Хошбяхт ялийева
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Almaz H əsənqızı 28 FOLKLOR VƏ DİL
- Folklorşünaslığa giriş
- Almaz H əsənqızı
Almaz H əsənqızı 28 FOLKLOR VƏ DİL Dil insan h əyatının ən vacib vasitələrindən biridir. Onunla bağlı yüzillərdir tədqiqatlar aparılır, hələ bundan sonra da aliml ər Allahın insanlara bəxş etdiyi bu böyük h ədiyyə ilə bağlı araşdırmalarını davam etdirəcəklər. Məşhur rus alimi Vladimir Nikolayeviç Toporov (1928-2005) “Mif, ritual, simvol, obraz” əsərində yazır: “... dildən kənarda ya- ranan h ər şey də ancaq dillə ifadə edilə bilir. Bu ehtimal di- lin universal, daha d əqiq, potensial-universal xarakterindən v ə sözün geniş mənasında onun vasitəçilik funksiyasından ir əli gəlir (ona görə realizə edilir) Dil özü ilə insanlar ara- sında vasitəçilik edir, həmçinin insanlar öz aralarında dil vasit əsilə ünsiyyət saxlaya bilirlər. Beləliklə, insanla bağlı dünyada n ə varsa, hər şey yalnız dil vasitəsilə ifadə edilə bil ər” 31 . Ümumiyyt ələ, folklor və dili bir-birindən ayrı təsəvvür etm ək mümkün deyil. Dünya dövlətlərində folklor araş- dırıcıları, bir çox hallarda, ilk olaraq qövmün dilinin probleml ərini öyrənməklə işə başlamışlar. “Lisanı tədqiq edilm əyən hər bir qövmün xəlqiyyatı da, şübhəsiz, tədqiq edilm əmiş nəzərilə baxıla bilər. Bundan dolayıdır ki, Avropa lisan ları tədqiqatında ən çox diqqət edilən xalq ədəbiyyatı 31 Владимир Николайевич Топоров. Миф. Ритуал. Символ. Образ (Исследования в области мифопоетического. Избранное), Москва: Из-во “Прогресс”, “Культура”, 1995, с.7 Folklorşünaslığa giriş 29 m əhsulu olmuşdur” 32 . M əsələn, mifoloji məktəbin banilərin- d ən sayılan Yakob və Vilhelm Qrimm qardaşları həm də alman dilinin ən məşhur tədqiqatçılarından hesab edilirlər. Onlar, bir t ərəfdən, alman dilinin qrammatikasını tədqiq et- miş, dünya leksiqrafiyasının bu gün də ən məşhur əsərlə- rind ən olan “Alman dilinin lüğəti”ni (“Deutsches Wörter- buch”) hazırlamış, digər tərəfdən, folklor mətnlərini toplayıb üz ərində tədqiqatlar aparmışlar. Folklorun toplanması və tədqiqi ilə bağlı elmi müla- hiz ələr söyləyən ilk alimlərdən biri, məşhur “Xalqların nəğ- m ələrdəki səsləri” (“Stimmen der Völker in Liedern”) anto- logiyasının müəllifi Johann Gotfrid Herder (1744-1803) xalq yaradıcılığının öyrənilməsinin dilçilik üçün önəminə diqq ət yetirmişdir. Slavyan alimlərinin öz xalqının nəğmə- l ərini toplamamasını qınayan Herder yazırdı: “... onlar bu- nunla biz ə öz xalqının canlı qrammatikasını, ən yaxşı lüğə- tini v ə təbii tarixini verə bilərdilər” 33 . Göründüyü kimi, folklor m ətni həm xalq dilinin canlı leksikası və qrammatikasnın, eyni zamanda, tarixinin əks olunduğu əsas mənbə kimi dəyərləndirilir. Uzun əsrlər daim basqınlara, gah ərəb-fars, gah rus ağalarının işğalına məruz qalan Azərbaycan türkləri öz dill ərini böyük çətinliklə qoruya bilmişlər. Hətta müasir n əsillər ən qədim dövr Azərbaycan ədəbi dilini məhz folklor vasit əsilə təsəvvür edə bilirlər. Belə ki, Azərbaycan dilində ilk yazılı ədəbi dil nümunəsi hələ ki, on üçüncü əsrə aid olan 32 Ahmet Caferoğlu. Orhon abidelerinde atalar sözü, “Halk Bilgisi Haberleri”, cilt I, İstanbul: 1 kanunisani 1930, yıl 1, sayı 3, s. 43 33 Etibar Talıblı. Folklorşünaslığın təşəkkülü haqqında, “Folklorşünas- lıq məsələləri”, Bakı: VI buraxılış, 2007, s.24 Almaz H əsənqızı 30 H əsənoğlunun məşhur qəzəlidir. Lakin Azərbaycan ədəbi dilinin tarixi “Kitabi-D ədə Qorqud”un əlyazmasına uyğun olaraq on birinci yüzillikd ən hesablanmaqdadır. Başqa sözlə des ək, folklorşünaslığımız üçün çox mühüm olan “Dədə Qorqud kitabı”nın əlyazması şəklində mövcudluğu dilimizin ən qədim dövrdəki vəziyyətinin müəyyənləşdirilməsi baxı- mından onu əvəzsiz bir mənbəyə çevirmişdir. Nəinki ən qə- dim dövrl ər üçün, hətta klassik ədəbiyyatın mövcud olduğu zamanlarda dilçilikl ə bağlı bir çox məsələlərin həllində folk- lor ən mühüm vasitə kimi çıxış etməkdədir, eyni fikri folk- lor la bağlı tədqiqatlarda dilçiliyin rolu haqqında söyləmək mümkündür. Klassik ədəbiyyatdan fərqli olaraq, folkloru – ibtidai z ərbi-məsəllər, ata sözləri, mif və dastanları etnosun dilini mühafiz ə edən əsas vasitə kimi dəyərləndirən Ə.Cəfəroğlu xalq yaradıcılığının heç bir çərçivə tanımadan sərbəst yaran- dığına, yayıldığına diqqət yetirərək yazmışdır: “... xalq ədə- biyyatında idareyi kəlam və lisan şəkilləri özünəməxsus s ərbəstliyilə hər bir növ süni müdaxilədən azaddır. Klassik ədəbiyyatda isə, əksinə olaraq lisan tam bir çərçivə daxilində istifad ə edilmiş və ayrıca klassik ədəbiyyata daxil olan xalq lisanı ünsürlərini də öz qaydalarına tabe etməyə çalışıl- mışdır” 34 . T əbii ki, əsrlər boyunca Azərbaycanın müxtəlif haki- miyy ətlərin tərkibində olmaq məcburiyyətində qalması, xü- sus ən islam dininin qəbulundan sonra bir çox ərəb-fars söz- l ərinin ədəbi dilə daxil olması ilə nəticələndiyi kimi folklora da t əsirsiz ötüşmədi. Lakin bu əlaqə birtərəfli qalmadı, türk 34 Ahmet Caferoğlu. Orhon abidelerinde atalar sözü, “Halk Bilgisi Ha- berleri”, cilt I, İstanbul: 1 kanunisani 1930, yıl 1, sayı 3, s.43 Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|