Хошбяхт ялийева
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Folklorşünaslığa giriş
Folklorşünaslığa giriş 151 t əşkil edilirdi: 1.M ərasim zamanı yemək verilməyən və “yegəl” adla- nan toylar; 2. Ənənəvi toylar. XX əsrin 30-cu illərindən başlayaraq, çox qıtlıq oldu- ğuna görə toyların əksəriyyəti “yegəl” olurdu. Yəni qonaqlar d əvət edilərkən, onlara “yegəl” keçiriləcəyini elan edirdilər. Bel ə məclislərdə qonaqlar yalnız şənlənmək, oynamaq, əy- l ənmək üçün iştirak edirdilər. İyirminci yüzilin ortalarından artıq “yegəl”lər ləğv olun muş və hər kəs ənənəvi toylar keçirməyə başlamışdır. Ənənəvi toylar isə lap nağıllardakı kimi bir neçə gün davam ed ərdi. İlk gün “Xalat”, ikinci gün “Xına gecəsi”, üçüncü gün “Toy”, dördüncü gün “Toybeç ə” adlanırdı. Toydan üç gün keç əndən sonra təzə bəylə gəlin ilk dəfə qız evin ə ayaqaçdıya çağırılar, yeddinci gün isə bütün qohumlar yen ə yığışar, “yeddi hamam” deyilən mərasimlə toy tamam- lanard ı. Toy m ərasimləri indi artıq həm şəhər, həm də kənd- l ərdə öz əvvəlki gözəlliyini, milliliyini itirərək restoranlarda keçirilm əkdədir. Bu da xeyli folklor mətninin də unudulma- sına gətirib çıxarımışdır. Yas m ərasimləri sürətlə dəyişsə də, yenə əvvəlki adət- l ər (xüsusi ağıçı qadınların dəvət olunması, üç, yeddi, qır- xıncı günün xüsusi ayinlərlə keçirilməsi və s. ) müəyyən qə- d ər qorunmaqdadır. Qeyd etm ək lazımdır ki, Ənvər Uzun “İran türk folk- loru” monoqrafiyasında Güney Azərbaycanda keçirilən Nov- ruz, çill ə, toy, yas və b. mərasimlərlə bağlı məlumatlar ver- mişdir. Almaz H əsənqızı 152 XALQ ƏDƏBİYYATININ JANRLARI Uzun ill ər xalq ədəbiyyatının növ və janrları məsələsi t ədqiqatçıların diqqətində qalmışdır və hələ də bu müza- kir ələri tam bitmiş hesab etmək doğru olmaz. Məlumdur ki, ənənəvi olaraq, şeirlə olan əsərlər lirik, nəsrlə yazılanlar epik , xalq tamaşaları dramatik növə daxil edilir. Folklorşünasların bir qrupu növ anlayışının folklora t ətbiqinin doğru olmayacağı düşüncəsini irəli sürürlər. Doğ- rudan da, b əzi hallarda bu prinsipi tətbiq etmək uğurlu ol- mur, m ətnin hansı növə aid edilməsi çətinlik yaradır, mə- s ələn, şeir şəklində olan atalar sözlərini, tapmacaları və ya h əm şeir, həm nəsr hissələri olan dastanları – lirik, yoxsa epik növ ə daxil etmək lazımdır? Bel ə düşünənlər folklor mətnlərini növlər üzrə bölgü apararaq öyr ənilməsinin yanlış olduğunu bildirməkdədirlər. R əhilə xanım Qeybullayevanın “Epos ədəbi abidə kimi və ədəbi abidənin kateqoriya prinsipləri” (“Kitabi-Dədə Qorqud” və “Nibelunqlar haqqında nəğmə ”əsasında) adlı məqaləsində də eposlarla bağlı bu problem qaldırılır: “Epos epik ya lirik növün janrıdır? “Nibelunqlar nəğməsi” əksər Qərb eposları kimi sırf şeir variantında, “Kitabi-Dədə Qorqud” digər türk dastanları kimi əsasən nəsr formasında bəzi şeir əlavələri ilə yazılmışdır. Qeyd edək ki, “Kitabi- D ədə Qorqud” yazıya alındığı orta əsrlər dövründə Azər- baycan ədəbiyyatının da bu dövrdə daxil olduğu islam Folklorşünaslığa giriş 153 sivilizasiyasında seir eposları adətən şeirlə yazılır (“İliada”, “Odissey”, “ Nibelunqlar haqqında nəğmə” və s.). İndiyə qədər bəlli Qərb eposlarından yalnız irland eposu “Öküzün oğurlanması”nın nəsrlə yazıldığı qeyd olunur. Elə müəllifi bəlli epos kateqoriyasındakı Şərq eposları “İsgəndərnamə" və “Şahnamə” də şeirlə yazılmışdır. Müəllifi bəlli olmayan eposlar kateqoriyasındakı qəhrəmanlıq eposları “Kitabi Dədə Qorqud” və “Koroğlu” isə əsasən nəsrlə yazılmış və bəzi şeir əlavələri var. Yəni sinkretik janr nümunəsidir. Belə olduqda, epos epik ya lirik növ janrıdır?” 116 Bu suala cavab olaraq, R əhilə xanım Jonathan Cullerin Oksford Universiteti nəşri olan “Ədəbiyyat nəzəriyyəsi: çox qısa tanışlıq” adlı tədqiqatına əsasən növləri şeir və ya nəsrlə olmasına görə deyil, kim tərəfindən və nə şəkildə ifa edilməsinə görə bölünməsi məsələsini qaldırır: “Epik növdə [ orijinalda: in epic] şifahi deklamasiya olur: şair birbaşa dinləyən auditoriya ilə üzbəüzdür [kursiv bizimdir - R.Q.]. Dramda müəllif auditoriyadan gizlənir və səhnədə xarak- terlər danışır. Lirikada – ən mürəkkəb variant – şair oxuyur və ya sözləri uzadaraq oxuyur, arxası dinləyicilərinə tərəfdir, bununla da ya öz- özünə danışır və ya kiminləsə –Təbiət ruhu, Muza, fərdi dostu, sevdiyi, ilahi, personifikasiya edilmış abstraksiya ilə – danışırmış kimi və ya mövcud obyektlə danışırmış kimi qələmə verilir” 117 . M əsələyə müxtəlif yanaşma metodları ilə tanışlıq gös- t ərir ki, növlərin, həmçinin ona uyğun olaraq janrların təsnifi t ədris üçün bir konkretlik gətirir və vacibdir. Beləliklə, 116 R əhilə Qeybullayeva. Epos ədəbi abidə kimi və ədəbi abidənin kateqoriya prinsipləri (“Kitabi-Dədə Qorqud” və “Nibelunqlar haqqında nəğmə ”əsasında), “Azərbaycan” jurnalı, 2012, № 9, s. 183 117 Yen ə orada, s. 184 Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|