Хошбяхт ялийева
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Almaz H əsənqızı
- Folklorşünaslığa giriş
- Folklorşünaslığa giriş 147 MƏRASİM FOLKLORU
Almaz H əsənqızı 144 v ə imamların adı, sonra ümumiyyətlə ölülərin və ən sonda varissiz öl ən adamların adı zikr edilir. Pişi yağda qızardılmış bör əkdir. 2. S əməni. Hər hansı bir səbəblə nəzir edilən bir ye- m ək növüdür.Yaşıl buğda tas üzərində əzildikdən sonra isladılır və yaxşıca sıxılır. Bundan hasil olan suya un qatılır, ocağa qoyub bişirirlər. İçinə fındıq, qoz atılır. S əməni bişdikdən sonra qazan qapağının üzərinə içə- risind ə un olan bir qab qoyulur. Üstünə ayrıca bəyaz və incə bir bez g ərilir. Bir-iki saat sonra unun üzərində beş barmaq izi hasil olur. Bu beş barmaq izi peyğəmbərin qızı Həzrəti Fatim ənin, yəni Həzrəti Əlinin arvadının barmaq izləridir. Eyni iki saat ərzində qazanın ətrafında şamlar yandırılır. Eyni şamlar səməni bişdiyi zaman yanmaqda davam edər. Bir gec ə keçdikdən sonra səməni qonum-qonşuya paylanır. 3. F əsəli. Bu yemək də rəqayib ayında hazırlanır. Bir neç ə qat xəmirdən hazırlanan çörək və yaxud börəkdir. İçərisinə yağdan başqa bir şey qoyulmaz. 4. Qızılca çıxaran uşaq üçün şorbaya bənzər, ətdən, düyüd ən, noxuddan və sairədən bişirilən şilə adlı yemək hazırlanır və qonşulara paylanır. 5. Qoot (qovut) – Un halına gətirilmiş quru buğda ilə şəkər, gül suyu, yaxud bəkməz qarışdırılır və xəmir halına g ətirilir. Yuvarlaq, yaxud dürmək (yəni yumurta) şəklində sıxışdırılaraq, qonum-qonşuya, hər hansı bir cəbəblə deyil- miş nəzir olaraq paylanır. Bu yemək kiçik çillədə, yəni qışın son əlli günlərində hazırlandığından ancaq bu zaman üçün n əzir edilir”. Az ərbaycanda son illərə qədər nəzirlər haqqında bir t ədqiqat olmadığı üçün Ə.Cəfəroğlunun hələ 1939-cu ildə n əşr etdirdiyi bu tədqiqatı mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Folklorşünaslığa giriş 145 Dig ər tərəfdən son illərdə artıq kəndlərdə də bəzi qədim yem əklərin (təbii ki, bişirilməsi xeyli vaxt və zəhmət hesa- bına başa gələn) yavaş-yavaş unudulması belə tədqiqatların d əyərini daha da artırmaqdadır. B əzi atalar sözləri yeməklərlə bağlı yaranmışdır. Mə- s ələn, “Halva-halva deməklə ağız şirin olmaz”, “Yeməmisən qaz ətini, görməmisən ləzzətini”, “Alışmısan dolmaya, bəlkə bir gün olmaya” v ə s. Bir faktı da xatırlatmaq yerinə düşər. Azərbaycan türk- l ərinin özünəməxsus süfrə duaları mövcud olmuşdur. Son il- l ərə qədər diqqətdən kənar qaldığı üçün bu dualar da unu- dulmaq üzr ədir. Bəzi türk (məsələn, Türkmənistanda) döv- l ətlərində müasir dövrümüzdə də verilən ziyafətlərdə ana dilind ə süfrə duaları oxunur, bu ənənə Azərbaycanda yox- dur. Ordubadda h ər gün yeməkdən sonra oxunan dualardan birini örn ək olaraq göstərək: Allah, şükür, Art ır, üzmə, Nam ərdə möhtac eləmə. Qazananlarımızı saxla, Yey ənlərimizi saxla. Biz yedik, doyduq. Ac olanları sən doyuzdur. Möhtac olanlara köm ək et. Ya R əbb, nəzərindən geri qoyma. Fikrimizc ə, yeməkdən əvvəl də xüsusi dualar oxun- muşdur. Belə duaların digər bölgələrdə də oxunduğuna şüb- h ə yoxdur. Onların mövcudluğu folklor və kulinariyanın nə Almaz H əsənqızı 146 q ədər bir-birilə sıx bağlı olduğunu bir daha sübut etmək- d ədir. Bu m əsələ folklorşünaslarla yanaşı, kulinariya elmi və onun n əzəri problemlərilə bağlı tədqiqat aparanların diqqə- tind ə olmalıdır. Hətta bəzi qədim yeməkləri bərpa edib ya- şadan yeməkxanalarda həm əski ənənələrin yaşadılması, h əm də müştərinin cəlb edilməsi baxımından belə duaların s əsləndirilməsinin vacib olduğunu düşünürük. Folklorşünaslığa giriş 147 MƏRASİM FOLKLORU Əvvəlki fəsillərdə qeyd etdiyimiz kimi, mərasimlərin öyr ənilməsi həm folklorşünaslığın, həm də etnoqrafiyanın t ədqiqat sahəsinə daxil edilməkdədir. Əlbəttə, yuxarıda de- yil ənləri yenidən təkrarlamadan, bu məsələyə bir də qayıt- maq lazım gəlir. Ümumiyy ətlə, mərasimlərin folklor hadisəsi olması m əsələsi şübhə doğurmur, bir sıra qədim janrların məhz mü- əyyən adət-ənənələrlə bağlı yaranması da bunu sübut etmək- d ədir. Bundan əlavə, mərasimlər, uşaq oyunları, tamaşalar v ə s. ilə miflər, nağıllar, dastanlar, atalar sözləri. lətifələr aras ında aparılan müqayisələr onların arasındakı uyğunluğu ortaya qoymaqdadır. Bel ə tədqiqatlardan birinin müəllifi Alan Dandesdir. Onun “ Oyunların morfologiyası haqqında: qeyri-verbal folklorun strukturunun t ədqiqi” adlı məqaləsində nağıllarla uşaq oyunları arasında müqayisələr aparılmışdır. Əvvəla, qeyd ed ək ki, müəllif şifahi söz sənətini “verbal”, oyunlar, m ərasimlər və s. “qeyri-verbal” formalar adlandırmaqdadır. M əhz folklorun iki fərqli forması arasında aparılan müqaysə v ə müəllifin gəldiyi qənaətlər xalq yaradıcılığını hərtərəfli öyr ənilməsi baxımından əhəmiyyət kəsb edir. Belə ki, sovet hakimiyy əti illərindən başlayaraq, hələ bu gün də məra- siml ərin etnoqrafiyanın tədqiq problemi kimi öyrənilməsinə bu m əqalə tutarlı bir cavab ola bilər. Alan Dandes özü bu Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|