Хошбяхт ялийева
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Almaz H əsənqızı
- Folklorşünaslığa giriş
Almaz H əsənqızı 220 Bu fakt Az ərbaycan mühacirət folklorşünaslığının diq- q ətindən yayınmamış, xalqın sərvətinin siyasi məqsədlərə uyğunlaşdırılması onların kəskin etirazları ilə müşayiət olun- muşdur. M əhz türk xalqlarının mənəvi sərvətlərinə düşmən münasib ətin nəticəsində keçən əsrin ortalarında xalqımızın tarixini, dilini, ədəbiyyatını, kültürünü, dövlətçilik ənənə- l ərini rusların bir millət kimi mövcud olmadığı daha əski çağlara daşıyan “Kitabi-Dədə Qorqud” eposunun yasaqlan- ması əleyhinə Məhəmməd Əmin Rəsulzadə qələmilə üsyan etmiş, “Dədə Qorqud dastanları”, “Dədə Qorqud Oğuzna- m ələri” məqalələrində bu hadisənin sovet ideoloji sisteminin narahatlığından doğduğunu göstərmişdir. Az bir zaman iç ərisində dünya ədəbi fikrini məşğul etm əyə müvəffəq olan, haqqında onlarla tədqiqat əsəri yazılan, bir çox dillərə tərcümə edilən bu abidənin Sovetlər Birliyind ə kəskin bir münasibətlə qarşılanması, hətta yasaqlanmağa məhkum edilməsi “sosialist bərabərliyinin çürüklüyünü” ortaya qoydu. M.Ə.Rəsulzadə “Dədə Qorqud dastanları” məqaləsində: “Türk xalq ədəbiyyatının şah əsəri bu dastanlar son ill ərin siyasi günlük mövzusunu təşkil etdil ər. Azğınlaşmış bolşevik ruslaşdırma siyasəti gərəyincə bunlar az ərbaycanlı aydınları yenidən ələyib qızıl qəlbirdən keçirm əyə vəsilə oldular”, – yazaraq, bu hakimiyyətin başqa mill ətlər üçün necə fəlakətlər gətirdiyini göstərirdi. Ən böyük amalı Vətənin istiqlalı, azadlığı olan, lakin v ətəndən uzaqlarda – mühacirətdə yaşamaq zorunda qalan şəxsiyyətlər məhz bu səbəbdən öz araşdırmalarına bir çox hallarda siyasi-ideoloji c əhətdən yanaşırdılar. Belə ki, M.B.M əmmədzadənin “Millətlərin oyanmasında dastanlar” m əqaləsində mühacirətdəki ziyalıların xalq yaradıcılığına Folklorşünaslığa giriş 221 müraci ət etmə səbəbləri daha aydın görünməkdədir. Məqa- l ədə müəllif folklorun çox güclü bir təsirə, xalqı hər zaman hürriyy ətə doğru aparmaq qüdrətinə sahib olduğunu göstər- m əkdədir: “Millətlərin keçirdikləri qısa və ya uzun süqut və əsarət dövrlərində əfsanələrə, nağıllara, səciyyə və das- tanlara mövzu t əşkil edən keçmişin şanlı və müqəddəs xatir ələri, təhrikedici, oyandırıcı, ümid və ruhverici, birləş- dirici v ə qurtarıcı pək böyük qüvvətə malikdir. Oğuz das- tanı, “Dədə Qorqud” hekayələri və s. türkün şərəfli keçmi- şindəki milli əzəmət və milli qüdrətini yaşatdığı, mühafizə etdiyi üçün qiym ətlidir” 169 . Buradan göründüyü kimi, folklorun xalqın milli kim- liyini qoruyan, q əhrəmanlığını yaşadan və əsarətə qarşı mü- bariz əyə aparan ən güclü vasitə olması mühacirətdəki zi- yalıların siyasi-ideoloji məqsədləri ilə səsləşirdi və ona daha çox müraci ət edilməsinə gətirib çıxarırdı. M.B.Məmməd- zad ənin: “Demək olar ki, “Kalevala” olmasaydı, fin milləti bu gün bir mill ət olaraq, bəlkə də, olmayacaqdı”, – sözləri xalq yaradıcılığının önəmini aydın ifadə etməkdədir. Mirz ə Bala məqaləsində fin millətinin timsalında xalq ədəbiyyatının tarixi yaşadacaq qədər böyük əhəmiyyətini, h ətta bir millətin varlığı üçün ən vacib şərt olduğunu sübuta yetirm əklə, əslində, folklorun təsir gücünü ortaya qoymuş- dur. Az ərbaycan xalq ədəbiyyatına sosializm mühitində qeyri- peşəkar münasibətə qarşı etiraz edənlərdən biri də Əhməd Cəfəroğlu idi. Sözün qüdrətinin qılıncdan kəskin olduğunu “ustalıq”la dərk edən sovet senzura sisteminin 169 Mirza Bala Mehmetzade. Milletlerin uyanmasında destanlar, “Azerbaycan ”, Ankara: 1970, yıl 18, sayı 191-196, s.11 Almaz H əsənqızı 222 milli-m ənəvi sərvətlərimizə qarşı ideoloji savaşı bu böyük Az ərbaycan ziyalısının qəti etirazları ilə qarşılanmış, o, apar- dığı dəyərli tədqiqatlarla xalqının zəngin tarixini, ədə- biyyatını dünyaya tanıtdırmağa, xalq yaradıcılığı nümunə- l ərini toplayıb nəşr etdirməyə müvəffəq olmuşdur. Xalqı azadlığa, hürriyyətə səsləyən, rus müstəmləkəçiliyinə qarşı yön ələn əsərlərin diqqətdən kənarda qalmasına, toplanıb n əşr edilməməsinə, tədqiqatına imkan verilməməsinə təəssüf ed ən Ə.Cəfəroğlu “Azəri ədəbiyyatında istiqlal mücadiləsi ” adlı tədqiqatında yazır: “Milli Azərbaycan ədəbiyyatında, ad əta başlı-başına, müstəqil bir cərəyan təşkil edən istiqlal mücadil əsi ədəbiyyatı, təəssüf ki, uzun bir zaman qeyri- münt əşir qaldığından (çap olunmadığından), kiçik bir təd- qiq ə belə məzhər olmamışdır. Rus istilası ilə bərabər do- ğan bu ədəbiyyat rus məmurlarının hədsiz təzyiqedici dav- ranışları üzündən əvvəlləri yalnız şifahi ədəbiyyat mahiy- y ətində özünü mühafizə edə bilmiş və dolayısı ilə bütün b əkarətini tutamamışdır” 170 . Dig ər bir məqam diqqəti cəlb edir. Ə.Cəfəroğlu “Azər- baycan dil v ə ədəbiyyatının dönüm nöqtələri” əsərində yazır: “… bir t ərəfdən, qələm əhli xalqa öz dililə xitab edərək, ona öz ədəbiyyatının zövqünü daddırırkən, digər tərəfdən, qılınc əhli də Azərbaycana yeni hürr və müstəqil bir dövlət idarəsi şəklini hazırlamaqda idilər. Zira, kültür istiqlaliyyəti yalnız dil v ə ədəbiyyat kimi sahələrdə deyil, eyni zamanda milli torpaqlar üz ərində qurulacaq olan maddi istiqlaliyyətlə də qo vuşunca sağlam ola bilərdi” 171 170 Ahmet Caferoğlu. Azeri Edebiyatında İstiklal Mücadelesi izleri, “Azerbaycan Yurt Bilgisi”, İstanbul: 1932, yıl 1, sayı 8-9, s. 296 171 Ahmet Caferoğlu. Azerbaycan dil ve edebiyatının dönüm noktaları, An kara: Yeni Cezaevi matbaası, 1953, s.17 Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|