Hujayra: Hujayra membranasi( sitoplazmatik membrana)

Hujayra fiziologiyasi.Membrana tuzilishi va undagi jarayonlar mexanizmi.
Hujayra:
Hujayra membranasi( sitoplazmatik membrana);
Sitoplazma;
Yadro.

Organellalar
Hammamizga ma’lum bo’lgan sifatlarni ta’riflashdan yiroqdamiz!
MITOXONDRIYA
Asosiy vazifasi hujayra energiya bazasi, nafas zanjirini tashkil etisj ya’ni eng muhum jarayonlardan biri bo’lgan oksidlanish va fosforillanishda ishtiroki.
VA bu jarayonlar ferment komplekslari yordamida amalga oshiriladi.Bunday ferment komplekslarida 4ta tip farqlanadi:
I tip –NADF;
II tip - suksinat degidrogenaza ubixinon oksireduktazasi;
III tip - ubixinon sitoxrom C oksireduktaza;
IV tip – Sitoxrom C reduktaza .
HUJAYRA MEMBRANASI
Mozaik bifosfolipid qavatidan iborat, 40 % lipid, 55% oqsil, 5% uglevod tutadi.

Hujayra membranasi oqsillari joylashuviga ko’ra farqlanadi:

• 
  Periferik
  
• 
  Integral
  

Periferik oqsillar bifosfolipid qavatda joylashuviga ko’ra
Ichki yuza periferik oqsillari- hujayra sitoskeletini hosil qiladi.
Tashqi yuza periferik oqsillari - tanlab o’tkazuvchanlik vazifasini bajaradi,mavjud bo’lgan va yangi hosil bo’lgan hujayralarni bazal qavatda mustahkam joylashishini ta’minlab beradi. Bunday oqsillar molekulalari hujayra adgeziya molekulalari ( ing. Cell adhesion molecules CAM)deyiladi.
CAM tiplari:
-integrin;
-Ig G ga bog’liq adgeziya molekulalari;
-kadgerin- Ca ioniga bog’liq
-selektin
E selektin- endoteliyda;
L selektin – leykositda;
P selektin- endoteliy va trombasitlarda
Integral oqsillar

1. 
   Ion kanallarini hosil qialdi
   
2. 
   Transport
   
3. 
   Retseptor
   
4. 
   Antigenlik
   
5. 
   Nasos
   

Hujayra membranasi orqali bo’ladigan muhim vazifalardan biri bu transport.
Transport turlari:
Passiv Aktiv Vezikulyar t.

Diffuziya Birlamchi aktiv endositoz;

Oddiy (oson); Na va K nasoslar; pinositoz;
Osonlashtirilgan; K va H nasoslar; fagositoz;
Osmos Ca nasoslar ekzositoz;
Ikkilamchi aktiv transsitoz;
Na ko-trnsporti; retseptorga bog’liq
Na kontra-transporti. endositoz
Bulardan tashqari boshqa turdagi transport turlari ham mavjud bo’lib , bular:
-epiteliy membranasi gorizontal sathidagi transport;
- ultrafiltratsiya.


PASSIV TRANSPORT
1.Diffuziya
1.1 .Oddiy yoki oson diffuziya
- bifosfolipid qavat orqali gidrofil moddalar transporti, masalan, kislorod, nitratlar, korbanad angidrid, spirt, asoslar, kislota qoldiqlari juda etz va oson diffuzlanadi.
1.2. Ion kanallari orqali boradigan diffuziya. Bunda integral oqsillarning ma’lum turlari ionlar uchun kanal hosil qiladi , tanlab o’tkazadi va kanal darvoza mexanizmiga ega bo’ladi.
KANAL DARVOZA TURLARIGA BIROZ TO’XTALAMIZ E’TIBORLI BO’LAMIZ !
Ion kanal tiplari darvozalari o’zaro farqlanadi:



Ligand darvozali kanal ligandlar ta’sirida harakatlanadi, ligand modda qayerda joylashishiga ko’ra 2 ga farqlaymiz:

1. 
   Birlamchi messenjerlar- Asetilxolin bunda ligand vazifasini bajaradi, nervdan mushaklarga impuls o’tishi.
   
2. 
   Ikkilamchi messenjerlar- Ca ionlari, s- AMF, G-oqsillar, ikkilamchi messenjerlar faoliyati doim hujayra proteinkinazasini aktivlash bilan sodir bo’ladi.
   

Voltaj darvoza
Diffuziya hodisasida ishtirok etuvchi ion kanallarining darvozasi voltaj tipida bo’ladi.








2.Osonlashtirilgan diffuziya
Tashuvchi oqsillar orqali amalga oshiriladi,masalan, permeaza, translokazalar yordamida.

OSMOS

AKTIV TRNASPORT
Ion nasoslari orqali energiya sarfi bilan boradi. 2 turini farqlaymiz:
Birlamchi aktiv transport
Na va K ion nasoslari;
Ca ion nasoslar;
K va H ion nasoslari.





Ikkilamchi aktiv transport – simport va antiport mexanizm
Na cotransporti - simport mexanizm


Na conturtransport - antiport mexanizm

SIMPORT va ANTIPORT

VEZIKULYAR TRANSPORT
Retseptorga bog’liq vezikulyar transport