Хошбяхт ялийева
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Almaz H əsənqızı
- Folklorşünaslığa giriş
Almaz H əsənqızı 112 Bir ayrılıq, bir ölüm, Heç biri olmayaydı, – dey ən babalarımız, ayrılıq və ölümdən əvvəl, xəstəliyin əsas əlaməti olan saralıb solmaqdan uzaq bir həyat arzulamışlar. Bir çox xalq ifad ələri, folklor janrları bizə qədimdə aparılan müalicələr haqqında təsəvvür yaratmağa yardım edir. M əsələn, “Azacıq aşım, ağrımaz başım” ifadəsi həm h əqiqi, həm məcazi mənada düşünülə bilər. Məlumdur ki, m əcaziləşmə sözün həqiqi mənasından törəmə nəticəsində yaranan bir prosesdir v ə daha sonrakı zamanlarda meydana g əlir. İlk növbədə onun həqiqi mənasının yarandığını əgər xatırlasaq, aydın olur ki, sağlam olmaq üçün az yemək m əsləhət görülür. Burada vaxtı ilə bütün xörəklərə “aş” deyildiyini d ə unutmamalıyıq. Çağdaş dünyamızda – XXI əsrdə az yeməyin sağlamlıq üçün faydalı olması haqqında bu q ədər danışıldığı bir zamanda xalqın yaratdığı çox qısa, lakin d ərin mənalı bu ifadəyə heyrətlənməmək mümkün deyil. T əbii ki, daha sonralar bu ifadənin məcaziləşməsi hadis əsi baş vermiş, o, acgözlülüyə qarşı da işlədilməyə başlamışdır. “ Ağrımayan başına dəsmal bağlamaq” ifadəsi, əgər h əqiqi mənasında düşünsək, görünür ki, bu gün də xalq ara- sında geniş yayılan bir müalicə üsulunu özündə yaşat- maqdadır. Qızdırma tutdu məni, Tutdu, qurutdu məni. O ki söz verdi, getdi, Nə tez unutdu məni Bu bayatının ilk iki misrası qızdırma xəstəliyinin hələ Folklorşünaslığa giriş 113 xeyli qədimdən məlum olduğunu ortaya qoyan faktlardandır. Əlavə olaraq, həmin xəstəliyin əlamətinin verilməsi də diqqəti cəlb edir. Başqa bir maraqlı örnəyə nəzər salaq : Əlimi pıçaq kəsibdi, Dəstə pıçaq kəsibdi. Yağ gətirin yağlayaq, Dəsmal verin, bağlayaq. Bu gün, bəlkə də, söz yığını kimi görünən bu parçada xalq təbabətinin izi aşkar görünməkdədir. Ola bilsin ki, iti əşyalarla kəsilən yaralar yağla müalicə edilmişdir. Bəlkə də, dəsmalın yaraya yapışıb qurumasının qarşısını almaq məqsə- dilə yağdan önləyici vasitə kimi istifadə olunmuşdur. Qədim türklərin müxtəlif fiziki və zehni xəstəliklər zamanı şamanların (xalq biliciləri) yardımından istifadə etməsi faktları məlumdur. Sonrakı dövr xalq təbibləri də, bir çox hallarda, şamanların müalicə üsullarından istifadə etmişlər. Ümumiyyətlə, müxtəlif xəstəliklərin təbii vasitələr – cürbəcür otlar, ağac budaqları və ya kökləri, müxtəlif heyvan və quş ətlərilə müalicəsi hələ də xalq arasında tətbiq edil- məkdədir. Bu vasitələr xalq arasında türkəçarə adlanır və son illərdə aparılan bir sıra tədqiqatlarda onlar artıq folklor hadisəsi kimi qəbul edilməkdədir. Xalq içərisində yaran- ması, ənənəviliyi, əldə olunan təcrübənin nəsildən nəslə ötürülməsi, atadan və ya yaxın əqrəbadan oğula keçməsi və s. onun folklor mənşəli olmasını təsdiqləyən əlamətlərdən- dir. Məsələn, qızılgülün su ilə distillə edilməsi nəticəsində xüsusi bir ma ye hazırlanır və “gülab”(gül suyu) adı ilə is- tifadə olunur. Hamı – körpə uşaqlardan ən yaşlı adamlara Almaz H əsənqızı 114 qədər bu sudan mədə sancıları zamanı sakitləşdirici kimi istifadə edə bilir. Mədə-bağırsaq problemləri zamanı boy- madərən çiçəyindən, yarpızdan, yaraların sağalması üçün gül sabah çiçəyinin yarpaqlarından, qulaq ağrıları zamanı toyuq yağından, ağızda yaralar əmələ gələndə zəydən, diş ağrıyanda qızdırılmış duzdan, qızdırma zamanı sirkədən və s. dərman kimi istifadə halları bu gün də xalq arasında yaşamaqdadır. Hətta bu türkəçarələr bölgələrə görə dəyişir. Hər bir bölgənin özünəməxsus təbiəti, flora və faunası olduğu kimi xəstəliklər zamanı istifadə etdiyi təbii dər- manlar da fərqlənir. Məsələn, Ordubadda sarılıq xəstəliyinə tutulanlara tısbağa əti, gec danışan uşaqlara bildirçin yumur- tası, qan azlığı olanlara qara ciyər yedizdirilir və s. Qeyd etmək lazımdır ki, Türkiyədə otlarla müalicə edənlərə otaçılar deyilir. Azərbaycanda bu ad işlənməsə də, xüsusən rayon və kəndlərdə dərmansız – təbii yollarla mü- alicəyə insanlar üstünlük verirlər. Deyilənlərdən başqa, sınıqçılar, çöpçülər, mamaçalar kimi məşhurlaşan insanlar tibb təhsili olmadan öz fəa- liyyətləri ilə xalq arasında məşhurdurlar. Bu müalicə üçulları ilə bağlı folklorda kifayət qədər məlumatlar vardır. Məsələn, “ Boğazında tikə qaldı, çöpçü çağır, su düyünləndi, mürdəşir çağır” ifadəsi maraqlı bir məsələni aydınlaşdırır. Su içərkən t ələsməməyə çağıran bu ifadədə, onun düyümlənməsinin əlacı olmaması, hətta ölümə gətirə biləcəyi anlaşılmaqdadır. Maraqlı bir fakt diqqəti cəlb edir. Məlumdur ki, qədim dövrlərdə doğuşa yardım edən xüsusi qadınlar vardı, Azərbaycanda onlara “əbəçi” deyilirdi. Həmin sözün eti- mologiyası ilə bağlı bir məqama diqqət edək Azərbaycanın xalq yazıçısı Əzizə Cəfərzadə “Tarixi bayatılar” adlı təd- qiqatında belə bir əhvalatı xatırladır: “Şirvan kəndlərinin Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|