Hümanizm tâbiri ve mefhumu

HUMANİZMİN ÇIKIŞ ve YAYILIŞI 

211 

ve hâkimiyetin zevkini tatmış oldukları için gasbedilen bu nimetleri 

tekrar elde etme emeli ferdiyetlere daha kuvvetli bir hamle kudreti 

bahşediyordu. Bilhassa arzu hilâfına sükûnete icbar edilmiş olan kim­

seler arasında ferdiyeti harekete geçiren düşünceler ve bu düşüncelerin-

mahsulü olan yazılar ferdiyetin yolunu aydınlatmaya hizmet ediyorlardı. 

Bu anlarda çok olagelen sürgünlük te, yukarda bilmünasebe işaret 

ettiğimiz üzere, ferdiyetin gelişmesine yarıyan önemli bir faktördü. Zira 

sürgünlerde ferdiyet duygusunun, partiyi kaybedip te evinde âtıl kalan­

lara nisbetle, daha kuvvetli bir surette gelişeceği gayet tabiidir. Kaldı 

ki türlü bölgelerden gelen sürgünlerin birbirleriyle tanışmaları, fikir 

mübadeleleri en yüksek ölçüde müessir olmakta idi. Meselâ Dante'nin 

kendisine uygunsuz şartlar dahilinde Floransa'ya dönmesi teklif edildiği 

vakit, yahut ta başka bir münasebetle, yazdığı şu satırlar dikkate 

şayandır: "Sanki güneşi ve yıldızları her yerde göremez miyim ? Şehirde 

halkın önünde şöhretsiz ve hacil bir surette görünmeden, en asil haki­

katlere zihin yoramazmı yım ? Ekmeksizde kalmam. „ Sanatkârlarda 

mecburî ikamete inatla kafa tutarak hürriyetlerini şu eda ile ifade edi­

yorlar: "Her şeyi öğrenmiş olan, hariçte, hiç bir yerde yabancı değil­

dir. Malı gasbedilmiş, dostlarından ayrılmış olduğu halde bile her şeh-

ıin hemşerisidir ve korkmaksızın talihin tehavvüllerini istihkar eder,,

1

. 

Dante Alghieri (1265 -1321) 

Yukarda izah ettiğimiz

 2

 Floransa hanedan mücadelesi dolayısiyle 

sürgüne gidenler arasında o vakitler moda şairi olarak tanınmış olan 

24 yaşındaki Dante ile Petrarka'nın babası da bulunmakta idi. Haya­

tının gelişme çağında, lonca başkanı sıfatiyle şehrin ileri gelen biri 

olarak, papa adına sürgün giden Dante, papayı bu andan itibaren nifak 

hükümdarı olarak görmiye başlamış, bundan sonra kendini artık kayser 

taraftarlığını belirten yazılarına vermişti. Hayatının artakalan yarısını 

yurt özlemiyle geçirmiş ve gurbette ölmüştür. 

Dante'nin şahsı için felâket olan bu sürgünlük yolu, beşeriyetin 

saadetine mahreç olmuş, sürgün olarak ölen Dante'yi kültür tarihinde 

ölmez bir kudret yapmıştı. İtalya'nın çılgın parti mücadelelerinin acısını 

şahsında duymuş olan Dante, sürgünlükte maddî kuvvet olmaktan 

çıkmış, manevî bir kudret olmuştu. Dante gibi devrinin birçok duygulu 

kişileri de yurt, fakat aynı zamanda din ateşiyle yanıyorlardı. Frans 

Assisi'nin müritleri memleketi yer yer dolaşıyor, dünyanın fâniliğini, 

ölümün dehşetini, öte-dünyanın hazzını halka telkin ediyorlardı. Ruhî 

bir gerginlik ve tahammür devresi yaşıyan İtalya'da donuk bir şekilde 

büyük hadiselerin arifesinde bulunulduğu seziliyor, yeni haberler, ha­

laskarlar bekleniyordu. Cemiyetin elemli ruhu sabır ve tevekkül ile 

avunmuya uğraşırken bir taraftan Dante'nin ateşîn yazıları, diğer taraf-

1

 Jacob Burckhardt, cilt 1, 8. 141 - 149. 

2

 Bakınız : yukarda s. 14. 

---

212 

ŞÜKRÜ AKKAYA 

tan Boccacio'nun büyülü şiirleri etrafa çökmüş olan boğucu havayı 

dağıtacak, yürekleri tazeliyerek yaşama zevkini aşılıyacaktı. 

Dante sürgünlükte geçimini sağlamak için gâh hatip, gâh diplomat 

veya hukukçu olarak şunun bunun hizmetinde, yahut ta yarı anlaşılmaz 

şair olarak dolaşırken ruhu hayatın son muhtevasına, en yüksek idelere 

açılmıştı. Büyük kültür merkezlerinde tahsil edip etmediği bilinmemekle 

beraber skolastik bilgiye tamamiyle tesahüp ettiği muhakkaktır. Sko­

lastik ve tasavvufi mahiyetteki şiirlerinde umumî meseleleri tefsir, teşbih 

mecaz yollu izahlarla mütalâa ettikten sonra gittikçe ilerlemek ve yük­

selmek suretiyle en yüksek ideleri halk dilinde kaleme alışı çok önem­

lidir. 

Vakıa İtalyanın son nesil çağında Floransalılar arasında hâtıra 

yazmanları da halk dilinde yazmıya başlamışlardı. Fakat Dante'nin 

âlimane, diyalektik tarzda dilin iç kudretinin istediği yüksek metalibin 

yer tutması çok önemli idi. Hatta lâtince yazmış olmakla beraber 

"İtalya-halk dili üzerine,, adlı kaleme aldığı kitapçıkta daha derinliklere 

dalmış, kendisi farkına varmadan ulusal sanat diline temas etmekle 

Dante gelecek nesillere asıl fikrî mirası bırakmış oluyordu

1

. 

Kayserlik taraftarlığı yazılarını tekemmül ettirdikten sonra Dante, en 

yüksek ulusal hız ve heyecanla kültürün miras bıraktığı en yüksek 

idelere el atmıştı: İlâhî ve beşerî olan şeylere son şeklini vermek 

üzere Tanrının dünya düzeninin nağmelerini, "Divina Comedia,, eserini 

halk diliyle kaleme almıştı. Şair Orta çağın bilgi ve hikmetini, astronomi, 

tabiat bilgisi, felsefe, teoloji, tarih, siyaset ve Antik ilimlerini derlediği 

bu eserinde skolastik dünya ve tarih çehresini şekillendirmeksizin, 

yer yüzünde başladığı dolaşmada öte dünyanın üç âleminden; cehen­

nemin korkunç uçurumlarından, a'râfın taşlı yamaçlarından, cennetin 

billuri havasından geçişi tasvir edişi daha çok önemlidir. Bütün dünya 

bilgilerini ve duygularını, erkenden keşfettiği kendi ruhundan geçiren 

Dante, eserinin hem nâkili hem de kahramanı bulunmaktadır. Yalnız 

birçok cinaslar, kinayeler, manalı kelâm vesaire dolayısiyle maksadın 

anlaşılması hayli güçtü. Onun için daha er çağlarda tefsirler ve izahlar' 

yapılmak zarureti hasıl olmuştu. 

Vakıa eserde taraftarlık gayet açık, fakat hiç bir Avrupa kavminin 

kendi kahramanlarını, serserilerini cennette ve cehennemde bu şekilde 

tasvir eden bir tarih kitabı yoktur. Kültür gelişiminde Dante'nin 

şahsiyeti, Fransız ruhî hâkimiyetinin sona ererek İtalyan dünyasına 

intikalinde, geçit yerini teşkil eder. Dante'nin İlâhi Komedi eserinin 

tesiri müthiş olmuştu. Şair Boccacio eserin açıklanması için Floransa'ya 

davet edilmişti

2

. 

1

 Bakınız : Yukarda s. 9 

2

 Walter Götz, s. 182-188. 

---