaz H əsənqızı 102 Ayrıca, qeyd etməliyik ki, Karl Radek – Karol Bern- qardoviç Sobelson (1885- 1939) bolşeviklərin Oktyabr in- qi labını hazırlayan əsas simalardan və Vladimir İliç Leninin (1870-1924) ən yaxın silahdaşlarından olmuş tarixi şəx- siyy ətdir. O, 1937-ci ildə Trotski tərəfdarı kimi həbs edilərək sürgün olunmuş və orada Stalin (1878-1953) repressiyasını h əyata keçirən əsas fiqurlardan biri, Lavrenti Pavloviç Beriyanın (1899-1953) birbaşa göstərişi ilə həbsxana yoldaşı t ərəfindən öldürülmüşdür. Karl Radek çox ağıllı və hazır- cavab bir adam kimi m əşhur olmuşdur və o, Stalinlə bağlı bir sıra lətifələrin müəllifi kimi tanınmaqdadır. Həmin lətifə- l ərin bir qismi internet saytlarında verilmişdir 95 . Onların işərisində yuxarıdakı lətifə də vardır. Bu ləti- f ənin mühacirətdə nəşr edilməsi həm də sovetlər ölkəsindəki açıq və gizli – bütün məqamların qürbətdəki həmvətənlə- rimiz t ərəfindən diqqətlə izlənildiyini sübut etməkdədir. Sovet “haqq- ədalət”ini dünyada rüsvay edən lətifələr- d ən biri də yenə “Mücahid” dərgisində verilmişdir: “Stalin bir gün Politbüro (Bu söz l ətifədə tərcümə edil- m ədən rusca səsləndiyi kimi verilmişdir. Biz də koloriti qo- rumaq üçün oluğu kimi saxlayırıq – A.H.) üzvləri ilə keçir- diyi bir toplantıdan dönərkən, qərarlarını ehtiva edən gizli v əsiqələri tapa bilmir. Dərhal həmin dövrün gizli polis t əşkilatının rəhbəri Beriyaya telefon edərək, bütün Politbüro üzvl ərinin həbs edilməsini əmr edir. Ert əsi gün aradığı vəsiqələri otağında tapan Stalin Beriyanı çağıraraq, həbs edilənlərin dərhal sərbəst buraxıl- masını istəyir. Beriya: 95 Анектоды от Радека. http:// www.1917. com/ Gallery/ Jo- kes/ Radek. html Folklorşünaslığa giriş 103 – İş işdən keçdi, –deyə cavab verir, – dünən hamısına günahlarını etiraf etdirdim” 96 . L ətifədə Beriyanın “etiraf etdirmə” üsulları haqqında üstürörtülü işarə ilə yanaşı, Kommunist Partiyasının Siyasi Büro üzvl əri kimi nüfuzlu dövlət adamlarına olan münasibət açıq şəkildə görünməkdədir. Xatırladaq ki, 1953-cü ildə Stalinin ölümünd ən sonra Beriya törətdiyi cinayətlərə görə m əhkum olunmuş və güllələnmişdir. T əəssüf ki, siyasi lətifələri toplamaq, nəşr etdirmək hər zaman böyük bir risq, h ətta bir çox hallarda həyati təhlükə dem əkdir. Belə lətifələr əsasən avtoritar rejimlərdə yarandığı üçün vaxtında toplanıb təhlilə cəlb edilmir, yalnız yad- daşlarda və gizli şəkildə yaşayır, təbii ki, bu da əksə- riyy ətinin unudulması ilə nəticələnir. Alan Dandes bu faktı bel ə izah edir: “... siyasi lətifələr folklorun elə spesifik for- masıdır ki, yer kürəsinin harasında totalitar rejim və ciddi senzura mövcud olursa, orada daha qabarıq üzə çıxır. Bu iki fenomen arasında əlaqə, görünür, tərs mütənasibdir: haki- miyy ətin repressiyası nə qədər sərt olarsa, o qədər çox siyasi l ətifə yaranır. Əlavə olaraq xatırlatmaq lazımdır ki, bu və ya başqa cəmiyyətin tabu kimi qəbul etdiyi mövzular, çox vaxt el ə həmin cəmiyyətlərin folklorunda ön plana çıxır” 97 . Yeri g əlmişkən, qeyd olunmalıdır ki, siyasi lətifələr t əhlilə cəlb edilərkən, həmçinin toplanarkən, mətn daxilində adları çəkilən insanlar haqqında bilgi verilməlidir. Bu həmin l ətifələrin yarandığı şəraiti, tarixi dövrü təsəvvür etmək üçün ən əlverişli vasitədir. 96 “Mücahid” dergisi , Ankara: 1955, sayı 4, s.31 97 Алан Дандес. Фольклор: семиотика и/или психоанализ (Сбор- ник статьей), Москва: Восточная литература РАН, 2003, с.191 Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|