Хошбяхт ялийева
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Folklorşünaslığa giriş
- Almaz H əsənqızı
- Almaz H əsənqızı 216
Folklorşünaslığa giriş 213 arasında yer almış milli bir türk ədəbiyyatı növü olaraq qə- bul etmiş və etdirmişdir” 161 . Aşıq sənəti Azərbaycanda o qədər geniş vüsət almışdır ki, h ətta digər xalqların nümayəndələri də bu tərzdə nəğ- m ələr yazmış və ifa etmişlər. Professor İ.Abbaslı “Ozan-aşıq s ənətinə tarixi baxış” adlı tədqiqatında XIX-XX əsrlər də daxil olmaqla Az ərbaycan dilində yazan dörd yüzdən cox erm əni aşığı olduğunu qeyd etməkdədir 162 . S əlim Rəfiq Rəfioğlu “Professor dr. Çobanzadəyə ca- vab” kitabında ozan sənətinin Azərbaycan ərazisində çox ya- yıldığını və onun heç bir təsirə uymayaraq, xalqı öz şirin dilind ə oxşadığını, hətta başqa millətlərin nümayəndələrinin bu cazib əyə düşərək türkcə şeirlər yazdığını bildirməkdədir: “H ətta İran kültürünün çox qüvvətli təsiri altında qalan yüzl ərlə yerlərdə belə türk ənənələrini yaşadan və klassik ədəbiyyata rəqabət edənlər sırf bu ozanlar olmuşlar.Yenə bu ədəbiyyat gürcü və erməni xalq ədəbiyyatı üzərinə təsir göst ərmiş, hətta bilxassə ermənilərdən türkcə yazan şairlər yetişmişdir” 163 . Bundan başqa, S.Rəfiq aşıq yaradıcılığının yazılı ədəbiyyata da böyük təsirini nəzərdə tutaraq, tutarlı arqu- mentl ərlə fikrinin doğruluğunu sübut etməyə çalışmışdır: “İştə bu qüvvətli kültürün islami İran mədəniyyətinə qarşı göst ərdiyi müqavimət nəticəsində yeni təşəkkül edən ədə- biyyatda … xalq ədəbiyyatının təsiri barizdir. O qədər ki, 161 Ahmet Caferoğlu. Hakiki Köprülü, “Türkiyyat”, İstanbul: 1969, cild XV, s.1 162 İsrafil Abbaslı. Folklorşünaslıq axtarışları, 2 cilddə, I cild, Bakı: Nurlan, 2009, s.217 163 Selim Refik. Professör Dr. Çobanzadeye cevap, İstanbul: Bür- hanettin basımevi, 1939, s.10 Almaz H əsənqızı 214 əcəm şeirini təqlidən yazanlar da xalq ədəbiyyatı təsirindən qurtula bilm əmiş, aşıqlar kimi heca vəznilə qoşmalar, das- tanlar yazmışdırlar” 164 Aşıq sənəti müəllifi çox vaxt məlum olduğu üçün bəzi mübahis ələr doğurmaqdadır. Lakin bir çox cəhətlərinə görə aşıq sənətinin yazılı deyil, şifahi ədəbiyyat tərkibində öy- r ənilməsi məqbul hesab edilir. Hər şeydən əvvəl, müəllif m əlum olsa da, aşıq şeiri şifahi şəkildə daha çox yayılır, variantlaşır. Digər tərəfdən, şifahi ədəbiyyat ənənələri əsa- sında formalaşır. Aşıqlar ustad və ifaçı olaraq ayrılırlar. Ustad aşıqlar dastan yaradan, şeir yazan, musiqi bəstələyən, ifaçılar isə yal nız digər aşıqların yaratdıqlarını məclislərdə söyləyənlər hesab edilir. A şıq sənətinin ilk ustadlarının kim olması ilə bağlı mübahis ələr davam etməkdədir. Xüsusən bəzi folklorşünas- lar (A.N əbiyev, N.Xəlilov və b.) bu sənətin XIII əsrdə Molla Qasımla başladığını iddia etməkdədirlər. Lakin tədqiqat- çıların böyük əksəriyyəti XVI-XVII əsrdə bu sənətin inkişafı üçün şərait yarandığını, ustad aşıqların ilk nümayən- d ələrindən birinin Qurbani olduğunu qəbul edirlər. “Azər- baycan türkl ərinin ədəbiyyatı” əsərində Əhməd Cəfəroğlu XVII yüzilin xalq yara dıcılığına dair mülahizələri maraq doğurur: “XVII əsr ümumən Azərbaycan şifahi xalq ədə- biyyatının tarixində dönüş nöqtəsi təşkil etməkdədir. Siyasi şərtlər ardıcıl şəkildə bu ədəbiyyat sahəsinin daha da parla- masına, geniş xalq kütlələri arasında rəğbət qazanmasına sə- b əb olmuşdur. Şah Abbasla əsası qoyulan farslaşma hərəkatı 164 Selim Refik. Professör Dr. Çobanzadeye cevap, İstanbul: Bürha- nettin basımevi, 1939, s.10 Folklorşünaslığa giriş 215 xalqı öz keçmişinə, ənənələrinə, əfsanə və rəvayətlərinə, na- ğıl və dastanlarına qayıtmağa məcbur etmişdi...” 165 Bel əliklə, Qurbani, Aşıq Abbas Tufarqanlı, Dədə Qa- sım, Sarı Aşıq, Aşıq Alı, Aşıq Ələsgər və başqaları bu s ənətin ən görkəmli nümayəndələri hesab edilirlər. Son ill ərdə aşıq sənətilə bağlı xeyli tədqiqat aparılmış- dır. Ayrı-ayrı aşıqların həyat və yaradıcılığı ilə bağlı, mo- noqrafiyalar yazılmış, həmçinin əsərləri toplanaraq nəşr edil- mişdir. 2009-cu ildə aşıq sənətinin YUNESKO-nun qorunan qeyri-maddi m ədəni irsi siyahısına daxil edilməsi onun t ədqiqinin daha sistemli aparılmasını aktuallaşdırır ki, fikri- mizc ə, mühacirətdəki və Güney Azərbaycandakı tədqiqatları n əzərə almadan bu təhlillər yarımçıq olardı. Güney Az ərbaycan aşıq sənəti bu gün də öz həyatını yaşamaqda davam edir. 165 Əhməd Cəfəroğlu. Seçilmiş əsərləri, Bakı: Mütərcim, 2009, s.134 Almaz H əsənqızı 216 FOLKLOR VƏ İDEOLOJİ BASQILAR Az ərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin süqutu və sovet-rus iqtidarının torpaqlarımızda ağalıq etməyə başlaması yalnız yeraltı və yerüstü sərvətlərin talanmasına imkan yaratmadı, eyni zamanda, milli m ədəni abidələrin, tarixi əski zamanlara söyk ənən qədim əlyazmaların, maddi sübutların məhvi ilə yanaşı, xalqın əsrlər boyu yaratdığı söz sənətinin də inki- şafının qarşısını aldı, həmçinin onların yaddaşlardan silin- m əsi, türk kültürünün yabançılaşdırılması üçün ağlagəlməz f əaliyyətlər meydana çıxdı. Bu qeyri-insani siyasətə sosia- list ölk əsində yaşayan ziyalılar etiraz etdikdə müxtəlif yol- larla susdurulmağa başlandı; kimi güllələrlə, kimi uzaq Si- birin “buzlu c əhənnəm”ində… Bu şovinizm siyasəti təkcə Azərbaycanda deyil, sovet əsarətinə düşən bütün, hətta əhalisi slavyanmənşəli olan res- publikalarda yürüdülürdü v ə türkoloqlar tərəfindən imkan düşdükcə tənqid edilirdi. Ukraynanın Çerniqov vilayətində dünyaya g ələn, Ukrayna Maarif Qurumunun rəhbərliyinə q ədər yüksələn, lakin sovet siyasətinə boyun əymədiyi üçün ill ərlə əsir düşərgələrində işgəncələr altında saxlanan, çox böyük ç ətinliklərdən sonra Amerikanın Virciniya ştatının Raymond şəhərinə mühacirət etməyə məcbur qalan məşhur türkoloq Vasili Vasilyeviç Dubrovski (1897-1966) özünün 1955-ci ild ə Münhendə Sovetlər Birliyini Öyrənmə İnstitutu t ərəfindən nəşr olunan “Dərgi”dəki “Ukrayna şərqşünaslığı- Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|