Hümanizm tâbiri ve mefhumu
Yüklə 273,96 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Hümanizm ve Rönesans mefhumları
| HUMANİZM'İN ÇIKIŞI ve YAYILIŞI Dr. M. ŞÜKRÜ AKKAYA Alman Dili ve Edebiyatı Doçenti
Hümanizm tâbiri mefhumca, kültür tarihinde emsalsiz bir şekilde yüksek değer taşıyan bir hareketin, insanın fert olarak, hiç bir kayda bağlı olmaksızın mükemmel bir surette yetişmesini, ideâl insanlığa eriş- meşini gözetliyen cereyanın ifadesidir. Antik çağda insanın her türlü kayıttan âzâde olarak gelişmesi im kânları geniş ölçüde mevcut olduğu halde, Roma kültürünün çökerek ortadan kalkması, yuvarlak rakamla bin yıl süren Ortaçağ-Skolastik zihniyetinin hâkim olması yüzünden Antik kültür köşeye atılmış, fikrî mahsuller yanında tasvirî sanatlar da bütün çöküm devri boyunca fena halde soysuzlaşmıştı. Bununla berabar kan ve ruhça kendini Antik Roma kültürünün vâ risi sayan İtalya'da Antik irfana bağlılık keyfiyeti tam manasiyle hiç de kesilmemişti. Yaşamakta olan neslin dil ve tarihinin geçmişe bağlı bu lunduğu, Eskiçağın zengin varlığını temsil eden bir sürü sanat abide leri harabelerinin büyük geçmişi hatırlattığı İtalya, Humanizm'e beşiklik etmişti. Türedilere üstten aşağı bakan, eski bir asaletin mühmel bir mümes sili edasiyle durmakta olan, vakur, sessiz kulelerden yükselerek ufuk ları aşan kartallar, artık periler yatağı olan yosunlu şadırvanların mırıl tılarından koparak ıssız hâllerde çınlıyan eski nağmeler, ince duygulu şahsiyetleri büyülemiş, şuurlarının altında uyuklamakta olan benlik ruhu nu kendine getirmişti : Böylece uyanan Antik ruhunun İtalyan ruhiyle birleşmesi suretiyle öyle bir filiz doğmuştu ki, gelişen dalları hemen hemen bütün Avrupa kültürünü kaplıyacak, gelecek yeni yüzyılların fiz yonomisinin şekillenmesinde örneklik yaparak insanlığın yeni irfan ide âlini teşkil edecekti. İtalya'da XIV. yüz yılda beliren bu romantik hareketin, yeni cereya nın meş'alesini taşıyan şairler bu yeni oluşun cereyaniyle ateşlenmiş ve sürüklenmişlerdi. Fakat bu ancak bir sezişten ibaretti. Yeni cereyanın asıl mahiyetini, müteakip nesiller şuurla kavramış ve Çiçero'nun eski tabiriyle Humanitas suretinde adlandırmışlardı. XV. Yüzyılın yazmanları klâsik latincedeki bu Humanitas kelime sinden, ruhî olgunlaşma anlamına, Humanitas tâbirini yaratmışlardı. XIX. yüzyılın Alman tarih ilmi ise, Hümanist kelimesinden ruhî-fikrî cereyan anlamına Humanizmus (Hümanizm) şeklini ihya etmişlerdir 1 .
200 ŞÜKRÜ AKKAYA Hümanizm ve Rönesans mefhumları : Hümanizm ve Rönesans tâbirleri - karşılıklı biribirinin yerini tutan müşterek mefhum sayılırlar. Yalnız kullanışta, arada mana farkı husule gelmiştir. Rönesans tâbiri, aslında daha geniş bir mefhumu ifade eder. Zira Rönesans tâbiri yalnız cereyanın istikametini değil, aynı zamanda bütün büyük devri tazammun eder. Bu yüzden münferit hallerde kulla- nılagelen adlandırmalar biribirini tamamiyle tutmazlar. Bu iki mefhum arasındaki farkı şu şekilde açıklamak doğru olur: Cereyanın ilmî-fikrî cephesi belirtilmek istendiği vakit h ü m a n i z m tabiri, devrin umum! sanat muhtevası belirtilmek istendiği takdirde ise R ö n e s a n s tabiri yer alır. Vakıa ilmî ve sanatkârane damarlar birbirine temas ve nüfuz ederlerse de birbirlerinden ayrılmıyacak şekil arzetmezler; onun için bunları ayrı ayrı mütalâa etmek imkânı vardır. Bu ayırma işi, ilmî faa liyetle sanatkârane çalışma arasındaki münasebetin o kadar sıkı olma dığı Almanya'da, İtalya'ya nisbetle daha kolaydır 1
Bizim bugünkü rönesans mefhumunu Jacob Burckhardt yaratmıştır. Burckhardt, rönesansı Ortaçağa karşı ruhî bir cephe alma olarak ayırdığı reformasyondan ve reformasyon muhalefetinden de ayırır. Burckhardt'ın rönesans mefhumu hiç de zoraki bir yaratma değildir. Bilakis her gerçek tarihte olduğu gibi bu da, yüzyılların mevrusatının toplu bir halde yorumlanması, şekülenmesidir. Nasıl bir biyograf kendi kahramanının yaşayış ve hüviyetini, ya şamış olanın kendisine nisbetle, daha serbest ve daha açık olarak görürse, bir tarihçi de tarihî olayların bağlarını, birliklerini çağdaşların malûmu olmadığı bir şekilde görebilir, Vakıa rönesans parolasını çağdaşların kendileri vermişlerdi. Fakat ne bunlar, ne de sonraki yüzyılların tarihçileri rönesans mefhumunu bir şekle bağlıyamamış, tarihî yerini verememişlerdi. Çünkü tarih ilmi henüz başlangıç halinde bile değildi, bu çağlarda ancak Orta çağın iki büyük tarih nevi olan mahallî kroniklerle dünya kroniki biliniyordu. Fakat bunlar da garip bir şekilde biribirine karıştırılırdı. Nitekim Floransa'lı Givanni Villani de- 1300 yılında, yıldönümü dolayısiyle yapılan günah bağışlama olayından ilham alarak - kendi şehir tarihini yazarken tâ Bâbil kulesine elatmak suretiyle gerilere git miş, zamanın tahribatından tesadüfen kurtulan rivayet ve efsaneleri ras gele ve sathî bir surette dizerek, Floransa tarihinin en eski tarihçesini naklettikten sonra hasbihal yollu rahat bin ifade ile kendi değişik ha yatının zengin intibalarıni anlatmıştı. XV. Yüzyılın, Antik yazmanlarla oldukça serbest bir şekilde donanmış olan hümanist tarihçileri, tarihî kaynaklara sadâkat ve nisbeten mâkul bir tertip yoliyle hasbihal tarzına son vermişlerdi. Fakat başlarda kuru 1 Reallexikon der deutschen Literaturgeschichte, cilt I. s. 526, sütun 2. Yüklə 273,96 Kb. Dostları ilə paylaş:
|