Хошбяхт ялийева
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Almaz H əsənqızı
- Folklorşünaslığa giriş
Almaz H əsənqızı 108 f əsil var? Neçə ay var? və başqa suallar verməklə) uşaqlar üçün asanlıqla aydınlaşdırıla bilər. B əzən lətifələrdə və nağıllarda riyazi təfəkkür tələb ed ən örnəklər verilir. Məsələn, bir lətifəyə nəzər salaq: “Bir kişi dəvənin üstündə yolla gedirmiş. Görür ki, üç nəfər adam b ərk mübahisə edir. Yaxınlaşıb nə üçün onların mübahisə etdiyini soruşur. Adamlardan biri deyir : – Biz üç qardaşıq. Atamız rəhmətə getdi və öz var- dövl ətini bölməyi bizə belə vəsiyyət etdi. Onun cəmi 17 d əvəsi var. Böyük oğula həmin dövlətin yarısı, ortancıla üçdə biri, k içik oğula isə doqquzda biri çatmalıdı. İndi heç cür bu d əvələri atamızın vəsiyyət etdiyi qaydada bölə bilmirik. Kişi dedi: – Dava etm əyin, mən vəsiyyətə uyğun bölərəm. Mənim d əvəmi də on yeddi dəvənin üzərinə gəlin. Elədi on səkkiz. Onun yarısı, yəni doqquzu böyük oğulundur, götürsün. Ortancıl üçdə birini almalıdır. On səkkizin üçdə biri altı edər. Onu d ə ikinci oğul götürsün. Üçüncü oğul doqquzda birini götürm əlidi. On səkkizin doqquzda biri iki dəvə edər. Bel əliklə, doqquz dəvə böyük oğulun, altısı ortancılın, ikisi kiçik oğulun, cəmi on yeddi dəvə edir. Mən də öz dəvəmi götürüb yoluma davam edir əm”. Bu folklor m ətni başdan-başa riyazi əməllər əsasında yaranmışdır, daha doğrusu, riyazi biliklərin inkişafı üçün n əzərdə tutulmuşdur. Başqa bir lətifəyə diqqət edək. Molla Nəsrəddindən soruşurlar ki, göydə neçə ulduz var? Deyir ki, başımdakı tükün sayı qədər. Əslində bu lətifədə sonsuzluq haqqında ilkin anlayışlar öz əksini tapıb. Riyaziyyat m əntiqi təfəkkürün inkişafını sürətləndirən elm sah əsidir. Xalq müdrikiliyi bu gerçəyi qəbul edərək, Folklorşünaslığa giriş 109 riyazi bilikl ərin inkişafına təkan verəcək məqamların folklor m ətnlərində yer almasına diqqət yetirmişdir. Bu məlumatlar kiçik yaşlı uşaqların riyazi biliklərinin artması ilə yanaşı m əntiqi düşüncələrinin də inkişafına təkan vermək üçün ən göz əl vasitələrdən biridir. Məsələn, nağıl sonlarında işlənən “Göyd ən üç alma düşdü, biri mənim, biri özümün, biri də nağıl söyləyənin” , “Siz yüz yaşayın, mən iki əlli” kimi final formulları məhz bu məqsədə xidmət etməkdədir və xalq müdrikliyinin ifad əsidir. Bel əliklə, riyaziyyat və ya daha dəqiq desək, riyazi t əfəkkür folklor mətni üçün nə qədər önəmlidirsə, folklor da riyazi bilikl ərin inkişafı üçün bir o qədər gərəklidir. Belə ki, uşaqlara məktəbəqədər tərbiyə müəssisələrindən başlayaraq riyazi bilikl ər folklorun köməyi ilə – müxtəlif nəğmə, sana- ma, tap maca, nağıl və s., ən əsası isə oyunlar vasitəsilə öyrə- dilm əlidir. Belə əylənərək sayların, riyazi əməllərin öyrədil- m əsi onların mənimsənilməsini asanlaşdırır və bu biliklərin yaddaşda əbədi yaşaması ilə nəticələnir. Riyaziyyat fənninin t ədrisində folklordan istifadə həm də dərsin maraqlı keçmə- sini t əmin edir. Kiçik yaşlı uşaqlara bu biliklərin əzbərçiliklə deyil, əy- l əncə ilə birlikdə mənimsənilməsi daha çox faydalı olduğu heç kim ə sirr deyil. Xarici ölkələrdə bu təcrübə geniş istifadə olunmaqdadır. Məsələn, Böyük Britaniyada uşaqlar üç ya- şından məktəbə gedirlər və ilkin biliklər onlara əsasən mah- nılar, tapmacalar, nağıllar, düzgülər, sanamalar, atalar söz- l əri, nağıllar, oyunlar və sairəyə əsasən, yəni folklorun kömə- yi il ə öyrədilir. Son ill ərdə əvvəlki dövrlərdən fərqli olaraq folklor söy- l əyicilərinin və onların auditoriyasının yox olmağa doğru get- diyi bir vaxtda bu üsul, bir t ərəfdən, tədrisin səmərəliliyini Almaz H əsənqızı 110 artırırsa, digər tərəfdən, xalq ədəbiyyatı örnəklərinin qorun- masına xidmət edir. Belə bir metodun (riyaziyyatın folklorla qarşılıqlı əlaqədə öyrədilməsi) Azərbaycanda da geniş yayıl- masına ehtiyac olduğunu qeyd etməliyik. Folklorşünaslığa giriş 111 FOLKLOR VƏ XALQ TƏBABƏTİ M əlumdur ki, folklorun ən qədim janrlarından olan inanc, ovsun, türk əçarələr xalq təbabətilə birbaşa bağlıdır. Maraqlıdır ki, bütün dünya xalqlarının folklorunda “əcəldən qaçma”, başqa sözlə desək, əbədi həyat axtarışları mühüm yer tutur. İsgəndərlə Xızırın dirilik suyu axtarması ilə bağlı m əşhur əhvalatı xatırlayaq. Şumer dastanlarında Gilqamışın ölümsüzlük çiçəyinin axtarışı zamanı ağır sınaqları dəf etməsi ilə bağlı əhvalatlar h əyat uğrunda mübarizənin əbədi olacağına işarədir. Ümumiyyətlə, ölüm və onun sirləri daim insanları düşündürmüş, bu da folklor əsərlərində öz əksini tapmışdır. Nağıllarda insanları cavanlaşdıran və ya ölümsüzləşdirən almalar, müxtəlif sehirlər, “Dədə Qorqud kitabı” nda Buğacı sağaldan ana südü, Koroğlunu qüvvətini artıran Qoşabulaq v ə s. Azəbaycan türkünün fiziki sağlamlıqla bağlı xəyallarını göst ərir. Digər tərəfdən, dədə-babalarımızın “Qılınc yarası sağalar, söz yarası sağalmaz” kimi ifadələri insan üçün mə- n əvi sağlamlığına verdiyi dəyəri ifadə edir. Folklor örn əklərində müxtəlif xəstəliklər haqqında m əlumatlar, hətta onların müalicəsilə bağlı müəyyən işarələr verilmişdir. Hər şeydən əvvəl, Əzizim olmayaydı, Saralıb solmayaydı, Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|