Хошбяхт ялийева
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Folklorşünaslığa giriş
- Almaz H əsənqızı
Folklorşünaslığa giriş 25 dığını nəql etməkdədir” 26 . Alman əsilli Adam Oleari, türk Övliya Çələbi və baş- qalarının səyahətnamələri də bir sıra məlumatların öyrə- nilm əsi istiqamətində dəyərli mənbə olaraq qalmaqdadır. Bel ə ki, XVII əsr səyyahı A.Oleari özünün də iştirak etdiyi S əfəvilər dövrü Şamaxıda keçirilən Novruz mərasimilə bağlı m əlumatlar vermişdir 27 . Bundan əlavə, həmin səyahətnamədə folklorşünaslq üçün dig ər maraqlı məlumatlar da yer almışdır. Belə ki, A.Oleari 1698-ci uld ə Dağıstan və Azərbaycandan keçib İrana səyahət edərək, yenə həmin yolla geri dönərkən, D ərbənd yaxınlığında gördüyü “Qırxlar məzarlığı”ndan bəhs ed ərək yazır: “Burada biz daha iki müqəddəs müsəlmanın türb əsini ziyarət etdik. Bunlardan biri Pir Muxara (Pyhr Muchar) aid olub ovalıqda, digəri isə İmam Qorqudun (İmam Kurchud) dağ üzərindəki türbəsi idi. (Həzrəti) M əhəmmədin yaxın qohumlarından olub, hər zaman onun ayaqları ucunda oturan, ondan dərs alan və peyğəmbərin v əfatından sonra guya 300 il daha yaşamış olan İmam Qorqud özünü kral Qazanın xidmətinə vermişdi, ona qopuz çalaraq h ərbi türkülər söylərdi” 28 . Qeyd etm ək lazımdır ki, bir sıra folklor mətnləri məhz 26 Ahmet Caferoğlu. Azeri lehcesinde bazı moğol unsurları, “Azerbaycan yurt bilgisi”, İstanbul: 1932, sayı 6-7, s. 216 27 Адам Олеарий. Подробное описание путешествия в Московию и через Москоию в Персию. Москва: Императорского Общесество Истории и Древностей Россий при Московском Университете, s.549 28 Адам Олеарий. Путешествие по Adam Oliarius, Puteşestvie po Moskoviyu i Persiyu, almancadan t ərcümə edən: P.Barsov, Moskva: 1870, kitab 6, f əsil IX, s.971 Almaz H əsənqızı 26 ayrı-ayrı səyahətnamə, cüng və ya salnamələrə salındığına gör ə dövrümüzə qədər gəlib çatmışdır. Hətta bəzi folklor janrları, məsələn, rəvayətlər daha çox yazılı mənbələrin içə- risind ə mühafizə olunmuşlar. Folklorun bu janrının özəl- likl ərilə bağlı professor İsrafil Abbaslı haqlı olaraq ya- zır: “Xalq rəvayətlərindən istər ilkin orta əsrlərdə, istərsə də sonrakı yüzilliklərdə Azərbaycanın bir sıra tarixçi, etnoqraf, arxeoloq v ə salnaməçiləri, həmçinin klassik şair və yazıçıları tarixi qaynaq kimi faydalan mışlar. Bu ədəbi-mədəni prosesin özü onlarla xalq r əvayətlərinin qorunmasına, onların əbə- dil əşdirilib dövrümüzə qədər gəlməsinə səbəb olmuşdur” 29 . Eyni fikri son dövrl ərdə ayrıca folklor janrı kimi tədqiq edilm əyə başlanan mənqəbələr (övliya kəramətləri ilə bağlı yaranan əhvalatlar) və memoratlar (xatirələr) haqqında da dem ək mümkündür. Bundan əlavə, nəzərə almaq lazımdır ki, Azərbaycan folkloru örn əkləri bir çox hallarda gürcü, erməni əlifbası ilə müxt əlif cüng və salnamələrə daxil edilmişdir. Məhz bu fakt da onları folklorun qaynaqlarından biri kimi dəyərləndiril- m əsini tələb edir. Bu məsələ ilə bağlı İ.Abbaslı belə şərh vermişdir: “Xalq danışıq dili – Azərbaycan türkcəsi geniş bir ərazini – tarixi Azərbaycan torpaqları daxil olmaqla bütün Qafqazı, Anadolunun əksər məntəqələrini (bu məkana İrak- Türkmən folklor mühitini də əlavə etmək mümkündür) çevrələmişdir. Onlarla mənəvi mədəniyyət abidələri – müx- təlif əsrlərdə yazıya alınmış çoxsaylı cüng və əlyazmaları da bunu təsdiq etməkdədir. Maddi-mənəvi irsi əbədiləşdirən bu abidələr XVI yüzilliyin əlyazmalarından üzü bəri gürcü və erməni əlifbaları ilə Azərbaycan türkcəsində yazıya alınmış 29 Az ərbaycan ədəbiyyatı tarixi. 6 cilddə, I c., Bakı: Elm, 2004, s.214 Folklorşünaslığa giriş 27 folklor örnəkləri də bu ədəbi-mədəni hadisənin tərkib hissəsi kimi diqqəti cəlb etməkdədir” 30 . B əzən ayrı-ayrı şəxsi əlyazmalarda da folklor örnəkləri mühafiz ə edilmişdir. Məsələn, “Koroğlu”dan bəzi parçalar Elias Muşeqin “Nəğmələr kitabı”na (1721) və ya Əndəlib Qara cadağinin “Şeirlər məcmuəsi”nə (1804) daxil edilmiş- dir. Burada bir m əsələyə diqət yetirilməsini vacib hesab edirik. Bel ə ki, son illərə qədər diqqətdən kənar qalan qə- birüstü abid ələrdəki yazılar folklorun qaynağına çevrilə bilir. Bunun ən bariz nümunəsi “Orxon-Yenisey” abidələrində gö- rürük. H əmin mətnin içərisində on beş ata sözünün olduğu bildirilm əkdədir. Fikrimizcə, bütünlükdə qəbirüstü abidələr üz ərində olan yazılar ayrıca təhlilə cəlb edilməlidir. T əbii ki, texnikanın inkişafı ilə folklor qaynaqları sıra- sına yeniləri əlavə olunmaqdadır. Buraya audio, video çəki- lişləri, foto-şəkilləri, internet və s. əlavə etmək olar. Artıq söyl əyicinin bilgisi müəyyən vasitələrlə əbədiləşir, kitablar- da n əşr edilir və ya televiziya, radio, internet və sairənin kö- m əyilə geniş auditoriyaya çatdırılır. Beləliklə, həmin mate- rial folklor araşdırıcılarının da tədqiqat obyektinə çevrilir. 30 İsrafil Abbaslı. “Koroğlu”: nə var, nə yox? Bakı: Elm və təhsil, 2013, s.4 Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|