Hümanizm tâbiri ve mefhumu
HÜMANİZMİN ÇIKIŞ ve YAYILIŞI
Yüklə 273,96 Kb. Pdf görüntüsü
|
HÜMANİZMİN ÇIKIŞ ve YAYILIŞI 205 Fakat yukarıda saydığımız şartlardan müşterek dil hareketinin çok sürmeden, hemen müteakip nesilden itibaren, gerçekleşmesi önemli bir kazançtı. Zira toplu yaşayışın en yüksek ve şuurlu mahsulü olan sanat eserinin ortaya çıkabilmesinin en önemli şart ve temeli, işlenmiş bir dildir. İtalya'nın türlü bölgelerinde kullanılmakta olan lehçelerin hepsi gerek mevzii gerekse ırkî bakımdan tehalüf göstermekle beraber, lâtin- cenin birer dalı idiler. Dil hareketinde dava yalnız üstün olan bir lehçenin hâkimiyeti değil, aynı zamanda vulger (halk) dilinin, hüküm sürmekte olan lâtince yanında, edebî bir dil haline gelmesi idi. Muhtelif zamanlara ait vesikalarda müşterek münferit kelimelere raslanmakla beraber, meselâ daha XII. yüzyılda, birbirine bağlı dil vesikaları pek az görünür ve tercüme karakteri taşırlar 1 . Orta çağın kemal devrinde Batı ülkelerinin asilzadeleri, gerek çevre konuşma dilinin, gerekse şiirin ifadesi olmak üzere bir "saray-kibar,, dilinin teşekkülüne gayret etmişlerdi, İtalya'da dahi saray mensuplariyle şairlerin dili sayılan, fakat daha erkenden türlü lehçelere ayrılmış bulunan, bir kibar dili gelişmişti. Bu dilin bütün aydınların müşterek yazı dili olması için şuurlu bir surette gayret sarfediliyordu. 1300 den önce yazılmış olan "Yüz Eski Hikâye,, nin ön sözü bu maksadı açıkça belirtmektedir. Burada dil, şiirin vesayetinden âzâde bir şekilde kulla nılmaktadır; açık, sâde, ruhlu, güzel, kısa ifadeli sözler ve cevaplar dilin en güzel şeklini teşkil etmekte ve ancak Yunanlarla Araplarda câri olan "kaç kişi uzun ömründe güzel tek bir söz söyliyebilmiştir,, düsturuna tercüman olmaktadır 2 .
istendiği anda zorlaşmaktadır, Dante, yazılariyle bizi bu savaşın içine götürmektedir, "İtalya - halk dili üzerine,, yazısı yalnız dilin kendisi için önemli olmakla kalmaz, genel olarak modern bir dilin tenkidi bakımından da kıymetlidir. Dante'nin düşüncelerinin seyri ile elde ettiği neticeler bakımından dil tarihinde seçkin bir yer tutan bu eser dolayısiyle şurasını da belirtmek yerinde olur; kitabın telifinden daha çok önceleri dil işinin günlük, hayatî bir mesele teşkil etmiş olması ve bütün lehçelerin partizanlık heyecanı ve alyehtarlığı tesiri altında müta lâa edilmiş bulunması dolayısiyle müşterek ideal dilin doğumunda hayli ağrı çekilmişti. Yeni dilin doğuşunda en büyük yararlığı Dante göstermişti. Öte- denberi zengin bir kültür sahası olması dolayısiyle hayli incelenmiş olan ve bu yüzden İtalyan lehçelerinin en güzeli ve asîli sayılan Tos- kana şivesi en değerli yazmanlar tarafından işlenerek kıymetlendirilmiş ve yeni ideal dilin başlıca temelini teşkil etmişti.
ŞÜKRÜ AKKAYA Dilin gelişim ve değişimi tabiatiyle birtakım tartışmalara yol aç mıştı. İlk anlarda istidatlı bazı yazmanlar mutad tabiî ifade tarzından mahrum kalıyorlar, buna mukabil dilin sadeleşmesinde, millîleşmesinde ifrata kaçanlar bazı bayağı, galiz tabirleri de kullanıyorlar ve bu suretle fayda yerine zarar veriyorlardı. Fakat değeri az olan bir melodi de iyi bir enstrümanla çalındığı takdirde hoş çınlıyabilir. Dilin millî-içtimaî bakımdan topluluk üzerine yaptığı tesir önemli idi. Yeni dil artık yalnız asilzadelerin veya muayyen bir sınıfın ifade vasıtası değildi. En fakir, en zavallı kimseler dahi, arzu ettiği takdirde bu dile sahip olabilirdi. Daha bugün bile bir yabancı, İtalya'nın diğer bölgelerinde anlaşılmıyan lehçelerin hâkim olduğu yerlerde, basit in sanların, köylülerin temiz, pürüzsüz bir İtalyanca konuşmalarına hayret eder ve gayri ihtiyarî Fransa'da, hele Almanya'da aynı sınıf insanların, hatta yüksek mevki sahibi aydınların taşra ağzına bağlı olduklarını hatırlar
l . İtalya'nın türlü bölgeleri birbiri ardına yeni dili resmen kabul etti ler. Hatta kendi lehçelerini "Yunancanın haşmetinin ma'kesi,, suretinde vasıflandıran Venedik'le Milano ve Napoli, daha edebiyatın parlak dev rinde, kısmen bu parlaklık yüzünden, yeni dili kendilerine mal edinmiş lerdi. Piemont bölgesi XVI. ıncı yüzyılda kendi ihtiyariyle halis bir İtal yan memleketi olmuş ve önemli millî bir dava olan bu saf dile katıl mıştı. Yeni saf dilin üslûbu dilin ve sanatın bütün metalibini tatmin edecek derecede gelişmişti. Halbuki başka kavimlerde dilin böyle şuurlu bir surette ayrılma keyfiyeti hayli sonraları olagelmiştir. Dil meselesi, yaşıyan cemiyetin bir davası olduğu için ne muhafa zakârlar ne de müfrit tasfiyeciler, bütün gayretlere, kongrelere rağmen maksatlarında muvaffak olamamışlardı. Çünkü saf dilin doğduğu Toskana'da gereğinden fazla mükemmel yazmanlar ve konuşmanlar vardı. Bunlar her iki muarızları da ya hiç eslemezler, yahut da bunlarla alay ederlerdi. Yalınız Makyavelli gibi bir kalem sahibinin varlığı, heybetli fikirlerini, saf, sade tabirlerini, 1300 yıllarının temiz ifadesine nisbetle, daha yüksek meziyetlere sahip olan bir dilde ifade edişinin tesiri, bütün bulandırıcı elemanların silinip süpürülmesine yetişmişti. Mesele dil davasiyle ilgili olanların konuşma ve yazmada konuyu itina ile gereği gibi işlemelerinde idi. Canla başla işlenen İtalyanca zamanla renkli çiçekler, türlü meyvelerle bezenmiş bir bahçeye dönmüştü 2 . 1 1927 yılında -sömestr tatili münasebetiyle Bavyera Alpler'inde kalıyordum. Sapa köylerden birinde merak saikasiyle, görüşmekte olan iki yerli köylünün konuş masına kulak k a b a r t m ı ş t ı m . Bir çeyrek boyunca tek bir kelime anlıyamadığım gibi bilmünasebe görüştüğüm Baviara Maarif Nazırının da yerli lehçe ile konuştuğuna hayretle şahit olmuştum. 2 Jacob Burckhardt-Geiger, cilt II, s. 100-103. 206
Yüklə 273,96 Kb. Dostları ilə paylaş:
|