Хошбяхт ялийева
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Almaz H əsənqızı
- Folklorşünaslığa giriş
Almaz H əsənqızı 230 maq m əqsədilə durğu işarələri dəqiqliklə qoyulmalıdır. Mə- s ələn: Əzizim baxtı yarım, Baxtımın taxtı yarım. Üzünd ə göz izi var, S ənə kim baxdı, yarım? – bayatısı bircə hərfi dəyişmək və vergül itirməklə, məzmu- nunda d əyişmə baş verir: Əzizim, baxdı yarım, Baxtımın taxtı yarım. Üzünd ə göz izi var, S ənə kim baxdı yarım? Birinci variantda “baxtı yarım”, yəni “yarımçıq bəxti olan” (başqa sözlə, bəxtsiz) mənası da anlamaq mümkündür. İkinci variantda “baxdı yarım” sözlər olduğu kimi anlaşılır, bu da m əna itkisinə gətirir. Yalnız vergülün işlənməməsi tam f ərqli bir mənanın yaranmasına gətirib çıxarır. “Sənə kim b axdı yarım” ifadəsi məcazi mənada “yarımçıq – kəm baxmaq” kimi düşünülə bilər. Başqa bir örnəyə diqqət yetirək: Əzizinəm, oyan, gül, O yan bülbül, o yan gül. Könül f əğan eyləyir, N ə yatmısan, oyan, gül, – Folklorşünaslığa giriş 231 b ayatısının yazılışında kiçik bir düzəliş etsək, məzmun da əvvəlkindən xeyli fərqlənəcəkdir: Əzizinəm, oyan, gül, Oyan, bülbül, oyan, gül, Könül f əğan eyləyir, N ə yatmısan oyan, gül. “o yan bülbül, o yan gül” deyil əndə bir tərəfdə gül, digərində bülbül olduğu nəzərdə tutulur. Bu variant xalqın dildən necə inc əliklə istifadə etdiyinin göstəricisidir, daha mükəmməldir. Dig ər variantdakı “oyan, bülbül, oyan, gül” ifadəsi iki cür anlaşıla bilər. Birinci halda həm bülbül, həm də gül oyan- mağa səslənilir. Bu daha məntiqi düşüncədir. Amma digər bir halda, bülbülü oyanıb, gülməyə çağırmaq kimi də düşü- nül ə bilər, lakin bayatının ümumi məzmununa görə bu ağ- labatan deyil. Bu fikirl ər dördüncü misra haqqında da deyilə bil ər. Maraqlı bir atalar sözü haqqında da bu fikirləri demək olar. “Düz adam düz d ə qalar” və “Düz adam düzdə qalar” ifad ələrini müqayisə etsək, tam fərqli bir mənzərənin şahidi olarıq. “Də” hissəciyinin ədat və ya şəkilçi kimi yazıya alınması fikrin tam şəkildə dəyişməsilə nəticələnir. Birinci halda (“Düz adam düz d ə qalar”) müsbət bir keyfiyyətin daimi olmasına inamla söylənmiş bir ifadədir və fikrimizcə, el ə bu şəkildə də yazıya alınsa, daha ağlabatan olar. İkinci halda (“Düz adam düzd ə qalar”) ifadə artıq doğru olmağın insana ziyan g ətirəcəyinə işarə edir və bu şəkildə yalnız mü əyyən uğursuzluq və s. məqamlarda işlənə bilər. Bel əliklə, xalq öz dilindən, sözlərin məcaziləşməsin- d ən, eyni səs tərkibinin müxtəlif şəkildə anlaşılması, başqa Almaz H əsənqızı 232 sözl ə, omonimləşmədən çox məharətlə istifadə edərək az sözl ə daha geniş fikirləri ifadə etməyə nail olmuşdur. Bu m əsələdə, təbii ki, illərin sınağı, ağızdan ağıza söylənərək sözl ərin cilalanması da mühüm rol oynamışdır. Bu haqqında b əhs edilən örnəklərdə açıq şəkildə görünməkdədir. Folklor materiallarını toplayanlar yalnız xalqın dilin- d ən deyilən bu nadir söz incilərini daha çox məsuliyyətlə dinl əmək və əslinə müvafiq yazıya köçürmək qalır. Təbii ki, bu örn əklərin bütün variantları dəyərlidir, lakin söyləyicinin dediyinin daha düzgün yazıya alınması vacib şərtlərdəndir. İqnats Kunoş folklor materiallarının toplanmasının xal- qa yalnız xidmət deyil, bir namus borcu olduğunu bildirm əkdədir: “Xalq beytləri, xalqın lirik şeiri olduqları kimi, nağıllar da (epik-dastani) növündən olub bir-birini tamamlar v ə bütünləşir. Bu səbəblərə görə dünyadakı hər mill ətin özünə aid folklorunu toplaması və yayınlaması mil- liyy ət namusuna və borcuna aid bir müqəddəs vəzifədir” 176 . Son dövrl ərdə texnikanın sürətli inkişafı, müxtəlif s əsyazma, video aparatlar folklor mənlərinin yazıya alın- masında müəyyən çətinliklərin aradan qalxmasına gətirib çıxarmışdır. Lakin texniki inkişafın folklora başqa təsirləri d ə müşahidə edilməkdədir. Bununla bağlı məşhur rus fo lklorşünası, professor Sergey Neklyudov (Сергей Не- клюдов) özünün “Folklor və onun tədqiqi: iyirminci əsr” (“Фольклор и его исследования: век двадцатый”) adlı m əqaləsində yazır: “Folklor mətni şifahi ənənədən kitaba və kitabdan – şifahi ifaya keçir, bəzən bir neçə dəfə öz olduğu yeri əvəz edərək, hətta bu zaman etnik dil sərhədlərini 176 İgnacz Kunos. Türk halk edebiyatı, İstanbul: Kervan kitabçılık, 1978, s. 113 Folklorşünaslığa giriş 233 adlamış olur (Bax: Məsələn: Rüstəm haqqında süjet/Erus- lan). M əhz bu cəhət “klassik” folkoru arxaikdən fərqləndirir. M əhz kitab – yazılmadan sonra /tərcümələr /əlavələr / söy- l əmələr – indi necə deyirlər, folklor süjetinin “qloballaş- ması”nın ilkin vasitəsinə – onu öz doğulduğu lokal ənənə- l ərindən çox-çox uzaqlarda yayılması vasitəsinə çevirir” 177 . Bu problem bütün xalqların həyatında artıq baş ver- m əkdədir. Azərbaycan folkloru da informasiya və texnikanın müasir inkişaf mərhələsində müəyyən mənada uduzur və b əzi mühüm məsələlərin təcili həllini tələb edir. M.Ka- zımoğlu bu barədə yazır: “Toplama işinin təxirəsalın- mazlığının məlum və məşhur başqa bir səbəbini də gös- t ərmək olar: çağdaş informasiya bolluğu şəraitində şifahi söz s ənətinin meydanı daralır. Layla və oxşamaya, yanıltmac və tapmacaya, nağıl və dastana... marağın azalması, peşəkar söyl əyicilərin çox çətinliklə tapılması məhz meydanın daralmasına, folklor od-alovunun səngiməsinə dəlalət edən faktlardır” 178 . Sadalanan s əbəblər folklora diqqətin artırılmasını tələb edir. Bundan əlavə, bəzi məqamlar da vardır ki, materiallar toplanark ən onlar da nəzərə alınmalıdır. Məsələn, C.Hacı- b əylinin Parisdə 1933-cü ildə nəşr etdirdiyi “Qarabağın dialekt v ə folkloru (Qafqaz Azərbaycanı)” əsərində “Oxşat- malar” (“gözümün işığı”, “şirinim”, “umudum”, “ceyranım” v ə s.) , “Xasiyyətlər” (“maymax”, “dəliso”, “ürəyi yuxa”, 177 Сергей Юрьевич Неклюдов. Фольклор и его исследования: век двадцатый //Экология культуры, Архангельск, 2006: №2 (39), с.123 178 Muxtar Kazımoğlu (İmanov). Folklor həm keçmiş, həm də bu gündür. M əqalələr. Bakı: Elm və təhsil, 2014,s.85 Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|