Хошбяхт ялийева
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Almaz H əsənqızı
- Folklorşünaslığa giriş
Almaz H əsənqızı 130 əski dinlərin nağıllardakı izlərilə bağlı yazır: “Nağıllar həm əski zamanların dinini və bu dinlərin necə olduqlarını, həm d ə keçmiş zamanlarda yaşayanların ədəbiyyatını, hüquqlarını yazılmış tarixlərdən daha çox anladır. Nağıl dediyimiz şey h ər millətin dönən aynasıdır. Bu aynaya baxacaq olursaq h əm əskilərin ibadətlərini, həm də əski zamanlarımızın əxlaqını görmüş oluruq” 108 . İslam dininin qəbul edilməsi folklor mətnlərinə ciddi şəkildə təsir göstərmişdir. Bircə faktı demək, fikrimizcə, kifay ətdir ki, Türkiyədə dastan yaradıcılığı tədqiqatlarda əsa- s ən– islamdan əvvəl və islamdan sonra olaraq iki mərhələdə araşdırılır. Bu da, təbii ki, həmin mətnlərə islami elementl ərin təsiri ilə bağlıdır. Az ərbaycanda sovet hakimiyyətinin məlum ateist t əbliğatı nəticəsində bir sıra hallarda folklor mətnlərindəki islam dini il ə bağlı məqamlar uzun illər senzura basqısı n əticəsində ixtisar edilmişdir. Bundan əlavə, dini məra- siml ər, peyğəmbərlər, seyidlər, övliyalar və sairə ilə bağlı yaranan m ətnlər, xalq arasında hər zaman yaşamasına baxmayaraq, t ədqiqatlardan kənarda qalmışdır. Lakin Azər- baycandan k ənarda yaşayan ziyalılar bu mövzunu diqqətdə saxlamışlar. İren xanım Melikoffun “Türk dastan ədəbiy- yatında Kərbəla olayı” (“Le drame de Kerbela dans la litte- rature epique turque”), “Halva qutsallığı və halva dağıtma ənənəsi: ortaçağ Türkiyəsində məslək loncalarında bir uyğu- lama üz ərinə araşdırma” (“Le rituel du Helva: recherche sur une cotume des corporations de Metier dans la Turquie medievale”) , “Anadolu türkl ərinin dinsəl-qəhrəmanlıq 108 İgnacz Kunos. Türk halk edebiyatı, İstanbul: Kervan kitabçılık, 1978, s.113 Folklorşünaslığa giriş 131 m ətnlərində simvollaşan saylar” (“Nombres sumbokiques dans la litterature epico-religieuse. De Turcs d “Anatolie”) v ə s., Əhməd Cəfəroğlunun “Azəri-türk həyatında batil inanclar”, S əlim Rəfiq Rəfioğlunun “Azərbaycan və Ana- dolu xalq hekay ələrinin təhlili və müqayisəsi” və başqa təd- qiqatlarda folklor v ə din münasibətlərinə aydınlıq gətiril- mişdir. Maraqlıdır ki, mühacirətdə hətta dini təriqətlərə diqqət yetirilmişdir. Bu cəhətdən İren Melikoffun fəaliyyəti xüsu- sil ə qeyd edilməlidir, o, bəktaşi-ələvi inancları ilə bağlı bir sıra ciddi araşdırmaların müəllifidir. Onun yaradıcılığında Hacı Bektaş Vəli, İmadəddin Nəsimi, Şah İsmayıl Xətayi, M əhəmməd Füzuli, Pir Sultan Abdal kimi şəxsiyyətlərin h əyat və fəaliyyətləri fərqli bir şəkildə təhlilə cəlb edil- mişdir. İren xanım bəktaşı-ələvilərlə bağlı araşdırmalarını yalnız dünya elmi nəzəriyyələrinə dayanaraq aparmamış, də- f ələrlə “Qırxların cəmi”ində (ələvi məclislərində) özü iştirak etmiş, onların fəaliyyətinin canlı şahidi olmuşdur. Bundan əlavə, dünyanın bir sıra ölkə və şəhərlərində – Balkanlarda, Türkiy ənin bir sıra bölgələrində, Azərbaycanda, İranda və başqa yerlərdə müxtəlif təriqətlərin nümayəndələrilə görüş- müş, “Qırxların cəmi” ilə bağlı maraqlı müqayisələr apar- mışdır. Az ərbaycanda son illərə qədər ələvi-bəktaşi inancları il ə bağlı, demək olar ki, tədqiqat aparılmamışdır. Bunun bir sıra səbəbləri vardır. Əvvəla, sovet hakimiyyəti illərində dövl ətin yürütdüyü ateist təbliğata uyğun gəlmədiyinə görə bu mövzuya diqq ət yetirilməmişdir. Digər tərəfdən, ələvi- b əktaşiliyin Azərbaycanda geniş yayılmaması da ona mara- ğın az olmasına gətirib çıxarmışdır. Maraqlıdır ki, İren xa- nım Bakıda olarkən Buzovna kəndindəki “Əli ayağı” pirində Almaz H əsənqızı 132 keçiril ən “qırxların cəmi”ində iştirak etmiş, bu haqda məqa- l ə və müsahibələrində məlumat vermişdir. Xatırladaq ki, Qızılbaşlar tanrını Əlinin simasında “t əcəlli” etdiyinə inanırlar. İren Melikoff əslində iki Əlinin ol duğunu qeyd etməkdədir. Biri Həzrət Əli, yəni tarixi şəx- siyy ət, digəri isə ələvilərin tapındıqları Əli. İren xanım bir çox t ədqiqatlarında ələvilər üçün Əlinin Göy Tanrını əvəz etdiyini söyl əməkdədir. Folkor v ə din, onun ayrı-ayrı təriqətlərinin münasibəti geniş bir tədqiqat mövzusudur və öz araşdırıcısını gözlə- m əkdədir. Azərbaycanın ayrı-ayrı bölgələrindəki müqəddəs sayılan məkanlar və onlarla bağlı yaranan folklor mətnləri (inanclar, əfsanə, rəvayət, mənqibə və s.) toplanmalı, nəşr edilm əli və təhlillərə cəlb olunmalıdır. Bundan əlavə, dini mərasimlər və onların keçirilməsi zamanı yerinə yetirilən ayinlər, oxunan nəğmələr, göstərilən tamaşalar (şəbihlər) folklorşünaslıq baxımından ayrıca təd- qiq edilm əlidir. Bu istiqamətdə aparılan araşdırmalar folklor m ətnlərində islam dinilə bağlı olan bir çox məqamların d əqiqləşdirilməsi üçün faydalı olacaqdır. Eyni zamanda, ilahiyyatçılar üçün folklor mətnləri əvəzsiz mənbə olaraq qalmaqdadır. Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|