Хошбяхт ялийева
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Folklorşünaslığa giriş
- Almaz H əsənqızı
Folklorşünaslığa giriş 161 Atın, tutun bu uşağı, Şəkərə qatın bu uşağı. Atası evə gələndə Qucuna atın bu uşağı. Başına dönüm, döndərim, S əni məktəbə göndərim. S ən məktəbdən gələndə, Bir cüt qurban gönd ərim. B əzən oxşamalarda qohumluq münasibətləri də əks oluna bil ər. Qeyd etm ək lazımdır ki, yaslarda ölünün etdiyi əməl- l ərə görə vəsf olunduğu nəğmələr də bir sıra bölgələrdə oxşamalar adlanmaqdadır. Ağılar – yasda özünəməxsus avazla oxunan, kədər m əzmunlu nəğmələrdir. Onlar formasına görə iki cür: ölə- nin mövqeyind ən, yaşından və s. asılı olaraq deyilən giriş- müq əddimə və bayatı şəklində ola bilər. M əsələn, cavan adam üçün deyilən ağılardan birinə diqq ət edək: Taxta hamamına, Mürd əşir sağışına Toy görmüy ən, Xınalı barmaxdan tutmuyan, Elçisi yollarda qalan, Çiyni g ərdəyə dəyməyən, Gözü göz əllərdə qalan, Qara yaylıxlı gəlininə Anan, xalan qurvan, Bajın qurvan! Almaz H əsənqızı 162 Bayatı şəklində ağılar son dövrlərdə yas mərasimlərin- d ə daha çox yayılmışdır. Məsələn: Ağlaram ağlar kimi, D ərdim var dağlar kimi. X əzəl olub tökülləm, Viran ə bağlar kimi. Bostanam, tağım ağlar, Basma, yarpağım ağlar. Qalsam, özüm ağlaram, Öls əm, torpağım ağlar. Xalq mahnıları – folklorun ən kütləvi janrlarından biridir. Az ərbaycan xalq mahnıları həm formasına, həm m əzmununa görə rəngarəngdir. Azərbaycan folklorşünas- lığında “mahnı” sözünün mənşəyilə bağlı müxtəlif mülahi- z ələr söylənmişdir. Onun “mani” kəliməsilə bağlı olduğunu söyl əyənlər də vardır. Az ərbaycan mahnıları məzmununa görə müxtəlif şəkildə təsnif edilmişdir. Onların böyük əksəriyyəti məhəb- b ət mövzusundadır. Bundan əlavə, qəhrəmanlıq, siyasi, satirik (m əzəli) mahnılar da vardır. Qeyd etm ək lazımdır ki, mahnıların toplanması, nəşri il ə bağlı folklorşünaslardan daha çox musiqişünaslar məşğul olmuşlar. Məhz bu səbəbdən də mahnı mətnləri ilk olaraq m əşhur müğənni Bülbülün, son illərdə isə bəstəkar Səyavuş K əriminin redaktorluğu ilə notları ilə birlikdə nəşr edil- mişdir. Musiqişünaslar tərəfindən tərtib edilən mətnlər folk- lorun toplanması prinsipləri istiqamətində aparılmadığından Folklorşünaslığa giriş 163 onların variantları bu kitablarda öz əksini tapmamışdır. Bun- dan əlavə, hələ də yazıya köüçürülməsini, nota alınmasını gözl əyən xeyli mahnı mətni qalmaqdadır. Sovet hakimiy- y ətinin yasaqları ucbatından oxunması qadağan edilən, lakin yaddaşlarda hələ də qorunan, bəzən isə mühacirətdəki nəşr- l ərdə qalan mahnı mətnləri də vardır ki, onların da topla- naraq n əşri və təhlili vacib məsələ olaraq qalır. Bu həyata keçirilm əzsə, xalq yaradıcılığının mühüm bir qismi də yad- daşlardan silinib gedə bilər. Ümumiyy ətlə, xalq mahnılarının bəzən müəyyən b əndlərinin ifa edilmədiyi üçün yaddaşlardan silinməsi adi bir prosesdir v ə buna bir çox mətnlərdə təsadüf etmək mümkündür. Bel ə ki, “Millətin zərrəsi” kitabında “Qara- gil ə”nin tam mətnini bərpa edən professor R.Hüseynov xalq mahnılarından danışarkən, doğru olaraq yazmışdır: “Hər n əğmənin içində tarixlər uyuyur. Məhz cəm halda – tarixlər. Bir var – mahnının yaranma tarixçəsi, bir var – mahnının iç ərisində cərəyan edən tarixçə, bir də var – mahnının illər boyu g əzdikcə, oxunduqca yaranan tarixçəsi… Üst-üst ə qalaqlanan hadisələr, olmuşlar, adicə bir nəğ- m ənin insan həyatına bənzəyən taleyini, sərgüzəştli ömrünü yaradır” 119 . Eyni taleni “Aman, ovçu” mahnısı da yaşamaqdadır, bel ə ki, mətndəki: Bir daş atdım, çaya düşdü. Çaydan bir cüt sona uştu. M ənim göylüm sana düştü, S ənin gözün, ay balam, kimə düştü? 119 “Az ərbayan” dergisi. Ankara: 1955, temmuz-ağustos, 1954, s.16 Almaz H əsənqızı 164 b əndi artıq yaddan çıxmaq üzrədir. Bu mahnıın həmin bən- din ə Azərbaycandakı nəşrlərin heç birində təsadüf edilmir. “Şuşanın dağları” mahnısının isə ilk bəndini mühaci- r ətdəki mətnlə müqayisə etsək, daha çox sonuncunun mən- tiq ə uyğun gəldiyinin şahidi olarıq. “Az ərbaycan xalq mahnıları” kitabında: Şuşanın dağları deyil dumanlı, Qırmızı qoftalı, yaşıl tumanlı, D ərdindən ölməyə yoxdur gümanlı... 120 kimi verils ə də, mühacirətdə: Şuşanın dağları mavi dumanlı, Qırmızı kömləkli, yaşıl tumanlı, D ərdindən ölməyə çoxlar gümanlı 121 , – şəklində nəşr edilmişdir ki, fikrimizcə, bu təsvir Şuşanın dumanlı dağlarına daha çox yaraşdığı kimi, bu torpaqların d ərdindən hər zaman ölməyə hazır olan və uzun illərdir onun itkisind ən əzab çəkən xalqımızın ruhuna da yaxındır. Qeyd etm ək lazımdır ki, Güney Azərbaycanda bu isti- qam ətdə çox az iş görülmüş, bütövlükdə xalq mahnılarının n əşrində Azərbaycanın bu böyük parçasının nəzərə alın- maması da vəziyyəti xeyli mürəkkəbləşdirmişdir. Təkcə R.Hüseynovun Güneyd ən toplayaraq, nəşr etdirdiyi “Qara- 120 Az ərbaycan xalq mahnıları (tərtib edən S.Kərimi), I cild, Bakı: Önd ər, 2005, s.127 121 “Azerbaycan Yurt Bilgisi”, İstanbul: 1954, sayı 37, s.29 Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|