Хошбяхт ялийева
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Folklorşünaslığa giriş
- Almaz H əsənqızı 12 FOLKLOR NƏDİR
- Almaz H əsənqızı
Folklorşünaslığa giriş 11 Bel əliklə, müəllif hələ də gələcək araşdırıcılarının inti- zarında olan zəngin mühacirət irsinin layiqincə öyrənil- m əməsini nəzərdə tutur ki, bu məqamda ona haqq verməmək mümkün deyil. Qeyd etm ək lazımdır ki, elmi ictimaiyyətə təqdim olu- nan bu kitabda, yuxarıda deyilənlər nəzərə alınaraq, Güney Az ərbaycanda və mühacirətdə folklorla bağlı yaranan tədqi- qatlara üstünlük veri lmişdir. Son ill ərdə ali və orta məktəblərdə yeni tədris üsulla- rından istifadə zamanı, innovativ metodların tətbiqi prose- sind ə fənlərarası əlaqələrin genişləndirilməsi məsələsinə xü- susi diqq ət yetirilməkdədir. Məhz bu nəzərə alınaraq, indi- y ədək yazılan dərsliklərdə ötəri şəkildə bəhs olunan bir mə- s ələ – folklorun digər elmlərlə əlaqəsi problemi bu kitabda f ərqli bir şəkildə – daha geniş şərh edilmişdir. Bu d ərs vəsaiti humanitar fakültələrin bakalavr pillə- sind ə təhsil alan tələbələr üçün nəzərdə tutulmuşdur, lakin ondan folklorla bağlı araşdırma aparan tədqiqatçılar, həmin f ənni tədris edən mütəxəssislər də istifadə edə bilərlər. G ələcəkdə bu kitab təkmilləşdiriləcək, yəqin ki, daha mük əmməl yeni nəşrləri meydana çıxacaqdır. Odur ki, müəl- lif irad v ə təkliflərini bildirəcək mütəxəssislərə əvvəlcədən öz t əşəkkürünü bildirir. Almaz H əsənqızı 12 FOLKLOR NƏDİR? Bu sual artıq iki əsrə yaxındır ki, bir çox tədqiqatçıları düşündürmüş və ona müxtəlif şəkildə cavablar verilmişdir. Lakin bu müxt əlifliyin içərisində bir ana xətt – folklorun xalq yaradıcılığı olması qənaəti bütün araşdırıcılar tərə- find ən birmənalı şəkildə qəbul edilməkdədir. Obrazlı desək, h ər bir xalqın folkloru onun qan yaddaşı, əcdadlarının əbədi var olan , yaşayan ruhudur. Görk əmli Azərbaycan alimi Əhməd Cəfəroğlu folkloru h ər bir millətin varlığı kimi dəyərləndirirdi: “Folkloru qısaca t ərif etmək lazım gələrsə, hər millətin tam özü olduğunu q ətiyyətlə söyləyə bilərik. Çünki folklorsuz bir millət t əsəvvür etmək imkanı yoxdur. Əsrlər boyunca bir millətin h əyatilə bərabər inkişaf edən və ağızdan-ağıza nəql vasi- t əsilə bizə qədər gəlib çatan bu ədəbiyyat növü daima onu yaradan mill ətin səviyyəsi, dərəcəsi və mənəvi həyatına bağlı qalmışdır. Xüsusən, türklər kimi fövqəladə geniş bir coğrafi sahəyə yayılan millətlərdə folklor fövqəladə zəngin v ə millətin əsl özünü və keçmişini tanıdacaq bir çox ün- sürl əri bəsləməkdədir” 8 . Əslində Avropada meydana çıxan və XIX əsrin orta- larında ilk dəfə ingilis alimi və arxeoloqu Uiliyam Con Tomsun (William Chon Thoms) işlətdiyi “folklor” sözünü h ərfən tərcümə etsək, “folklore” – “xalq müdrikliyi” mənası 8 Ahmet Caferoğlu. Folklorumuzda milli hayat ve dil bakiyeleri, C.H.P, Konferanslar serisi, Kitap 16, İstanbul: 1940, s.21 Folklorşünaslığa giriş 13 verm əkdədir. U.Toms bu terminlə yanaşı, onun atalar söz- l ərini, inancları, balladaları və s. əhatə etdiyini bildirmişdi. Maraqlıdır ki, Türkiyədə ilk olaraq 1913-cü ildə “Pe- yam” q əzetində Rza Tofiq “Folklor” adlı məqalə yazmış, 1914-cü ild ə isə Mehmet Fuad Köprülü “Yeni bir elm: xalqiyyat: folk- lore” adlı məqalələrində bu termindən isti- fad ə etmişlər 9 . Ziya Göyalp “Türkçülüyün əsasları” kitabında folk- lorun qarşılığı kimi anlaşılan “xalqiyyat” kəlməsindən isti- fad ə etmişdir. Pertev Naili Boratav da “folklor” sözünün xalq yaradıcılığını tam əhatə etmədiyini qeyd etmiş və “xalq bilimi” terminini daha münasib olduğunu bildirmişdir 10 . Bel əliklə, bu kəlmə XIX əsrdən işlədilməyə başlamış, az bir zaman iç ərisində dünyada geniş yayılan beynəlmiləl söz ə çevrilmişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, “folklor” termini Az ərbaycan alimləri tərəfindən XIX əsrdən işlədilməyə başlamışdır. İlk olaraq məşhur Azərbaycan alimi Əhməd Ağaoğlunun yazılarında bu sözə təsadüf edilməkdədir. Mə- lumdur ki, 1891-ci il 5-12 sentyabr tarixind ə Londonda Şərqşünasların IX konqresi keçirilmiş və orada Ə.Ağaoğlu fransız dilində “Şiə dinində məzdəki inancları” adlı məruzə il ə çıxış etmişdir. Şərqşünasların diqqət və marağına səbəb olmuş bu məruzə Kembric Universitetinin xətti ilə ingilis dilin ə tərcümə edilərək yayınlanmış, müəllif İran şahının xü- susi h ədiyyəsinə layiq görülmüşdür 11 . 9 Erman Artun. Türk halkbilimi. Adana: Karahan kitabevi, 2013, s.21 10 Pertev Naili Boratav. 100 soruda T ürk halk edebiyatı, İstanbul: Gerçek Yayın Evi, 1973, s. 11 11 Əhməd Ağaoğlu. İran və inqilabı, Bakı: Azərnəşr, 2009, s.5 Almaz H əsənqızı 14 H əmin konqreslə bağlı geniş təəssüratları Əhməd Ağaoğlu 1892-ci ildə “Qafqaz” (“Kavkaz”) qəzetində “Şərq- şünasların konqresində” adlı məqaləsində nəşr etdirmişdir. M əqalədə müəllifin bir qeydi diqqəti cəlb edir. Ə.Ağaoğlu yazır: “Cənab Teylordan sonra qraf de Qubernatis “Xalq nağıllarında əsatirlərin rolu” haqqında məruzə oxudu. Özü d ə o, bölməyə təklif etdi ki, müntəzəm olaraq Şərq folk- lorunu (folk-lore), y əni xalq poeziyasını, nağıllarını, atalar sözl ərini və s. toplamaq üçün xüsusi komissiya təşkil etsin. Bu t əklif yekdilliklə qəbul olundu” 12 . Bu fikirl ər bir neçə cəhətdən maraq doğurur. Əvvəla, Ə.Ağaoğlunun “folklor” sözündən sonra bu şəkildə izahat verm əsi həmin sözün hələ Azərbaycanda və Qafqazda po- pulyar olmadığını, yeni-yeni işlənməyə başladığını göstər- m əkdədir. Digər tərəfdən, belə bir mötəbər yığıncaqda folk- lorl a bağlı xüsusi komissiyanın yaradılması Şərq mədəniy- y ətinə Qərbin marağını təsdiq etməklə yanaşı, xalq yara- dıcılığına olan diqqəti də sübuta yetirir. Ə.Ağaoğlunun m əqaləsində bu faktı ayrıca xatırlaması gənc alimin özünün d ə folklora olan maraq və diqqətindən irəli gəlir. V ar olduğu bütün zamanlarda – keçmişdə, bu gün və g ələcəkdə xalqın yaratdığı mədəniyyətin hər bir qolu folk- lorun t ədqiqat obyektidir. Xalq tərəfindən yaradılan hər nə varsa, “folklor” termini iç ərisində təhlilə cəlb edilə bilər. Folk lorşünaslıq məhz bu mədəniyyəti yalnız öyrənməklə qalmır, eyni zamanda, onu yenidən xalqa qaytarır, yəni bir çox hallarda itm əsinin, yaddaşlardan silinməsinin qarşısını 12 Əhməd Ağaoğlu. Şərqşünasların konqresində, “Mədəniyyət dün- yası”, XI buraxılış, Bakı: ADMİU, 2006, s. 16 Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|