Хошбяхт ялийева
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Almaz H əsənqızı
- Folklorşünaslığa giriş
- Almaz H əsənqızı 20 FOLKLORŞÜNASLIĞIN QAYNAQLARI
Almaz H əsənqızı 18 n əzərdə tutlmuşdur. Müəyyən qədər xalq musiqisi təhlil olunsa d a, xalq yaradıcılının digər sahələri daha çox etnoq- rafiyanın tədqiqat obyekti hesab edilmişdir. Bu cəhətinə görə Az ərbaycanda bir sıra dünya ölkələrinin təcrübəsindən fərqli istiqam ətdə tədqiqatlar aparılmaqdadır. Halbuki hətta dili və m ədəniyyəti bizə ən yaxın olan Türkiyədə də bu məsələyə f ərqli yanaşılır. Qeyd etm ək lazımdır ki, amerikalı alim Alan Dandesin (Alan Dundes) “Oyunların morfologiyası: qeyri-verbal folk- lorun strukturunun t ədqiqi” (“О морфологии игры: иссле- дование структуры невербального фольклора”) məqalə- sind ə folklorun tədqiqat obyektləri ilə bağlı maraqlı düşün- c ələr əksini tapmışdır: “Mən çalışdım ki, ən azından struktur etibarı ilə bir qeyri-verbal folklor formasının – uşaq oyun- larının verbal olan nağıllara nə qədər yaxın olduğunu gös- t ərim. Və əgər qeyri-verbal (daha doğrusu, oyunlar) verbal (daha doğrusu, nağıllara) folklora analoq ola bilirsə, o za- man folklor şünaslıq – bu elm ancaq verbal mədəniyyəti – şifahi və ya xalq ədəbiyyatını, yaxud onun hər hansı formasını öyrənməklə kifayətlənməməlidir. Kennet Payk mü əyyən etmişdir ki, “verbal və qeyri-verbal yaradıcılıq eynidir v ə nəzəriyyə metodologiya ilə bu eyniliyi nəzərə alaraq yaradılmalıdır. Tədqiqatçıların verbal folklorun öyr ənilməsinə qoyduğu bütün qüvvənin artıq folklorun qeyri- verbal formalarının da təhlili istiqamətinə yönəldil- m əsinin zamanı çatmışdır. Oyunlar, rəqslər, jestlərlə müqa- yis ədə xalq mahnıları və nəsri az qorunur. Onların transkrip- Folklorşünaslığa giriş 19 siya v ə sabitləşməsi kimi kompleks problemlər yaratdığı hesab edilir, amma bunlar h əll edilə bilən məsələlərdir” 18 . Göründüyü kimi, mü əllif şifahi və ya yazılı yaran- mağından asılı olmayaraq, xalq ilə bağlı bütün mədəniyyət sah ələrinə folklorun tərkib hissəsi kimi yanaşmanın tərəf- darıdır. 18 Алан Дандес. Фольклор: семиотика и/или психоанализ (Сбор- ник статьей), Москва: Восточная литература РАН, 2003, стр.39 Almaz H əsənqızı 20 FOLKLORŞÜNASLIĞIN QAYNAQLARI Folklo un qaynaqlarının müəyyənləşdirməyin müxtəlif formaları vardır. Belə ki, türk alimi Erman Artun onları aşağıdakı kimi qruplaşdırır : 1. Sözlü (şifahi) qaynaqlar ; 2. Yazılı qaynaqlar ; 3. Görs əl (görüntülü) qaynaqlar ; 4. Maddi qaynaqlar 19 . “ Şifahi qaynaqlar” deyəndə Erman Artun ilk olaraq, P.N.Boratava istinad ən, xalqı və xalq sənətkarlarını, eyni zamanda, onların yaradıcılığı haqqında bilgi verən insanları n əzərdə tutmuşdur. Doğrudan da, folklorun ilkin və təməl qaynağı xalq, onun yaradıcı gücü olan sənətkar insanlardır. Bundan əlavə, folklorşünaslığın əsaslandığı başqa qay- naqlar da vardır ki, onları belə qruplaşdırmaq olar: 1. Arxeoloji qazıntılar ; 2. Q ədim yazılı abidələr; 3. Çin, ərəb, fars mənbələri; 4. Klassik ədəbiyyat; 5. S əyahətnamələr ; 6. Q ədim lüğətlər ; 7 . Toplanmış folklor mətnləri və s. 19 Erman Artun. Türk halkbilimi. Adana: Karahan kitabevi, 2013, s.25 Folklorşünaslığa giriş 21 Arxeoloji qazıntılar nəticəsində bəzi mərasimlərlə bağlı əşya və yazıları üzə çıxarmaq mümkün olmuşdur. Məsələn, Qobustan qayaüstü r əsmlər içərisində yallıya, həmçinin ovçuluğa oxşar elementlər aşkar edilmişdir. Güney Az ərbaycanda aparılmış bir qazıntı ilə bağlı Xav ər Aslanın “Aşıq Ələsgər” kitabına yazdığı “Eldən ayrı aşıq niyə yaşadı” adlı ön sözdə maraqlı bir məlumat ve- rilir: “… son ill ərdə türk torpaqlarında (Güney Azərbaycanın Cığamış şəhərində) aparılan arxeoloji qazıntılar və bu qa- zıntılarda əldə edilən saxsı qablar üzərindəki rəsmlər milli aşıq sənətimizin, müqəddəs çalğı alətimiz qopuzun tarixin çox əski çağlarında var olduğunu bir daha isbatlamışdır” 20 . Bel əliklə, Xavər xanım diqqəti ozan-aşıq sənətinin ta- rixi kökl ərinin qədimliyinə yönəltmək istəyir və arxeoloji qa zıntılara əsaslanaraq buna nail olur. Folklorun əsas qaynaqlarından biri q ədim yazılı abidə- l ər, salnamə, səyahətnamə, cüng və sairədir. Köçəri həyat t ərzi sürən toplumların yazılı mənbələri, təbii ki, sayca çox az olur. Türk etnosları köçəri həyat sürdükləri üçün onların tarixi v ə ədəbi yaradıcılığı ilə bağlı məlumatları bir sıra hallarda münasib ətdə olduqları digər toplumların yazılı qaynaqlarına əsasən müəyyənləşdirmək mümkün olur. Məhz bu c əhəti nəzərə alan akademik V.V.Bartold Birinci Tür- koloji qurultayda demişdir: “Tarixi həyatı boyu, bəzi istis- nаlаr olmаqlа türklər öz dillərində tarixi ədəbiyyаt yаrаdа bilm əyiblər. Köçəri türk tаyfаlаrının ədəbiyyatı bizə, əlbəttə, d аhа çox onlаrın mədəni qonşulаrının məlumаtlаrındаn bəl- lidir, l аkin həttа türklərin istilа etdikləri ölkələrdə oturаq hə- 20 Aşık Elesker. Hazırlayan Dr. Haver Aslan. İstanbul: Edebiyat Cep- hesi Gazetesi Matbaacılık ve Neşriyat, 1984, s.5 Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|