Хошбяхт ялийева
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Folklorşünaslığa giriş
- Almaz H əsənqızı
Folklorşünaslığa giriş 15 alır. Obrazlı desək, xalqın özünü özünə tanıtmaq, onun soy- kökünü, tarixi keçmişini, qəhrəmanlıq, bahadırlıq dövrünü, ata-babalardan qalan d əyərlərini milli mənafelər istiqa- m ətində araşdırmaq folklorşünaslığın əsas vəzifələrindəndir. Tarixi böyük z əfərlərlə yazılan bir sıra xalqlarda oldu- ğu kimi, türklərin, o cümlədən azərbaycanlıların keçmişi on- ların milli mənsubiyyətlərini, özünəməxsus xarakterini yaşa- daraq h ər zaman yüksəlişə aparmaq gücündədir. Folklorun xalqların taleyindəki əvəzsiz rolunu anlayan ziyalıların ona xüsusi ön əm verməsi bununla bağlıdır. 1936- cı ilin 31 may-1 iyun tarixində Polşanın paytaxtı Varşavada rus əsarətindəki millətlərin yaratdığı “Prometey” t əşkilatının qurultayında məruzə ilə çıxış edərkən, Mirzə Bala M əmmədzadənin dediyi fikirləri xatırlayaq: “Millət- l ərin oyanış, yüksəliş və düşüş tarixləri göstərir ki, milli xüsusiyy ətlərini və milli kültürlərini qoruyub yaşatmağa müv əffəq olan hər millət, gec-tez milli bir dövlət qurmağa namiz əddir. Milli xüsusiyyətlərini və milli kültürlərini itir- miş olan millətlər, milli mənliklərini və ilham alacaq milli qaynaqlarını da itirmişlər deməkdir. Bu kimi millətlərin gə- l əcəyi yoxdur. Onlara ölmüş nəzərilə baxmaq lazımdır” 13 . Folklorla bağlı aparılan araşdırmaların, demək olar ki, hamısında şifahi xalq yaradıcılığının yaşı insanlığın yaranma tarixind ən götürülməkdədir. Başqa cür desək, xalqın söz s ənəti onun yaşı qədər qədimdir. Məhz buna görə də, hələ yazının olmadığı dövrün xüsusiyyətləri, etnosun yaşam tərzi, 13 Mirza Bala Mehmetzade. Sovyet Azerbaycanda Türk dilinin rus- laştırma ve imha siyaseti hakkında, “Kurtuluş” dergisi, Berlin: 1936, yıl 3, haziran, sayı 20, s.572 Almaz H əsənqızı 16 əxlaqı haqqında məlumatlar çox vaxt şifahi xalq ədəbiyya- tının köməyi ilə müəyyənləşdirilməkdədir. Z əngin xalq yaradıcılığınının nəzəri problemlərini araş- dıran, onların toplanması və təbliği ilə məşğul olan folklor- şünaslıq elminin yaranma tarixi isə təxminən XIX əsrdən hesablanır. Hətta bir sıra folklorşünaslar bu dövrü iyirminci yüzil ə bağlayırlar. Belə ki, Azad Nəbiyev “Azərbaycan xalq ədəbiyyatı” monoqrafiyasında bu barədə yazır: “... ayrı-ayrı t ədqiqatlarda XIX əsrdə yarandığı göstərilən Azərbaycan folklorşünaslıq məktəbi əslində XX əsrin əvvəllərində for- malaşmış, elə öz beşiyində də boğulmuşdur. XX əsrə qədər- ki m ərhələ isə milli folklorşünaslığın toplanma və nəşrinin başlanğıc mərhələsi olmuşdur” 14 . A.N əbiyev eyni zamanda XX əsrə qədərki mərhələnin milli folklorşünaslığın yaranması üçün vacib olan bir zəmin hazırladığını, Eynəli bəy Sultanovun, Mahmud bəy Mah- mudb əyovun, Firidun bəy Köçərlinin, Teymur bəy Bayram- əlibəyovun, Həsən bəy Zərdabinin isə öz fəaliyyətləri ilə onun əsasını qoyduqlarını xüsusi olaraq qeyd etmişdir 15 . M əlumdur ki, şifahi xalq ədəbiyyatı nümunələrinin yaz ıya alınmasına çox sonralar başlansa da, onun təbliği daha q ədim dövrlərə söykənir. Belə ki, XI-XII əsrlərdə Q ətran Təbrizi, Əfzələddin Xaqani, Nizami Gəncəvi fars dilind ə qələmə alınmış əsərlərində Azərbaycan söz sənəti 14 Azad N əbiyev. Azərbaycan xalq ədəbiyyatı, I cild, Bakı: Çıraq, 2009, s.26 15 Yen ə orada, s.26 Folklorşünaslığa giriş 17 nümun ələrindən istifadə etmişlər. “Azərbaycan dili tarixi” monoqrafiyasında qeyd edildiyi kimi, “farscada bunların (paremik ifad ələr nəzərdə tutulur – A.H.) ekvivalenti axta- rılmır, kalka şəklində tərcüməsi verilir” 16 . Bundan başqa, folklorşünas alim Paşa Əfəndiyev “Az ərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatı” dərsliyində folklor örn əklərinin toplanması, tədqiqi və təbliği ilə bağlı araş- dırmalar apararaq belə bir qənaətə gəlmişdir: “Azərbaycan xalq ədəbiyyatı nümunələrinin yazıya alınması təxminən XVI-XVIII əsrlərə aiddir. Şübhəsiz ki, daha qabaqkı əsrlərdə yaşamış şairlərmiz şifahi ədəbiyyatdan fəal istifadə etmişlər. Misal üçün, Nizami, Nəsimi, Füzuli yaradıcılığı buna yaxşı sübutdur. Lakin istifadə toplama deyildir. Buna gör ə də klassiklərin zəngin xəzinədən istifadəsini xalq ədə- biyyatının toplanması hesab etmək olmaz. Əslinə qalsa, XVI-XVIII əsrlərdə xalq ədəbiyyatımızın yazıya alınmasının özü d ə şüurlu toplamaq məqsədilə olmamış, daha çox kort əbii xarakter daşımışdır” 17 . Bel əliklə, bu qənaətə gəlmək olar ki, Azərbaycan folk- lor şünaslığının bir elm kimi formalaşması XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərinə təsadüf edir. Qeyd etm ək lazımdır ki, “folklorşünaslıq” adı altında son ill ərə qədər əsasən xalq ədəbiyyatının tədqiqi məsələsi 16 Tofiq Hacıyev. Kamil Vəliyev. Azərbaycan dili tarixi, Bakı: Maarif, 1983, s.41 17 Paşa Əfəndiyev. Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatı, Bakı: Maarif, 1981, s.29 Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|