Хошбяхт ялийева
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Folklorşünaslığa giriş
- Almaz H əsənqızı
Folklorşünaslığa giriş 175 baycan türkl ərinin xalq əfsanələri” adı ilə 2009-cu ildə nəşr etdirmişdir. S.Pirsultanlı həm də əfsanələri mövzularına görə t əsnif etmişdir, lakin fikrimizcə, tədris üçün İ.Abbaslının bölgüsü daha münasibdir. Örn ək olaraq bir əfsanəni burada xatırladaq: “Bir kasıb ailə varmış. Bu ailənin başçısı naxırçı imiş. O həmişə çölə heyvan apararmış. Bir gün o, meşəyə çörəksiz gedir. Anası qızına deyir ki, atana çörək apar. Qız çörəyi siniyə qoyub başına alır və atasının yanına gedir. O, qəbiristanlıqdan keçəndə üç cavan atlıya rast gəlir Qız bu atlılardan qorxur. Ona görə də üzünü göyə tutub deyir: – Tanrı, məni daşa döndər, ancaq bunlar mənim namu- su ma toxunmasınlar”. Bu vaxt qız daşa dönür. O vaxtdan da ona “Daş qız” demişlər” 131 . R əvayətlər – epik növün kiçik həcmli janrlarındandır. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, rəvayətlər öz formasına görə əfsanələrə çox yaxındır. Onların da yığcam süjeti olur. Lakin bu el ə əhvalatlardır ki, onlarda fantastikaya yer yoxdur. Burada real h əyat hadisələri, tanınmış şəxsiyyətlər və ya olmuş müəyyən hadisələr haqqında məlumat verilir. Uzun ill ər sovet siyasi rejimi toplanması və nəşr edilməsinə imkan verm ədiyi xeyli dini rəvayətlər mövcuddur. R əvayətlər də əfsanələr kimi müxtəlif məzmunlu yazılı m ənbələrdə qorunub saxlanmışdır. Onların öyrənilməsi bəzi tarixi faktların da dəqiqləşdirilməsi üçün vacibdir. Sovet dövründ ə kommunizm qurmaq iddiasında olan Lenin, Stalin v ə digər rəhbərlər haqqındakı rəvayətlər vaxtaşırı nəşr edil- 131 S ədnik Paşa Pirsultanlı. Azərbaycan türklərinin xalq əfsanələri, Bakı: Azərnəşr, 2009, s.72 Almaz H əsənqızı 176 mişdir. Bundan başqa, bəzi şair və yazıçılar haqqında danı- şılan rəvayətlər də toplanaraq nəşr edilmişdir. İsarafil Abbaslı rəvayətləri aşağıdakı kimi təsnif etmiş- dir: 1.Etimoloji – xalqın tarixilə bağlı yaranan, yəni müx- t əlif tayfa, qəbilə adları ilə bağlı olan rəvayətlər. Məsələn : Qız qalası, şahsevənlər, Muğan, qızılbaşlar və s. ilə bağlı yaranan r əvaətlər buraya daxil edilir; 2. İzahlı rəvayətlər – müxtəlif nəsnələrin – dağ, şay, quşlar, heyvanlarla bağlı rəvayətlər bura ya aid edilir. 3.Tarixi şəxsiyyətlərlə bağlı olanlar; Məsələn: Şah İsmayıl Xətayi, Şah Abbas, Nadir şah, Teymurləng, İbn Sina v ə b. haqqında yaranan rəvayətlər M əlumdur ki, müəyyən şəxsiyyətlərlə əlaqədar olaraq əxlaqi-ibrətamiz rəvayətlər yarana bilər və onların həmin insanları daim yaddaşlarda yaşatması baxımından mühüm əhəmiyyəti vardır. Belə ki, “Azərbaycan istiqlal mücadiləsi tarixi” əsərində Hüseyn Baykara (Qara Hüseynov 1927-ci ild ə siyasi təqiblər üzündən əvvəl İrana, sonra Türkiyəyə getm əyə məcbur olmuş, İstanbul Universitetinin hüquq fakült əsini bitirərək, Elazığda hakim, İstanbulda prokuror v əzifələrində çalışmışdır) XIX yüzilin qaçaqçılıq hərəkatı, onun doğurduğu əks-səda və xalqın bununla bağlı yaratdığı n əğmələr, dastanlar haqqında məlumat verərkən, Qaçaq Nə- bi, H əcər, Dəli Alı, Qaçaq Məhəmməd Kavalerli ilə bağlı yaranan r əvayətləri də kitabına daxil etmişdir ki, bu da hə- min t ədqiqatın folklorşünaslıq üçün dəyərini artırmaqdadır. Örn ək olaraq, H.Baykaranın hələ də çox az tanınan Qaçaq M əhəmməd Kavalerli və onun anası haqqında verdiyi bir r əvayətə diqqət yetirək, çünki o həmin igid insanla bağlı mü əyyən qədər məlumat verməklə qalmır, həm də danışılan Folklorşünaslığa giriş 177 əhvalatda sadə bir Azərbaycan qadını, onun zəngin mənəvi dünyası öz əksini tapır, eyni zamanda, xalqın müstəm- l əkəçilərə olan qəzəbi göz önündə canlanır: “Qaçaq M.Ka- valer bir zaman tutulmuş və Şuşa həbsxanasına qapadılı- bmış. Bir gün bir fürsət tapır və həbsxanadan qaçır. Qaçışın f ərqinə varan həbsxana gözətçisi, soldatlar (Müəllif rus əsgərini öz dilində adlandırır – A.H) M.Kavaleri təqib edir v ə vururlar. Məhəmməd bəy yaralı olaraq yerə yıxılır. Anası Tük əzban xanıma olayı xəbər verirlər. Tükəzban xanım hadis ə yerinə yetişir və oğlu Məhəmmədin üzüqoylu yaralı olaraq yat dığı və inildədiyini görür. Ətrafdakı gözətçi, soldatlar v ə jandarmlar rus prokurorun gəlməsini gözləyirlər. Bu m ənzərəni görən Tükəzban xanım Məhəmmədə xitabən: “M əhəmməd, niyə inildəyirsən? İnildəyib düşməni sevin- dirm ə, bu urus yarasından sən ölərsənsə, sənə südümü halal etm əm”, – deyərək, toplanan yüzlərcə Şuşa xalqının gözü önünd ə oğlunu azarlayır. Qaçaq Məhəmməd bəy Kavaler bu yaradan ölmür v ə sağalır. Sibirdə 20 il sürgünə məhkum olunur …” 132 İ.Abbaslı dini rəvayətlərin olduğunu qeyd etsə də, onu t əsnifata daxil etmir. Fikrimizcə, dini rəvayətlərlərin də t əsnif daxilində ayrıca qeyd edilməsi lazımdır. Az ərbaycanlılar arasında Məhəmməd peyğəmbər, İmam Əli və digərlərilə bağlı xeyli rəvayətlər yayılmışdır. Onlardan birind ə deyilir: “Bir gün islamı yenicə qəbul etmiş Beni-teminov tayfasının başçısı Kays bin Asima peyğəm- b ərin yanına gəlib görür ki, o, dizlərinin üstündə oturmuş balaca bir qızı öpür. “Bu quzu kimidir ki, sən onu iylə- 132 Hüseyin Baykara. Azerbaycan İstiklal Mücadelesi Tarihi, İstanbul: 1975, s.102 Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|